Kampania wrześniowa 1939 r.

“Fall Weiss”, niemiecki plan działań przeciwko Polsce, zakładał wojnę błyskawiczną “blietzkrieg”, w której zespolone działania zagonów pancernych i lotnictwa miały umożliwić szybkie okrążenie i zniszczenie wojsk polskich, a następnie zajęcie wszystkich ośrodków politycznych i gospodarczych. Realizację planu ułatwił Niemcom fakt otoczenia przez nich Polski z trzech stron.
Do ataku na Polskę przeznaczono następujące siły: Grupa Armii “Północ”, skierowała swój atak na Warszawę, odcięcie Pomorza od Polski. Grupa Armii “Południe”, zaatakowała ze Śląska Warszawę i z terenów Moraw oraz Słowacji południowe obszary Polski. Wsparcie lotnicze zapewniły 1 i 4 Flota Powietrzna.
Plan obronny nosił kryptonim „Z”. Obrona polska została skoncentrowana wzdłuż całej granicy według następującego porządku: Armia “Modlin” (gen. E. Przedrzymirski-Krukowicz) broniła Mazowsza, Armia “Pomorze” (gen. W. Bortnowski) – Pomorza, Armia “Poznań” (gen. T. Kutrzeba) – Wielkopolski, Armia “Łódź” (gen. J. Rómmel) - osłaniała kierunku na Warszawę, Armia “Kraków” (gen. A. Szylling) broniła południowo-zachodniej Polski, Armia “Karpaty” (gen. K. Fabrycy) - granicy ze Słowacją, SGO “Narew” (gen. Cz. Młot-Fijałkowski) - południowo-wschodnich obszarów Polski. W rezerwie pozostawała armia “Prusy” (gen. S. Dąb-Biernacki). W planie polskim nie przewidziano wojny na dwa fronty, ale oczekiwano na spełnienie sojuszniczych zobowiązań przez Francję i Wielką Brytanię.
Niemiecka agresja na Polskę rozpoczęła się 1 września 1939 r. o godz. 4:45. Sygnałem był ostrzał artyleryjski polskiej placówki wojskowej na Westerplatte przez pancernik “Schleswig-Holstein”. Jednocześnie lotnictwo niemieckie zaczęło naloty na lotniska, linie kolejowe i miasta polskie. Realizując założenia “Fall Weiss” niemieckie jednostki pancerne zaatakowały od północy, zachodu i południa. Kierowały się w kierunku Warszawy, chcąc ją jak najszybciej zająć i odciąć wojska polskie skoncentrowane na zachód od Wisły. Symbolem polskiej odwagi i patriotyzmu w czasie bitwy granicznej (1-6 IX) stało się Westerplatte, gdzie zaledwie 182 żołnierzy pod dowództwem majora Henryka Sucharskiego powstrzymywało przez 7 dni ataki przeważających sił wroga. Podobny wymiar ma samotna obrona Polskiej Poczty w Gdańsku. Ułani polscy rozbili niemiecką jednostkę pod Krojantami (1 IX). Wołyńska Brygada Kawalerii przez cały dzień powstrzymywała natarcie niemieckie pod Mokrą (1-2 IX). 3 IX Francja i Anglia przystąpiły do wykonania zobowiązań sojuszniczych wobec Polski i wypowiedziały Niemcom wojnę. Jednak była to tzw. wojna „siedząca”, ponieważ nie podjęły żadnych działań militarnych. Odcięcie Pomorza od reszty kraju zmusiło Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego do wydania rozkazu odwrotu na drugą linię obrony wzdłuż rzek: Narew - Wisła - San (6 IX). Stolicę opuściły władze cywilne (prezydent, rząd) i władze wojskowe (Naczelny Wódz).
Rozpoczął się drugi etap wojny obronnej trwający od 7 do 17 września 1939 roku. W “polskich Termopilach” nad Wizną jeden batalion pod dowództwem kpt. Władysława Raginisa stawiał przez dwie doby opór niemieckiej dywizji pancernej (8-10 IX). Opóźniło to niemiecki marsz na Warszawę. Gen. Tadeusz Kutrzeba, po połączeniu Armii “Poznań” i Armii “Pomorze”, zdecydował się na atak skierowany przeciwko wojskom niemieckim zbliżającym się do Warszawy. 8 IX pierwsze jednostki niemieckie dotarły pod Warszawę W nocy z 9 na 10 września rozpoczęła się największa bitwa wojny obronnej, znana jako bitwa nad Bzurą. Sukcesy polskiego manewru zaczepnego zmusiły dowództwo niemieckie do zmiany planów i odstąpienia od bezpośredniego natarcia na stolicę Polski. Od 17 września jednostki polskie znalazły się w okrążeniu nad Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej. Z okrążenia udało się wyrwać w małych grupach niespełna 40 tys. żołnierzy (na 200 tys.). Na Wybrzeżu nadal broniła się Kępa Oksywska i Hel. Na południu, pod Lwowem, Niemcy napotkali silny opór oddziałów polskich dowodzonych przez gen. Władysława Langnera. Wojska radzieckie realizując tajny protokół do paktu Ribbentrop - Mołotow przekroczyły 17 września polską granicę wschodnią. Wobec wydanych rozkazów unikania walki z czerwoną armią,jej oddziały posuwały się szybko w głąb kraju. Już 18 IX dotarły do Równego, Tarnopola i Kołomyi. Milionowa armia agresora została podzielona na Front Białoruski (gen.Kowalow), którego celem było zajęcie Grodna i Wilna oraz Front Ukraiński (gen.Timoszenko) skierowany na Lwów. Zdezorientowane oddziały polskie podejmowały walkę z nowym wrogiem pod Wilnem, Grodnem, Kobryniem, Czortkowem, Szackiem i Wytycznem. Najazd radziecki postawił Polskę w beznadziejnej sytuacji militarnej i zmusił władze państwa do przekroczenia granicy z Rumunią (17/18 IX ), gdzie zostały internowane.
Ostatnia faza polskiej wojny obronnej trwała od 18 września do 2 października 1939 r. Pod Tomaszowem Lubelskim stoczono drugą co do wielkości bitwę polskiej wojny obronnej 1939 (17-26 IX). W jej wyniku większość jednostek polskich, przedzierających się na przedmoście rumuńskie, została przez Niemców zmuszona do kapitulacji. Broniły się jeszcze: Warszawa, Modlin i Hel. Po bohaterskiej obronie stolica Polski, dowodzona przez gen. Juliusza Rómmla i prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego, poddała się 28 września. Później złożyła broń załoga twierdzy Modlin (29 IX) i poddał się garnizon helski (2 X). Ostatnia polska jednostka dowodzona przez gen. Franciszka Kleeberga skapitulowała po czterodniowej bitwie pod Kockiem (2-5 X).