Massmedia.

Wstęp

Chęć wzajemnego komunikowania się i porozumiewania się jest trwałym elementem składowym cywilizacji ludzkiej. Komunikowanie się za pomocą mediów masowych stało się możliwe dopiero od mniej więcej II połowy XV w. Wcześniej wykorzystywano inne sposoby, nie wymagające zaawansowanych technologii i wytworów cywilizacji technicznej. W społeczeństwach słabiej rozwiniętych pod względem techniki komunikowanie miało przede wszystkim charakter bezpośredni, czyli odbywało się na poziomie interpersonalnym.

Pierwszym etapem zmasowania procesu komunikowania, przynajmniej w Europie, było wynalezienie druku, a później upowszechnienie książek i prasy. O pierwszym etapie rozwoju procesu zmasowania kultury mówi się jako o „epoce Gutenberga”. Odtąd ludzie mogli zapisywać i przechowywać utrwalone na piśmie osiągnięcia i dobra kultury. Dzięki temu część z nich możemy oglądać także w czasach nam współczesnych.

Późniejsze etapy tego procesu związane są z rozwojem mediów audiowizualnych – najpierw radia następnie telewizji. Symbolizują one osiągnięcia tzw. społeczeństwa przemysłowego, a więc wyższego stadium rozwoju cywilizacji ludzkiej. Obecnie mówi się już o społeczeństwie informacyjnym. Jego istotę symbolizują tzw. infostrady, które można określić jako globalne, ponadnarodowe, powszechnie dostępne infrastruktury informacyjne, mające postać szerokopasmowych sieci, dzięki którym możliwe staje się nie tylko przekazywanie informacji ale także dostęp do wszelkich baz danych. Przykładem tego typu infrastruktury jest obecnie internet.

Teza o tym, że media tradycyjne, a także tzw. „nowe media”, w coraz większym stopniu wpływają na życie jednostek, grup społecznych i narodów nie wymaga chyba szerszego uzasadnienia. Wszyscy zgodzimy się, że pod wpływem tekstów prasowych, audycji radiowych czy telewizyjnych, ludzie kształtują swoją osobowość, przyjmują pewne wzory i normy moralne.
Wpływem mass mediów na kształtowanie osobowości i światopoglądu dziecka, zajmuję się poniżej.

Bardzo ważny czynnik wychowania naturalnego stanowią obecnie środki masowego przekazu, docierające niemal do wszystkich rodzin na świecie. Dziecko od pierwszych dni swego życia podlega ich wpływom. Rola radia, telewizji, książek, czasopism, kina w miarę jego rozwoju wzrasta, stopniowo przed dzieckiem otwiera się wielki świat znaków umownych zawartych np. w gazetach, do których można sięgnąć w zależności od zainteresowań i własnych chęci.

Zakres i treść oddziaływania środków masowego przekazu są uwarunkowane środowiskiem, w którym dziecko żyje, mianowicie zależą od tego, czy ma ono dostęp do radia, telewizji oraz prasy. Zależy też od tego, czy dorośli zostawiają swobodę korzystania, czy też wychowują dziecko narzucając pewne z góry dane cele.

Bywają rodziny w których telewizory są włączone o 700, przez dzień oglądają go gospodynie domowe, których jest zresztą coraz mniej, po południu dzieci wróciwszy ze szkoły, wieczorem natomiast cała rodzina do późna w nocy. Jest to w pewnym sensie nałóg, niebieskie migotliwe światło lampy elektronowej działa hipnotyzująco, może być to skutek chęci przyswojenia sobie wiedzy jaka przekazywana jest za pomocą telewizji.

Wśród wielu kanałów, którymi docierają do dziecka informacje i wpływy, są atrakcyjne lub nie, łato dostępne i takie, do których dostęp jest utrudniony lub podany kontroli. W okresach kiedy są nadawane interesujące, najczęściej seryjne audycje, wspomnę choćby o kultowych serialach – wyludniają się podwórka, wiadomo, że trzeba zobaczyć to, co wszyscy oglądają.

Problematyka poszczególnych programów telewizyjnych ich treść i ewentualnie walory wychowawcze są skrajnie różne, od bezmyślnej rozrywki do audycji o dużych walorach ideowo-wychowawczych.

Jako przykład można przytoczyć ekranizację powieści Janusza Przymanowskiego „Czterej pancerni i pies”, która cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród dzieci i młodzieży, zważywszy zwłaszcza na fakt, iż odbiorniki telewizyjne w tym czasie nie były powszechne.

Szybki rozwój środków masowego przekazu i niezaprzeczalny wpływ na młodych odbiorców wywołał duże zainteresowania naukowe, zmierzające do sprecyzowania stanowiska na temat wpływu mediów na odbiorców.

Jako przykład przytoczę wyniki badań społeczeństwa amerykańskiego. Wychodzę z założenia, że dzieci od wieku niemowlęcego wykazują ogromną potrzebę poznawania otoczenia, trzeba utwierdzić fakt, że telewizja przekazuje o wiele bardziej interesujące informacje niż szkoła. Oskarża się mass media o to, że obecnie ¼ młodych Amerykanów praktycznie nie potrafi czytać i pisać.

Autorzy alarmujących artykułów utrzymują, że ta liczba jest wyższa od liczby analfabetów przed 150 laty i obwiniają o wszystko telewizję, którą dzieci oglądają kosztem czasu przeznaczonego na odrabianie lekcji.

Ważną kwestią jest również to, że szczególny wpływ na dzieci wywierają filmy zawierające przemoc, to one są najbardziej szkodliwe i niebezpieczne. Dzieci które oglądają filmy z elementami agresji mogą utożsamić się z bohaterami negatywnymi, gdyż nie potrafią odróżnić dobra od zła i stają po stronie silniejszego, tylko dlatego, że bardziej im imponuje.

Korzystając ze środków masowego komunikowania dziecko wzbogaca swoją wiedzę o ludziach, poznaje świat, uzyskuje informacje o wielu nieznanych mu zjawiskach. Przekazy i programy popularnonaukowe dostarczają wiadomości z różnych dziedzin, natomiast filmy fabularne pokazują życie innych ludzi, ich perypetie i konflikty. Informując o życiu ludzkim, mass media kształtują uczucia odbiorców takie jak: współczucie, radość, gniew itd.
Przekazy telewizyjne i radiowe można podzielić na dwie grupy:
1) przekazy trafiające przypadkowo
2) przekazy wyszukiwane

Do pierwszej grupy należy zaliczyć przekazy, które są przypadkowo odbierane przez dziecko np. takie, których nikt mu nie zalecał, ani ono samo nie wybrało. Można tu wymienić książkę, która przypadkowo „wpadła” dziecku w rękę, lub też audycje czy filmy których odbiorcą staje się w sposób niezamierzony.

W drugiej grupie można znajdują się przekazy poszukiwane przez młodego odbiorcę. Takie które cieszą się szczególnym zainteresowaniem. Szczególny wpływ na zainteresowania dziecka ma opinia rówieśników, bądź moda panująca na pewien rodzaj audycji czy seriali. Do tej grupy należą także przekazy „zakazane”, które z pewnych względów nie są przekazywane dla najmłodszych odbiorców, są to najczęściej filmy erotyczne lub magazyny kryminalne, nadawane z reguły w późnych godzinach wieczornych. Właśnie to odizolowanie pobudza zainteresowanie młodego widza do zapoznania się z jego treścią.

Istnieje też w odbiorze przekazu przez dzieci ważna kwestia, której nie sposób pominąć a mianowicie rozumienie znaków i symboli, którymi posługują się media, a które tworzą swoisty język. Dziecko nie posiada dużej zdolności odszyfrowywania umowny znaków. Taki odbiorca traktuje informacje bardzo rzeczowo, nie zdaje sobie sprawy, że może istnieć podtekst lub jakiś ukryty sens w tym co czyta lub słyszy. Fabuła nie jest dla niego zmyślona, jest odbiciem rzeczywistych wydarzeń. Dzieci nie zawsze potrafią zrozumieć zasadniczą myśl utworu. Dla nich to co autor chce przekazać nie zawsze jest zrozumiałe. Do prostych faktów dorabiają całe historie, często nawet bardzo fantastyczne. Dlatego zamierzony wpływ wychowawczy nie zawsze musi być zgodny z intencjami autora.

Radio, kino czy telewizja operują określonymi technikami, które pozwalają zrozumieć i przyswoić przekaz. Przy oglądaniu filmu obrazy mijają bardzo szybko, co jest najczęstszą przyczyną nie zrozumienia lub niewłaściwego zinterpretowania pewnych scen.

Inaczej jest z książkami lub czasopismami, można je wertować dowolną ilość razy, aż wszystko stanie się zrozumiałe.
Jeżeli chodzi o filmy i przekazy dla dzieci to także możemy mówić o niezrozumieniu sensu przekazu. Wynika to stąd, że jeżeli treść przekazu odbiega od ich własnych doświadczeń życiowych i już częściowo ukształtowanej wiedzy i poglądów to mogą one przychylnie oceniać np. zachowanie napastników, nie rozumiejąc ich postępowania i ciesząc się ze scen tragicznych. Rzeczą dowiedzioną jest, że częściej mówi się o negatywnym wpływie telewizji, niż o jej wychowawczej roli. A trzeba podkreślić, że dla należytego zrozumienia i przyswojenia filmu przez dzieci wszystko w nim powinno być dopowiedziane do końca, a koniec powinien być szczęśliwy tzw. happy end.

Korzystając ze środków masowego przekazu dzieci zauważają sprawy znane i bliskie, to, co wywołuje u nich przeżycia uczuciowe np. takie sformułowanie: „ojciec ukarał chłopca” jest rozumiane najczęściej zgodnie z doświadczeniem życiowym: ojciec zbił chłopca.

Słowo drukowane, film i telewizja oddziaływają w dwóch aspektach:
 kształtowania uczuć
 dostarczania wiedzy o życiu
Te aspekty mogą mieć niekiedy większy wpływ niż udział w rzeczywistym życiu. Szczególnie jeśli chodzi o informowanie, przekazywanie wiedzy moralnej. Składa się na to kilka czynników dlatego iż poprzez środki masowego przekazu pokazuje się sytuacje życiowe bardziej przejrzyście, niż to bywa w życiu, kiedy dziecko nie wszystko zauważa i na rzeczy patrzy ze swojego punktu widzenia, który jest ograniczony małym doświadczeniem życiowym. Wpływ mass mediów potęguje zjawiska typowe, charakterystyczne i w ten sposób ułatwia uchwycenie istoty sprawy. Są to także takie przeżycia i zjawiska z którymi dziecko w życiu nie prędko by się zetknęło.

Ogólny wniosek jaki się nasuwa brzmi: trzeba przygotować dzieci do odbioru filmu, tzn. trzeba ich nauczyć języka jakim posługuje się telewizja. Jest to warunek niezbędny do wykorzystania walorów wychowawczych filmu, drugim ważnym warunkiem jest analizowanie i dyskusja na temat obejrzanych filmów. Można także stwierdzić, że chociaż środki masowego przekazu dostarczają wielorakiej argumentacji oraz nowych dla dziecka problemów moralnych, bądź problemów o znaczeniu społeczno – politycznym. Oceniając przydatność wychowawczą mediów, nie można czynić tego na podstawie treści przekazanej informacji, gdyż rolę wychowawczą odgrywa to, jakie uczucia w związku z daną informacją występują u młodych odbiorców.

Środki masowego komunikowania mają na celu nie tylko wychowanie ale także w dużej mierze służą rozrywce i przekazywaniu wiedzy o świecie. Utwory literackie i filmy szczególnie współczesne nie zawsze dostarczają pozytywnych treści moralno – społecznych godnych naśladowania. Pod wpływem radia i telewizji dziecko poznaje szeroki krąg zagadnień, często wie więcej o Clintonie czy Jordanie niż o życiu swego miasta czy regionu. Środki audiowizualne, oraz przekazywane przez nie utwory wykonywane przez artystów o światowej sławie stanowią bodziec wywołujący silne przeżycia uczuciowe. Natomiast nadmiar rozmaitych elementów treściowych występujących w masowym przekazie nie sprzyja powstawaniu przekonań moralnych wychowawczo najbardziej pożądanych. Powstaje niestety wiele związków przypadkowych, nieistotnych, często społecznie i moralnie szkodliwych.

Reasumując problem, który ciągle przewija się w dyskusjach jest wpływ audycji telewizyjnych na rozwój przestępczości. Powszechnie uważa się że telewizja sprzyja przestępczości wśród nieletnich. Nadmierna obecność tematyki przestępczości w mediach wynika stąd, że prywatne media muszą nieustannie zabiegać o nowych odbiorców i w tej pogoni za czytelnikiem, słuchaczem lub telewidzem korzystając z każdego sposobu. Można to skonstatować ten sposób: „Jeżeli coś krwawi to zaciekawi”. A więc gdzie tu miejsce na wychowanie młodego człowieka, wpojenie mu właściwych norm moralnych czy etycznych?

W dyskusji na temat funkcji spełnianych przez mass media zawsze będą się pojawiały głosy potępiające i sprzyjające im. Być może należało by je starannie wyważyć, aczkolwiek nie da się zaprzeczyć, że odgrywają dominującą rolę w wychowaniu człowieka i jego późniejszym życiu intelektualnym.

Najistotniejsze jest pytanie, czy dzięki komunikacji masowej poziom życia intelektualnego ulegnie podwyższeniu.