Antyk i Biblia - zagadnienia maturalne.

1 Kulturotwórcza rola Biblii
- Biblia jest źródłem myśli filozoficznej i religijnej, jest księgą mądrości
- Prezentuje ludzkie wzory i postawy, które są chwalone lub krytykowane
- Jest źródłem stylizacji językowej ( bogactwo literatury i sztuki
- Zawiera kodeks moralny
- Jest magazynem prawd o człowieku, o złożoności natury ludzkiej
- Porządkuje sprawy życia i śmierci, cierpienia i szczęścia, definiuje człowieka
- Zawiera uniwersalne wzorce i antywzorce postępowania
2 Nawiązania i ich sposoby w literaturze późniejszych epok
Jest ich mnóstwo. Znajdziemy wiele utworów poświęconych motywom biblijnym: końcu świata, szatanowi, śmierci, postawom biblijnym.
a) Średniowiecze
- Przekłady ( „Psałten flonański”; „Biblia królowej Zofii”)
- liryka religijna („ Posłuchajcie, bracia miła”; „Bogurodzica”, kolędy „stałać się żecz wielmi dziwna”
- Apokryfy ( utwory narracyjne tematycznie związane z Biblią, nie zaliczane do kościelnych tekstów kanonicznych) rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa”
- „Boska Komedia” Dantego – alegoryczna wizja przez światy pozagrobowe
b) Renesans
- Tłumaczenia psalmów: Kochanowski („ Psałterz Dawidów”) Reja, Sępa Szarzyńskiego
- Kazania Skargi proroczy, paraboliczny charakter
- Kolędy (m. in. „Anioł pasterzom mówił”
c) Barok
- Poezja o przemijaniu ( „Księga Koheleta”), śmierci i szatanie ( wierze D. Naborowskiego )
- Kolędy, („Gdy śliczna panna...”, „Lulajże, Jezuniu”
- „Raj utracony” J. Miltona - epos literatury angielskiej
d) Oświecenie
- Tragedie i opery o postaciach biblijnych
- Pieśni religijne Franciszka Karpińskiego ( „Bóg się rodzi”, „Kiedy ranne wstają zorze”
e) Romantyzm
- Mesjanizm „Dziadów” Mickiewicza
- Motyw zbrodni kainowej w „Balladynie” Słowackiego
- „Nie-Boska Komedia” Krasińskiego ( końcowy motyw objawienia Chrystusa i boska inicjatywa)
- Poezja C.K. Norwida („Fortepian Szopena”)
- Kolędy („Mizerna, chicha stajenka licha”) T. Lenartwicza
f) Pozytywizm
- „Quo Vadis” – swobodne nawiązanie do dziejów Apostolskich
g) Młoda polska
- Poezja L. Staffa , J. Kasprowicza („ Hymny” Dies Jrae )
h) XX Wiek
- Poezja Z. Herberta („ Domysły na temat Barabasza”, „Modlitwa Pana Cogito”), Cz. Miłosza tłumaczenie psalmów „Księga psalmów”, wiersze m. in. „Oeconomia divina”
- Proza G. Helrliga-Grudzińskiego („Wieża”)
- Michaił Bułhaliow „Mistrz i Małgorzata”
- Umberto Eco „Imię Róży”

Problemy dobra i zła w świetle Księgi Rodzaju
- Grzech pierwotny – ujawnienie się dwoistej natury człowieka, „stworzonego na obraz boży”, słabego i ułomnego; karą za zjedzenie jabłka z drzewa wiadomości złego i dobrego jest wypędzenie z raju i koniec niezmąconego szczęścia ludzi. Wątek walki dobra ze złem, pokusy
- Abel i Kain – za bratobójstwo z zazdrości o miłość ojcowską i łaskę Boga było napiętnowanie Kaina znamieniem zbrodniarza i wygnanie „ na wschód od Edenu”
- Sodoma i Gomora – karą za oddawanie się rozpuście było zniszczenie obydwu miast. Bóg ostrzegał przed swym gniewem. Ocalał tylko Lot, którego anioł wyprowadził z Sodomy
- Wyjście z Egiptu – krzak gorejący, Mojżesz, plagi egipskie
- Wieża Babel – karą za chęć zbudowania wieży sięgającej nieba było pomieszanie języków i rozproszenie po świecie

4 Koncepcja Miłości w Biblii
- Hymn o miłości – próba definicji miłości, pochwała, opis „cymbał brzmiący, miedź brzęcząca” – człowiek pozbawiony miłości, miłość urasta do wielkiej wartości, po raz pierwszy w literaturze zyskuje taką pochwałę religijną Św. Paweł odwołuje się do określeń abstrakcyjnych, wartości niematerialnych w 2 częściach autor dowodzi potęgi za pomocą zaprzeczeń
- Przypowieść o synu marnotrawnym
- Ofiara Chrystusa
- Pieśń nad pieśniami – poemat miłosny, dekalog oblubieńca i oblubienicy, opisują swoje uczucie, utwór zajmuje się miłością zmysłowo, a nie duchową, za czasów Salomona,
Szczegółowe opisy kobiecego ciała

5 Uniwersalna wymowa przypowieści
- Miłosierny Samarytanin – pomógł rannemu człowiekowi, pielęgnował go, podzielił się majątkiem – symbol miłości bliźniego współczucie dla człowieka, miłosierdzia
- Syn marnotrawny – przebaczenie, powrót grzesznego do rodzin traktowany jak ożycie
- Hiob – pismo mądrościowe dramat poetycko-filozoficzny, problem nie racjonalnego cierpienia, czy warto być niewinnym i wiernym Bogu, „spokój w cierpieniu”, widzialna odpowiedzialność człowieka przed bogiem

6 Rodzaje i funkcje mitów
- Teogoniczne (o powstaniu bogów) np. mit o narodzeniu Ateny, o Zeusie.
- Kosmogoniczne ( o powstaniu świata) „ na początku był chaos” mieszanina 4 żywiołów, Uranos i Gaja
- Antropogeniczne – ojcem ludzi był tytan Prometeusz, który ulepił figurkę z gliny i łez i tchnął w nią życie („ ogień prometejski”)
- Genealogiczne (o historii rodów) mit rodu Labdakidów
Funkcje Mitów:
- Poznawcze - ludzie dzięki nim tłumaczyli różne niezrozumiałe zjawiska np. burzę z piorunami
- światopoglądowe – były podstawą wierzeń religijnych
- Sakralne – przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, pokazywały jak czcić bogów.

7 Symbolika Mitów o Prometeuszu, Syzyfie, Odysie Przykłady Transpozycji
- Prometeusz „ogień prometejski”, prometeizm – skrajne, bolesne poświęcenie się dla ludzkości ( romantyzm) „promethidion” C.K Norwid manifest o sztuce, która ma być rodzajem czynu pracy, malarstwo (Rubens, Tycjan), muzyka (L. v. Beethoven), porównanie do Boga i Chrystusa
- Syzyf – symbol trudu bezsensownego z góry skazanego na niepowodzenie, mimo włożonego wysiłku, związane z kultem słońca – „syzyfowe prace” S. Żeromskiego (syzyfowa praca zaborców, uparcie walcząca młodzież)
- Odyseusz – „Odyseja” jest nie tylko barwną opowieścią, ale swoistą metaforą życia ludzkiego i wszelkich prawd o naturze człowieka, wyraża ludzką tęsknotę za penetracja nieznanych przestrzeni ( tęsknota za poznaniem i lęk przed nieznanym) Obnaża prawdy o ludzkiej naturze – „Ulisses” J. Joyce’a „Odys” L. Staffa

8 Archetyp, Topos, Mit – Relacje miedzy pojęciami

Archetyp – prawzorzec stały obraz wpisany w ludzką podświadomość, charakterystyczny dla danej zbiorowości. Może być uczuciem np. miłość macierzyńska, strach przed śmiercią lub postawą – rodzica, dziecka.
Mit – ustna opowieść narracyjna wyrażająca wierzenia danej społeczności, wyjaśniały zjawiska
Topos – powtarzający się stały obraz lub motyw w literaturze, stereotyp wyobraźniowy zaczerpnięty z mitologii, podań, wierzeń np. topos Arkadii
- Mit zawsze posiada archetyp i topos
- np.. mit o Prometeuszu – archetyp: symbol bezinteresownej pomocy, topos: zemsta bogów
- Mit o Syzyfie – archetyp: śmiertelnik, który oszukał bogów, topos: zemsta bogów

9 Klasyczne Kanony Piękna, przykłady
Klasyczne kanony piękna były wyznaczone przez bóstwa, które pod względem wyglądu i budowy ciała były doskonałe. Afrodyta – uosobienie piękna i miłości, Helena najpiękniejsza kobieta świata

10 Początek, Reguły i twórcy dramatu antycznego
Dramat wywodzi się ze świąt Dionizosa – w miastach wiosną obchodzono święto Wielkie Dionizje które dało początek tragedii , Wsie jesienią obchodziły święto Małe dionizje, które dały początek komedii. Pieśń obrzędowa (dytyramb) dała początek dialogowi Koryfeusza z chórem. Koryfeusz daje początek pierwszemu aktorowi, którego wprowadził Te pis (IV w. P.n.e.), Ajschylos wprowadza drugiego a Sofokles trzeciego i bohatera kobiecego, Eurypides próbował wprowadzić większą ilość aktorów, Arystofanes – komedia

Reguły dramatu antycznego:
- Zasada trzech jedności: miejsca, akcji i czasu
- Istotą był konflikt tragiczny
- Ilość występujących osób mniejsza od trzech
- Aktorzy mężczyźni
- Dla większego wzrostu grali w kostiumach
- Zasada decaum



11 Struktura tragedii antycznej

- prologs – aktor wygłaszał zapowiedź tragedii
- parodos – wyjście chóru na scenę
- Epeisodion – „epizod” cześć akcji
- Stasimon –komentarz chóru
- Exodos – wyjście chóru
2 przedostanie 2x

(reguły)

12 Konflikt Tragiczny (przykłady)

To istota tragedii, istnienie dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru, sytuacja bez wyjścia np. Antygona (pochówek brata, czy przestrzeganie królewskiego nakazu nie chowania zabójcy Polinejlesa) Kreon ( autorytet władzy, czy sumienie i uczucie rodzinę)

13 Hamartia jako sytuacja Egzystencjalna, przykłady
- Konflikt równorzędnych racji
- Sytuacja egzystencjalna (zbłądzenie) polegająca na zderzeniu rzeczywistości bohatera z tym, co sam wie na swój temat np. Edyp zabije Lojosa i poślubi Jokastę, nie wiedząc, że to jego rodzice. A przecież przez to uciekł z Koryntu żeby nie dać spełnić się przepowiedni

14 Znaczenie Arystotelowskich kategorii

- Katharsis, – czyli oczyszczenie to funkcja przypisana tragedii. Widz śledząc wydarzenia miał go doznać poprzez przeżycie litości, ( gdy widzi cierpienie niewinnego) i tragedii, ( gdy widzi podobieństwo między cierpiącym a sobą). Wstrząs uczuciowy, wyzwolenie
- Hamartia – ptk 13
- Mimesis – założenie, że poezja jest sztuką naśladowczą, werznie odzwierciedlającą rzeczywistość. Mimesis dzieli utwory na: epopeje – naśladującą za pomocą narracji, tragedię – przez przedstawienie postaci bardziej bezpośrednio

15 Cechy eposu klasycznego ( „Iliada”)
- Inwokacja – rozbudowana apostrofa, skierowana do bóstwa z prośba o natchnienie, tutaj do muzy
- Równoległość dwóch płaszczyzn - świata bogów i świata ludzi> Bogowie biorąc udział w wojnie ( Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektorem). Fabuła przebiega w świecie ludzkich uczuć ( miłość Parysa do Heleny)
- Narrator – ujawnia swoje uczucia w inwokacji, dalej jest obiektywny, wszechwiedzący i zdystansowany wobec wydarzeń, trzecioosobowy
- Patetyczny styl – dostosowany do wagi wypadków (opis walki Achillesa i Hektora)
- Realizm szczegółu – szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (opis tarczy Achillesa)
- Opis scen batalistycznych – oblężenie, pojedynki, zasadzki, bitwy
- Porównanie homeryckie- porównanie, którego drugi bardzo rozbudowany człon stanowi oddzielną epizodyczną scenkę
- Epizodyczność akcji – odstępstwa od toku głównej akcji i opisywanie przedmiotów lub zdarzeń mniej istotnych, niezwiązanych z fabułą (np. opis tarczy Achillesa)
- Heksametr – wers, który składa się z 6 stóp metrycznych: olaktyli lub spondejów
Epos to rozbudowany utwór wierszowany ukazujący dzieje legendarnych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. Źródłem są mity i podania.
16 Motywy i Poematyka Twórczości Horacego
- „exegi monumentum” – stawiam sobie pomnik – nieśmiertelność poety i poezji, non omnis monar – nie wszystek umrę, dwoista (śmiertelna i nieśmiertelna) natura poety
- „poeta ptak” – dwoistość natury, obcy na ziemi, marzący o podniebnym locie
- „Pieśni” („Carmina”) – tematyka filozoficzna, moralna, religijna, patriotyczna i miłosna
- „Listy” – poematy i wiersze filozoficzno – refleksyjne „Ars poetica” – traktat o poezji – poezja powinna być prosta, harmonijna, nie mieszać gatunków, ideałem jest tragedia grecka
- ( „Ars poetica”, pośmiertna sława, artysta, korzystanie z życia „carpe diem”, wędrówka przez życie, przemijanie)
- Epikureizm „carpe diem”

17 Tezy Filozofii Antycznej
- Panta rhei ( Heraklit) – za uważał ogień, reszta miała być innymi postaciami żywiołów, świat cechuje się ciągłą zmiennością (panta rhei), „nie da się dwa razy wejść do tej samej rzeki”, tylko ogień jest stały i trwa wiecznie, rozum narzędziem poznawczym, zmysły są zawodne
- Ironia Sokratesa – metodą, którą filozof stosował przy dialogu z rozmówcą. Pozornie zgadzał się z nim, uznawał jego mądrość, po czym w toku dyskusji kompromitował jego tezy. Wykazywał w ten sposób złudność dotychczasowej wiedzy
- Platońska teoria państwa – przeciwnik demokracji – miała ona doprowadzić do rządów miernot, do anarchii. Państwo ma być strukturą zhierarchizowaną, państwo jest wartością wyższą od jednostki, powinno czuwać nad obywatelem, dbać o prawa i kontrolować jego sprawy
- Idealizm Platona – świat prawdziwych wartości to świat idei, nie dostrzeganych przez nas. Wszystko, co widzimy to zaledwie cienie idei. Ale to idee są światem doskonałym i stanowią wartość bezwzględną, prawdziwą (jaskinie Platona, życie – rydwan)
- - etyka Arystotelesa - odrzucił podział platona uznał go za sztuczny. Materia jest wieczna, forma nadaje jej istnienie (posąg z marmuru). Forma jest zaś zasadą, celem, ideą – jak projekt rzeźby. Państwo i indywidualności zapewniają rozwój, idea państwa –środka – interesy klasy średniej
- Hedonizm – doktryna, której głównym celem jest przyjemność rozkosz – nadrzędna wartość – Arystyp z Cyseny
- Stoicyzm – życie w zgodzie z rozumem – jedyna prawdziwa cnota, zalecane zachowanie spokoju ducha, wewnętrznej równowagi, apatheia (beznamiętności), nieuleganie skrajnym emocjom
- Epikureizm – warunkiem szczęścia jest stan tzw. Ataraksji (brak cierpienia i trosk – przesądy i obawy), korzystanie z życia, mamy się kierować rozumem