Szwajcaria

Szwajcaria jest krajem związkowym o oficjalnej nazwie Konfederacja Helwacka , składająca się z 26 kantonów i półkantonów ze stolicą w Bernie .Zaczątkiem tej najstarszej republiki europejskiej był związek kilku krain górskich nad Jeziorem Czterech Kantonów założony w 1291r.
Kraj ten usytuowany jest na styku trzech obszarów językowych i kulturowych : niemieckiego , francuskiego i włoskiego ; nie ma dostępu do morza, a bardzo kręta granica oddziela go od pięciu państw sąsiednich. Jest to państwo wieczyście neutralne, nie należące do żadnych bloków politycznych i wojskowych, nie wchodzi nawet w skład ONZ, choć w Genewie mieści się jedna z siedzib tej organizacji.

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE SZWAJCARII
POŁOŻENIE
Szwajcaria to jeden z najbardziej górzystych krajów na świcie, średnie wzniesienie nad poziomem morza wynosi tu 1350 m. Znany jest ogólne jako kraj alpejski, bowiem same Alpy i tereny podgórskie stanowią tam ponad 60% powierzchni kraju, która wynosi 41 293 km². Około 30% przypada na Jurę Szwajcarską,
a pozostałe 10% zajmuje Wyżyna Szwajcarska. Alpy zajmują południową
i środkową część kraju. Najwyższym szczytem jest Dufour - 4634 m.n.p.m., znajdujący się w masywie Monte Rosa. Bardziej znany jest niższy o około 150 metrów Matterhorn. Natomiast najniższym miejscem w kraju jest granica kantonu Ticino z Jeziorem Maggiore - 193 m.n.p.m.
Ukształtowanie terenu Szwajcarii pozwala na jej terenie wyróżnić trzy pasy krajobrazowe, przebiegające w przybliżeniu równoleżnikowo: Jurę Szwajcarską, Wyżynę Szwajcarską (Kraj Środkowy) i Alpy.
Jura zajmuje najmniej powierzchni, bo tylko 10%, leży w północno-zachodniej części państwa, na pograniczu z Francją i ma charakter łagodnych gór fałdowych, stołowych i płaskowyżów, o średniej wysokości 700 m n.p.m. Najwyższym szczytem na Jurze jest sięgający 1679 m n.p.m. Mont Tendre. Na Jurze wspaniale rozwinięte są zjawiska krasowe, z uwagi na częste występowanie wapieni.
Większą powierzchnię, bo 30% zajmuje Wyżyna Szwajcarska, tworząc szeroki pas ciągnący się przez cały kraj, od południowo-zachodniego krańca państwa, znad Jeziora Genewskiego do północno-wschodniej granicy i Jeziora Bodeńskiego. Średnie wzniesienia Wyżyny to 580 m n.p.m. Jest to kraina o urozmaiconej powierzchni, łagodnie pofalowanych, poprzecinanych rzekami wąwozów i krętych dolin. Znaleźć tam można wiele śladów polodowcowych, np. jeziora rynnowe czy moreny. Tutaj znajdują się największe miasta Szwajcarii oraz najlepiej rozwinięte rolnictwo.
Największą jednak krainą w Szwajcarii są Alpy, pokrywające ok. 60% powierzchni kraju. Alpy zbudowane są z bardzo różnorodnych skał, przede wszystkim krystalicznych i wapieni. Średnie wzniesienie tero regionu wynosi 1700 metrów,
a ponad 100 szczytów alpejskich oscyluje w granicach 4000 metrów.
Alpy w naturalny sposób, poprzez głęboko wcięte doliny przepływającego Rodanu i Renu, podzielone są na równoległe pasma północne i południowe. W części północnej znajdują się Alpy Fryburskie, Berneńskie, z najbardziej znanymi szczytami Eiger, Mnch i Jungfrau, Alpy Urneńskie i Glarneńskie. Południowy łańcuch graniczy z włoskimi Alpami Pennińskimi, z najwyższym szczytem Dufour (4634 m.)i Matterhornem, oraz Alpy Lepontyjskie.. Na terenie Szwajcarii znajdują się też Alpy Retyckie na pograniczu austriackim, oddzielone doliną Innu. Obydwie części, północna i południowa, złączone są masywem Św. Gotharda, miejsce wiecznych śniegów i lodowców. Największe jednak lodowce znajdują się w Alpach Berneńskich i Pennińskich, najdłuższy z nich to Aletsch - 23,6 km.

KLIMAT
Zróżnicowany klimat w Szwajcarii podyktowany jest głównie występowaniem wysokich gór, od zachodu napływają oceaniczne masy powietrza, od południa śródziemnomorskie, a w Alpach panuje klimat wysokogórski. Średnie temperatury wahają się znacznie na terenie całego kraju, w styczniu od -10 C do 1 C, w lipcu natomiast od 5 do 20. Opady rosną wraz z wysokością i wynoszą od 550 mm do 3000 mm w górnych partiach Alp, gdzie ok. 70% opadów to śnieg, który utrzymuje się przez około 250 dni w roku.. Deszcze padają na ogół jesienią i wiosną, a lata bywają bardzo słoneczne. Położony na południu kanton Ticino ma opinię najcieplejszego, Jura najzimniejszej, a kanton Wallis na południowym zachodzie, najbardziej suchego. Charakterystyczne są tu ciepłe i gwałtowne wiatry południowe ( fen ) i zimne północne ( bise ).
W chłodnej porze roku częsta inwersja temperayury : nad Wyżyną Szwajcarską zalega warstwa chmur i jest zimno, gdy w górach panuje piękna, słoneczna pogoda.

WODY
Na terenie Szwajcarii stykają się zlewiska mórz Północnego, Śródziemnego
i Czarnego. Największe jest dorzecze Renu ( 68% powierzchni państwa ).
Wypływa on z Alp Lepontyjskich, a jego górny bieg wyznacza granicę
z Liechtensteinem, Austrią i Niemcami. Jego największym dopływem jest Aare.
Z lodowca w Alpach Urneńskich wypływa Rodan, który uchodzi do Zatoki Lwiej. Rzeki z południowej Szwajcarii spływają do Padu, w sumie zlewisko Morza Śródziemnego,wraz z Adriatykiem, obejmuje 28% terytorium. Z Alp Retyckich wypływa Inn, dopływ Dunaju, jego dorzecze zajmuje 4% powierzchni kraju.
Szwajcaria jest bogata w jeziora, ogółem znajduje się tu ok. 1500 jezior naturalnych, w tym 77 o powierzchni większej niż 10 ha. Największe są jeziora graniczne: Genewskie ( 582 km² ), Bodeńskie ( 541 km² ), Maggiore ( 212 km² ), z położonych wewnątrz kraju: Neuchtel ( 212 km² ), Czterech Jezior (114 km² ),
Zurychskie ( 109 km² ). Istnieje też wiele jezior sztucznych, zakładanych w dolinach górskich dla celów energetycznych.

ŚWIAT ZWIERZĘCY I ROŚLINNY
Na obszarze Szwajcarii występuje piętrowość roślinności, zależna od wysokości nad poziomem morza. Do 600 m n.p.m. dominują uprawy.
W strefie podgórskiej ( śr. 600-1200m ) rosną lasy liściaste ( buk, dąb, wiąz, klon, lipa, wierzba, topola, brzoza, na południu także kasztan ).
W strefie subalpejskiej ( śr. 1200-2000 m n.p.m ) występują lasy iglaste
( świerk, jodła modrzew, sosna, limba ), powyżej – do granicy wiecznego śniegu rozciąga się strefa alpejska z halami, a w najwyższych partiach rosną mchy i porosty.
Fauna Szwajcarii jest typowa dla środkowej Europy, z większych ssaków żyją tu sarny, jelenie, dziki, lisy i zające, w wysokich górach kozice, świstaki i kozły skalne.

OCHRONA PRZYRODY
W Szwajcarii jest wiele parków narodowych i rezerwatów przyrody. Największy wysokogórski park to Szwajcarski Park Narodowy, znajduje się w Alpach Retyckich
w kantonie Gryzonia o powierzchni 169km².
Mimo obowiązujących w Szwajcarii rygorystycznych przepisów ochrony środowiska zagrożone jest życie wielu gatunków roślin i zwierząt. Osiemdziesięciu jeden gatunkom ptaków grozi wyginięcie. Stan drzewostanu szwajcarskiego stale się pogarsza, głównie w wyniku zanieczyszczenia środowiska i kwaśnym deszczom drzewa usychają. W wyniku tego las rzednie, a miejscowości podgórskie narażone są na częstsze schodzenie lawin i osunięcia zboczy. W Alpach pod ochroną znajdują się pierwiosnki i szarotki alpejskie.

USTRÓJ I PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY
Szwajcaria jest państwem federacyjnym, złożonym z 23 kantonów (krajów związkowych). Ustrój polityczny to demokracja bezpośrednia – obywatele biorą udział w życiu publicznym na poziomie gminnym, kantonalnym i krajowym.
Gminy dysponują szerokimi kompetencjami. Ich członkowie mogą uczestniczyć
w Zgromadzeniach Mieszkańców, na których wybierani są radni oraz podejmowane decyzje, dotyczące tak ważnych dziedzin życia, jak podatki, inwestycje,
czy szkolnictwo.
Kantony mają różną wielkość i obejmują wiele gmin. Rząd i Parlament kantonu stanowi prawo kantonalne, które następnie poddane zostaje pod głosowanie powszechne. Prawodawstwo w zakresie podatków i szkolnictwa należy właśnie
do kompetencji kantonów, są one także odpowiedzialne za wdrażanie prawa federalnego.
Szwajcarski rząd to tzw. Rada Federalna, która wespół ze Zgromadzeniem Związkowym (złożonym z dwóch izb) ustanawia prawa, obowiązujące na terenie całej Szwajcarii. Kiedy zostanie złożony odpowiedni wniosek, akt prawny musi być poddany pod referendum. Administracja krajowa koordynuje i kontroluje pracę władz kantonalnych.

LUDNOŚĆ
Przed II wojną światową Szwajcaria liczyła 4,2 mln mieszkańców. Najszybszy wzrost zatrudnienia o 33% nastąpił w latach 1950-1970 w wyniku imigracji robotników cudzoziemskich ( obecnie cudzoziemcy stanowią 16% ludności ).
Szwajcaria charakteryzuje się wysoką gęstością zaludnienia – 172 osoby/km².
Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne: w rejonach wielkomiejskich, takich jak Zurych, Bazylea, Genewa wynosi ono 500 osób/km², a w regionach górskich tylko 26 osób/km². Przeciętna długość życia wynosi dla kobiet 82 lata,
dla mężczyzn 75 i należy do najwyższych w Europie. Przyrost naturalny
w Szwajcarii jest dodatni i wynosi 3‰.Grupa ludności w wieku powyżej 64 lat stanowi 14,9%, podczas gdy mieszkańcy w wieku 15-64 – 68,1%,
a w wieku 0-14 – 17%.
Większość ludności mieszka w miastach, za które uważa się ośrodki liczące ponad 10 000 mieszkańców. Miasta szwajcarskie zachowały w swych centrach historyczną zabudowę z wieloma obiektami zabytkowymi. Większość nowego budownictwa to domy jedno- lub kilkurodzinne.
W miejscowościach wiejskich spotyka się z reguły obszerne domy jednorodzinne, często z kwaterami dla turystów. Architektura tych domów jest regionalnie zróżnicowana. Gęsta sieć osadnicza występuje tylko na Wyżynie Szwajcarskiej,
w Alpach wsie ciągną się wzdłuż rzek, na zboczach gór znajdują się przysiółki
i samotne gospodarstwa. Większa część ludności zawodowo czynnej zatrudniona jest w sektorze usług. Wśród ludności zawodowo czynnej 20% stanowią imigranci,
w tym także sezonowi z różnych krajów głównie z Włoch i Jugosławii, Turcji
(np. ponad 50% zatrudnionych w hotelarstwie stanowią cudzoziemcy). Łącznie
w Szwajcarii pracuje około 600 tys. obcokrajowców.
Opieka zdrowotna jest bezpłatna lub subsydiowana. Ze środków opieki społecznej przekazywane są emerytury i dodatki dla dzieci. Wszyscy zawodowo czynni muszą się ubezpieczyć na wypadek utraty pracy. Szkolnictwo jest bezpłatne
i obowiązkowe od 7 do 14 roku życia. Szkolnictwo średnie kształci w kierunku zawodowym lub ogólnym. Na uczelniach szwajcarskich kształci się wielu zagranicznych studentów.

GOSPODARKA
Jest to kraj wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych w świecie. Długotrwała neutralność i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako finansowego centrum Europy i świata.
Produkt narodowy brutto wynosi 38,3 tys. dolarów USA/osobę.
Struktura PKB: rolnictwo – 3%, przemysł – 35%, usługi – 62%.
Zatrudnienie: rolnictwo – 6%, przemysł – 33%, usługi – 61%.
Struktura użytkowania ziemi: grunty orne – 10%, plantacje – 2%, użytki zielone – 27% lasy – m29%, pozostałe – 32%.
Szwajcaria należy do najbogatszych państw świata. Na PKB składa się działalność przemysłu i budownictwa w 35% oraz wszelkiego rodzaju usług w 62%, z których największe znaczenie mają handel, hotelarstwo i gastronomia. Wysoki poziom dobrobytu, mimo niekorzystnych warunków dla rozwoju rolnictwa i przemysłu,
Szwajcaria osiągnęła dzięki pracowitości i oszczędności swoich obywateli, atrakcyjności kraju dla turystyki, dochodom z tranzytu i od organizacji międzynarodowych, które mają tu swoje siedziby, oraz dzięki bankom, w których ulokowane są depozyty wielu firm i obywateli innych państw. Gospodarce tego kraju sprzyja stabilna sytuacja polityczna i społeczna, a także trwający od stuleci pokój.
ROLNICTWO I LEŚNICTWO
Ukształtowanie terenu, klimat i miernej jakości gleby nie sprzyjają uprawie roli. Grunty uprawne dominują na Wyżynie Szwajcarskiej. Znajduje się tu 63 tys. Gospodarstw rolnych. Przeważają małe gospodarstwa – 52,4% ma powierzchnię powyżej 10 ha, a tylko 1,1% ponad 50 ha. Uprawia się zboża ( 1,3 mln t w 1995 r.),
Głównie pszenicę, jęczmień i kukurydzę, które mimo trudnych warunków dają wysokie plony – średnio 60 q/ha (najwyższe kukurydza ponad 80 q/ha). Rozszerzają się uprawy roślin przemysłowych – buraków cukrowych
(820 tys. t, prawie 600 q/ha), rzepaku i tytoniu. Duże znaczenie ma także sadownictwo (jabłonie, winorośl – 550tys. t) i warzywnictwo (290 tys. t).
Sady i winnice są zwłaszcza na południu. Znacznie większy dochód daje hodowla bydła (1,7 mln szt.), szczególnie mlecznego, wypasanego na łąkach i halach,
które zajmują łącznie 27% powierzchni kraju. Ponadto hoduje się trzodę chlewną
(1,7 mln szt.), owce (425 tys.) i drób (6 mln), a w mniejszych ilościach konie i kozy. Hodowla jest bardzo intensywna (po 113 szt. bydła i trzody na 100 ha użytków rolnych).Pod względem produkcji rolniczej Szwajcaria nie jest samowystarczalna. Większość produkcji przemysłu rolno-spożywczego jest eksportowana. Własna produkcja rolnicza pokrywa ok. 60% potrzeb kraju.
W latach 1988-1993 powierzchnia lasów została poprzez nasadzenia powiększona
o prawie 20%. Lasy są przeważnie własnością gmin i korporacji. Pozyskanie drewna
od 1990 r. zmniejszyło się o 1/3. W 1994 r. Wynosiło ono ok. 4,3 mln m³, w tym ponad 80% drewna użytkowanego. Produkcja tarcicy wynosi 1,4 mln m³.

PRZEMYSŁ
Szwajcaria nie ma prawie żadnych bogactw mineralnych poza skałami budowlanymi, solą kamienną i wodami mineralnymi. Głównym źródłem energii elektrycznej są hydroelektrownie o mocy 12 346 MW, które dostarczają 58% produkcji krajowej. Dla ich potrzeb zbudowano liczne zapory wodne, w tym najwyższą na świecie Grande Dixence (285m) w Alpach Pennińskich.
Pięć elektrowni jądrowych o łącznej mocy 2 950 MW dostarcza 40% energii elektrycznej. Rafinerie naftowe są zaopatrywane w ropę rurociągiem z Genui.
Połowa zatrudnionych w szwajcarskim przemyśle zajmuje się przetwórstwem
metali. W oparciu o import rud i koncentratów rozwinęło się hutnictwo żelaza
i aluminium. Przemysł Szwajcarii cechuje wysoki poziom produkcji; najważniejszy jest maszynowy (obrabiarki, maszyny i urządzenia, dla różnych gałęzi przemysłu)
i precyzyjny (wyrób zegarków – znane firmy, takie jak Omega, Longines, Patek, Cyma, instrumenty pomiarowe, aparaty i sprzęt medyczny).
Dobrze rozwiniętą gałęzią przemysłu szwajcarskiego jest też przemysł chemiczny,
w tym farmaceutyczny, z wielkimi zakładami koncernów Sandoz i Ciba-Geigy
w Bazylei, które produkują również barwniki i środki ochrony roślin.
Najstarszą gałęzią przemysłu Szwajcarii jest włókiennictwo rozwijające się od średniowiecz, głównie na północnym wschodzie kraju. Dostarcza ona tkanin jedwabnych, bawełnianych, wełnianych, wyrobów dziewiarskich, koronek i odzieży. Rozbudowany jest przemysł spożywczy, znany z produkcji serów (m.in. ementalski z doliny Emmental), czekolady (koncerny Nestl i Suchard) oraz koncentratów spożywczych (Maggi).

KOMUNIKACJA
Mimo niekorzystnego ukształtowania terenu Szwajcaria ma świetnie funkcjonującą sieć kolejową i drogową. Większość linii kolejowych zbudowano pod koniec
XIX i na początku XX w. Przecinają one góry setkami tuneli, z których najdłuższe z nich to: Simplon (19,8 km, prowadzi do Włoch), Furka (15,5 km, wąskotorowy), Św. Gotharda (15,0 km) i Ltschberg (14,6 km). Wszystkie koleje są zelektryfikowane, ok. 30% jest wąskotorowych (np. Koleje Retyckie
w Gryzonii). Przez terytorium kraju przebiegają liczne i ważne w skali europejskiej szlaki komunikacyjne, łączące Europę Północną z Półwyspem Apenińskim.
Z uwagi na ukształtowanie terenu budowa wielu szlaków komunikacyjnych wymaga skomplikowanych i kosztownych rozwiązań inżynierskich.
Drogi kołowe wiodły dawnej przez Alpy wysoko położonymi przełęczami
-(Św. Gotharda 2 108 m n.p.m., Św. Bernarda 2 469 m n.p.m., Furka
2 431 m n.p.m., Grimsel 2 165 m n.p.m., Splgen 2 113 m n.p.m.), niedostępnymi w porze zimowej. Samochody przewożono też tunelami kolejowymi. W 1967 r. otwarto pierwszy tunel drogowy przez Alpy (San Bernardino), w 1980 r. oddano zaś do użytku najdłuższy tunel pod przełęczą Św. Gotharda (16,9 km). Drogi Szwajcarii służą głównie ruchowi tranzytowemu z Niemiec i Francji do Włoch.
Ze względu na uciążliwość ruchu na drogach samochody ciężarowe o większym obciążeniu przewozi się koleją. W 1993 r. w Szwajcarii było 3 116 tys. samochodów osobowych.
Głównym szwajcarskim portem rzecznym jest Bazylea (8,2 mln t ładunków
w 1994 r. ). Największy port lotniczy jest w Zurychu (12 mln pasażerów, w 1994 r.).

WYMIANA TOWAROWA
Ok. 50% wartości eksportu Szwajcarii stanowią maszyny, aparaty i wyroby precyzyjne, w tym zegarki, 24% przypada na chemikalia, z czego połowa to lekarstwa. Ponadto eksportuje się metale, wytapiane z importowanych rud, odzież
i niektóre produkty spożywcze (ser, czekolada). W imporcie maszyny i inne wyroby metalowe stanowią 33% wartości, poza tym importuje się produkty rolne i leśne, chemikalia, tkaniny, odzież i obuwie, samochody, produkty naftowe i gaz ziemny. Najważniejszym partnerem handlowym tego kraju są Niemcy (23% eksportu, 33% importu), ponadto Francja, Włochy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone.
Mimo znacznego wywozu wyrobów przetworzonych bilans handlowy jest ujemny. Deficyt równoważony jest dochodami z turystyki oraz międzynarodowych operacji finansowych. Z uwagi na swój status pastwa neutralnego, stabilność polityczną
i gospodarczą Szwajcaria jest jednym z głównych ośrodków finansowych świata.

TURYSTYKA
Szwajcaria jest jednym z najbardziej atrakcyjnych turystycznie państw świata, licznie odwiedzanym ze względu na wspaniałe krajobrazy wysokogórskie, urozmaicone jeziorami i lodowcami, wzorowo utrzymane wsie i miasta z historyczną zabudową
i wieloma zabytkami. Szwajcaria ma bardzo dobrą bazę noclegową: ponad 1,1 mln miejsc (265 tys. w hotelach, 360 tys. w kwaterach prywatnych,
226 tys. w schroniskach i domach wycieczkowych, 238 tys. na kampingach).
Bardzo gęsta sieć kolei liniowych i szynowych zębatych pozwala wyjeżdżać nawet na górskie szczyty (kolej na Jungfraujoch, Przełęcz na wys. 3 454 m n.p.m.,
jest najwyższej położoną koleją szynową w Europie).
Turystyka jest jednym z głównych źródeł dochodów w Szwajcarii:
wpływy – 7 mld $, 12mln gości zagranicznych, głównie z Niemiec (ok. 45%), Holandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Stanów Zjednoczonych (dane z 1993 r.).

BERNO

Chociaż Berno jest najważniejszym miastem Szwajcarii w niczym nie przypomina innych europejskich stolic - jest urokliwe i przyjemnie prowincjonalne.
Do niewątpliwych atrakcji należy starówka, Wieża Zegarowa i największa na świecie kolekcja dzieł Paula Klee w Muzeum Sztuk Pięknych. W czwarty poniedziałek listopada odbywa się w stolicy słynny targ cebulowy, radosne święto, podczas którego ludzie tłumnie wybiegają na ulice, rozsypują konfetti i tłuka się nawzajem plastikowymi młotkami. Nie należy też zapominać, że właśnie w Bernie, w urzędzie patentowym pracował Albert Einstein. Był niezbyt pilnym urzędnikiem- zamiast z uwaga przewracać papiery na biurku, patrzył niewidzącym wzrokiem w okno, by w pewnym momencie wpaść na „najszczęśliwszą myśl życia” - jak to sam określił. Warto zwiedzić dom- muzeum tego genialnego fizyka, Noblisty i wielkiego ekscentryka, który zapytany przez znajomych czemu podczas deszczu nigdy nie nosi kapelusza odrzekł: „ Kapelusz schnie dłużej niż moje włosy!”
Berno, założone w 1191 r. przez Bertolda V jest stolica Szwajcarii i czwartym co do wielkości miastem tego kraju. Jak głoszą stare przekazy, wzięło ono swe imię od pierwszego niedźwiedzia (po niemiecki Bar, w miejscowym dialekcie Brn) ubitego przez założyciela grodu Bertolda V, który ongiś polował w tych stronach. Do dzisiaj miś stanowi heraldyczna maskotkę miasta.
Najważniejszym punktem zwiedzania miasta są Marktgasse i Kramgasse ze swymi zabytkowymi domami z podcieniami. Tu również, co 150 m wyrastają po drodze kolorowe fontanny, zbudowane około 1545 r. Fontanna Wielkoluda usytuowana na Korhausplatz, dzielącym obie ulice, przedstawia olbrzyma pożerającego małe dzieci.









Bibliografia:
Encyklopedyczna Geografia Świata
Geografia Świata
Leksykon Państw Świata
Encyklopedia Powszechna PWN
Multimedialna Encyklopedia Powszechna-MILLENIUM
Encyklopedia multimedialna PWN-ALBUM