Pierwsze państwa słowiańskie.

Po upadku państwa Samona w II poł. VII wieku brakuje wiedzy by odpowiedzieć na pytanie o rozwój państwowości słowiańskich na tym obszarze. Ani źródła frankijskie , ani bizantyjskie nie wspominają wiele o Słowiańszczyźnie. Z badań archeologicznych oraz kronik powstałych w VIII wieku w państwie Franków można jednak domyślać się ,że następcą państwa Samona było Państwo Wielkomorawskie.

I Państwo Wielkomorawskie.
O jego dziejach w VIII wieku nie wiemy prawie nic. Dopiero w kronice powstałej na dworze Ludwika I Pobożnego czytamy pod datą 822 r. ,że nieznani z imienia książęta wielkomorawscy przebywali w Akwizgranie u cesarza. Pierwszy znany z imienia władca tego państwa to Mojmir I ( ok.820-846 ). Z jego imieniem wiąże się notka o przyłączeniu do Państwa Wielkomorawskiego księstwa Nitry (ob. na Słowacji) i wypędzenia jego władcy – księcia Przybiny. Po bezpotomnej śmierci Mojmira jego państwo stało się celem ekspansji państwa wschodniofrankijskiego czyli późniejszych Niemiec. Król Ludwik Niemiec osadził na tronie wielkomorawskim bratanka Mojmira I – Rościsława , ale ten prowadził politykę niezależną. Wojny jakie rozpoczął Rościsław z Niemcami miały również aspekt religijny. Mimo licznych sukcesów wojskowych i ingerowania w wewnętrzne sprawy niemieckie , Rościsław postanowił przyjąć chrzest nie z rąk kościoła bawarskiego ,kont – rolowanego przez władców niemieckich , ale od Bizancjum. Była to odpowiedź na sojusz niemiecko-bułgarski. W latach 852-862 Rościsław próbował utworzyć arcybiskupstwo na Morawach bezpośrednio z pomocą papieża, ale niemieckie przeciwdziałanie było skuteczne. Nie było innego wyjścia jak poprosić Cesarstwo Bizantyjskie o przysłanie misjonarzy. W 863 r. dwaj Grecy : bracia Cyryl i Metody przybyli na dwór Rościsława. Oni to zaczęli akcję przystosowywania alfabetu greckiego do języka słowiańskiego i tłumaczenia ksiąg liturgicznych na ten język. Odpowiedź Ludwika Niemieckiego była błyskawiczna : nowe wyprawy zbrojne oraz podburzanie bratanka Rościsława – Świętopełka przeciwko stryjowi. Akcja ta udała się w 870 r. Rościsław został uwięziony przez Świętopełka i wydany Ludwikowi. Kara śmierci za zdradę została zamieniona na oślepienie i dożywotnie uwięzienie w klasztorze Rościsław zmarł ok.872-875 r. Odsunięcie od władzy Rościsława nie oznaczało jednak, że władzę w Państwie Wielkomorawskim przejmie Świętopełk. I on został uwięziony pod zarzutem wiarołomstwai wywieziony z kraju. Rządzić w państwie mieli dwaj margrabiowie niemieccy: Wilhelm i Engelschalk. Bunt ludności słowiańskiej spowodował jednak uwolnienie Świętopełka i dalszą wojnę z Niemcami , zakończoną pokojem w Forchheim ( 874) .W zamian za trybut Państwo Wielkomorawskie stało się niezależne, zaś papież Jan VIII utworzył arcybiskupstwo na Morawach – pierwszym arcybiskupem został Metody , a po jego śmierci (885) niespodziewanie Świętopełk wygnał z kraju jego uczniów. Było to związane z ogłoszeniem obrządku słowiańskiego jako herezji i rzuceniem klątwy na jego zwolenników przez kolejnego papieża Stefana VI w 885 r. Panowanie Świętopełka ( 870-894) to czas największego rozwoju terytorialnego Państwa Wielkomorawskiego. Podporządkowało ono sobie ziemie plemion czeskich (ich władca Borzywoj został zmuszony do chrztu) oraz plemion zamieszkujących nad górną Wisłą (Wiślanie). Świętopełk zajął państewko słowiańskie nad jeziorem Balaton, króre założył jeszcze Karol Wielki gdy walczył z Awarami. Jego władzę uznawały też Łużyce i ludność zamieszkująca Panonię. Po śmierci Świętopełka władzę przejął jego najstarszy syn Mojmir II (rządził w latach 894-906 ). Jego panowanie przebiegało pod znakiem problemów wewnętrznych. Spiski przeciwko jego władzy knuli książęta czescy oraz bawarscy . Przerodziły się one w otwartą wojnę wielkomorawsko-bawarską, zakończoną w 901 r. pokojem w Ratyzbonie . Jednocześnie na wschodzie pojawiło się śmiertelne zagrożenie w postaci najazdów koczowniczych Węgrów. W walkach z nimi prawdopodobnie zginął Mojmir a państwo jego uległo rozpadowi.

II Państwo czeskie.

Upadek Państwa Wielkomorawskiego ok. 906-910 r. sprzyjał usamodzielnieniu się plemion słowiańskich, którezamieszkiwały Kotlinę Czeską. Na tym obszarze do największego znaczenia doszła lokalna dynastia ,która swój początek wywodziła od legendarnego Przemysła ( stąd nazwa dynastii – Przemyślidzi). Jej najpoważniejszym rywalem był ród Sławnikowców, władający plemieniem Zliczan. Przemyślidzi od czasu chrztu Borzywoja wyznawali chrześcijaństwo ,ale różnili się w łonie dynastii co do mającego obowiązywać obrządku. Władający Czechami wnuk Borzywoja – Wacław (921-929 lub 935) był zwolennikiem obrządku słowiańskiego. Padł jednak ofiarą spisku i został zamordowany przez swego brata Bolesława. Przyczyna śmierci księcia Wacława budzi po dziś dzień wiele wątpliwości. Wiadomo,że był wszechstronnie wykształcony (znał łacinę i grekę). Budował wiele kościołów ,powstała nawet szkoła przy kościele św. Piotra w Budecu. W polityce zagranicznej musiał lawirować między Węgrami i ich ówczesnymi sojusznikami –Bawarczykami, a królem niemieckim Henrykiem I. Ostatecznie uznał zwierzchnictwo Henryka I Saskiego z początku 929 r. Być może za morderstwem obok zwykłej żądzy władzy kryła się obawa przed centralizacją władzy i wzrostem znaczenia duchowieństwa bawarskiego? Być może odezwali się zwolennicy pogaństwa ? ( Bolesław przez lata był sojusznikiem pogańskich Wieletów ). A może niechęć do władcy uzależnionego od Niemiec? Tego nie wiemy. Wacław po śmierci został kanonizowany i stał się pierwszym czeskim świętym. Jego kult stał się oficjalny po śmierci mordercy św. Wacława – Bolesława I Srogiego w 972 r. Pierwsza katedra w Krakowie będzie nosiła jego wezwanie. Panowanie Bolesława I Srogiego ( 929/935 – 972 ) to czas rozwoju terytorialnego Czech. Państwo to obejmowało swoim zasięgiem Śląsk , a po klęsce Węgrów w 955 r. także Morawy, Słowację i tereny plemion Wiślan. Granice Czech oparły się o Bug. Mimo iż od 950 r. był lennikiem Ottona I prowadził samodzielną politykę. Jej wyrazem było zawarcie sojuszu z księciem polskim Mieszkiem I ( oraz małżeństwo jego córki Dobrawy z władcą Polan ) oraz postępujące umacnianie swojej władzy w Czechach. Mimo zwierzchnictwa niemieckiego zwalczał opcję proniemiecką wśród czeskich możnych. Pod koniec życia starał się o utworzenie diecezji praskiej. Nie wahał się w tym celu wyzyskać osoby swojej ofiary –świętego Wacława. Jego ciało przeniósł do Pragi.

III Słowianie zachodni.
Wspominały o nich kroniki pisane jeszcze za życia Karola Wielkiego. Najwybitniejszy z władców Franków spotkał ich w czasach swoich wypraw przeciw Awarom i Sasom. Do dzięki niemu do języka słowiańskiego przeniknął nowy wyraz :król , kral , korol - jako synonim władcy . U schyłku VIII wieku związek plemienny Obodrytów zawarł sojusz z Frankami , wymierzony przeciwko Sasom. Ci ostatni w odwecie porozumieli się z wrogami Obodrytów – Wieletami . To spowodowało konflikt , którego finałem była wyprawa Karola Wielkiego przeciwko księciu wieleckiemu Dragowitowi. Kronika frankijska pisze o tym ,że Wieleci utworzyli silny związek plemienny z siedzibą w Brennej ( ob. Brandenburg ). Ich związek obejmował 4 główne plemiona : Chyżanie, Czerezpienianie , Doleńcy i Redarowie. Związek nie był formalnie państwem lecz umową. Władzę w nim sprawował wiec, zaś na nim główną rolę odgrywali kapłani Swarożyca. Byli znani z waleczności i okrucieństwa. Monarchowie z dynastii Karolingów zadowalali się więc nominalnym zwierzchnictwem. Państwo niemieckie do XI wieku również ich nie prowokowało. Na południe od siedzib Wieletów znajdowały się ziemie Serbów połabskich. Najwybitniejszy z ich książąt – Miliduch próbował zjednoczyć okoliczne plemiona ,ale ok.806 r poległ w walkach z Frankami. Po śmierci Karola Wielkiego Serbowie połabscy weszli w skład Państwa Wielkomorawskiego. Ziemie Słowian zachodnich , a ściślej połabskich znalazły się w poważnym niebezpieczeństwie dopiero w I poł. X wieku. Pierwszym władcą niemieckim , który podjął ekspansję w kierunku wschodnim był Henryk I Saski. W 928 r. zaatakował główny gród wieleckich Stodoran – Brennę , którą zdobył po krótkim oblężeniu. W tym samym roku dokonał masakry plemienia Gołomaczy ( Dalemińców , plemię serbskie ). Zdobywszy ich główny gród Ganę kazał wymordować wszystkich mężczyzn , zaś kobiety i dzieci sprzedano w niewolę. Te sukcesy pozwoliły mu podporządkować sobie tereny Wieletów. Na zdobytych terenach osadzał ludność niemiecką , budował liczne grody i tworzył marchie mające kontynuować podboje. W roku 929 wyprawa Henryka pozwoliła mu na podporządkowanie sobie Czech. Stłumił wielkie powstanie Wieletów zadając im pod Łączynem tak straszną klęskę ,że Wieleci na kilkanaście lat stracili odwagę by kontynuować walkę o niepodległość( 4 VIII 929 r.) Kilka wypraw z lat 930-934 podporządkowało państwu niemieckiemu tereny plemienia Wkrzan- narzucił im trybut. Politykę ojca kontynuował Otton I. O ile jednak Henryk w większości wypadków zadowalał się narzuceniem Słowianom zwierzchnictwa , to Otton wysunął program podboju Słowiańszczyzny Zachodniej i włączenia jej do państwa niemieckiego. Ważną rolę miał tutaj odgrywać program chrystianizacji tych terenów i poddanie podbitej ludności niemieckiej organizacji kościelnej . Mieli to realizować zaufani Ottona I – margrabia saski Herman Billung oraz władający Marchią Wschodnią Gero. Ten ostatni kazał podstępnie otruć zaproszonych książąt serbskich przez co złamał ducha serbskiego oporu i utrwalił niemieckie panowanie między Soławą a Odrą . Na północy do znacznej potęgi doszło państwo Obodrytów ( Obodrzyców ) pod wodzą Nakona. Mimo ,że elita władzy Obodrytów przyjęła chrześcijaństwo ,zawarła ona sojusz z Wieletami ,którzy skupieni wokół ośrodka kultu Swarożyca w Radogoszczy trwali przy starej wierze. Gdy rozpoczął się kolejny najazd węgierski na Niemcy Obodryci i Wieleci podnieśli bunt i zadali kilka porażek Sasom. Jednak reakcja Ottona I była straszna. 18 X 955 r. zadał Słowianom straszną klęskę w bitwie nad Reknicą w kraju Redarów. Po tym zwycięstwie Otton I rozpoczął systematyczną akcję chrystianizacyjną . Powstały nowe biskupstwa w Brennie ( Brandenburg ) , Hobolinie ( Havelberg ) oraz w Stargardzie Wagryjskim ( Oldenburgu ).W 968 r. powstało zaś arcybiskupstwo w Magdeburgu mające m.in. za zadanie koordynowanie akcji chrystianizacyjnej wśród Słowian .Ostatnim sukcesem Ottona I było podporządkowanie sobie Czech , ale miał ten związek dość luźny charakter.

IV Początki państwa bułgarskiego .

W końcu VII wieku n.e. na tereny dawnej rzymskiej prowincji Mezja , od ponad 100 lat zasiedlanej przez Słowian dotarli Bułgarzy. Była to część grupy ludności pochodzenia tureckiego ,której większość osiedliła się nad środkowym biegiem Wołgi . Wchłonęli pozostałości Hunów i , a następnie opa-nowali tereny słowiańskie. Ich przywódca , chan Asparuch stworzył na tych ziemiach państwo specyficzne , o dość skomplikowanym charakterze turecko-słowiańskim ( ok. 679-680) . Za panowania jego następców państwo przybrało nazwę Bułgaria i szybko rosło w siłę .Jeszcze w 681 r. Asparuch pokonał Bizantyjczyków i zmusił ich do uznania swej niezależności .Jego następca –chan Terwel ( 701-718 /721 ) ingerował w sprawy wewnętrzne Bizancjum , popierając kolejnych pretendentów do cesarskiego tronu. Jego wojska popierały cesarza Leona III w walce z Arabami w zamian za trybut płacony w złocie. Po przejściowym osłabieniu państwa w II poł. VIII wieku ,spowodo wane porażkami w walkach z Awarami , państwo ponownie nabrało znaczenia za panowania chana Kruma ( 802-814). Przyłączył część terenów zajętych wcześniej przez Awarów do swojego państwa ( ziemie między rzekami Dunaj i Dniestr ).Wszczął wojnę z Bizancjum i mimo początkowych porażek ( armia cesarza Nikefora spaliła stolicę Bułgarii Pliskę ) zdołał wciągnąć wojska wroga w zasadzkę i rozbić je w Górach Bałkańskich ( 26 VII 811 ) .Zajął następnie część Tracji i wobec odrzucenia jego oferty pokojowej przez Cesarstwo ponownie pobił jego wojska pod Wersinikią niedaleko Adrianopola .Obległ następnie Konstantynopol ,ale bez powodzenia. To Krum położył fundamenty pod państwowość bułgarską. Skodyfikował prawo. Zaczął tworzyć zręby administracji państwowej mającej zastąpić system plemienny. Do jego budowy włączył Słowian. Jego syn i następca Omurtag rozszerzył terytorium państwa o Macedonię , Serbię i kolejne obszary dawnego Kaganatu Awarskiego aż po Cisę. Państwo bułgarskie wiele wzorów przejęło ucząc się od wrogów czyli od Bizancjum. W dobie potęgi państwa Franków zachowali z nim dobre kontakty . Na porządku dziennym, w poł. IX wieku stanęła sprawa chrystianizacji . Panujący w latach 852-893 chan Borys miał alternatywę: chrzest mógł przyjąć z rąk kościoła w obrządku łacińskim ( zachodnim) lub bizantyjskim . Nie chcąc prowokować Bizancjum zdecydował się przyjąć nową wiarę w obrządku bizantyjskim. Stało się to prawdopodobnie między 864 a 866 r. Przyjął wtedy imię Michał i otrzymał tytuł księcia. Przeciwników chrystianizacji kazał wymordować. Zręcznie wyzyskując rysujący się coraz wyraźniej konflikt między papiestwem a patriarchą Konstantynopola wyzyskał dla uzyskania tytułu królewskego. To on kazał zwołać tuż przed śmiercią sobór narodowy w Presławiu. Ogłoszono na nim język słowiański jako obowiązujący w liturgii i zasadę oddawania stanowisk kościelnych tylko Bułgarom. Następcy Borysa (Michała) sprowadzili do Bułgarii uczniów Metodego i z ich pomocą doprowadzili do rozkwitu kultury bułgarskiej. Syn Borysa – Symeon doprowadził do szczytu potęgi państwo bułgarskie ,którego nie osłabiły w widoczny sposób najazdy węgierskie. Zwycięstwa nad Bizancjum pozwoliły Symeonowi ( panował w latach 893-927) opanować Trację, Epir i oblegać nieskutecznie Konstantynopol. Wojny te obciążały młode państwo ,zwłaszcza chłopi musieli znosić coraz to nowe świadczenia . Pojawienie się nowej herezji –bogomiłów zwalczającej państwo i kościół jako twór diabelski i odrodzenie potęgi bizantyjskiej w dobie panowania Bazylego II powodowało załamanie się Bułgarii. Do tego doszło zagrożenie z północy ,ze strony Rusi. Ostatecznie w 1014 r. cesarz Bazyli II zwany później Bułgarobójcą zadał Bułgarom klęskę pod Biełasicą .Śmierć władcy Bułgarów- Samuela i walki o władzę sprawiły ,że kilka lat później państwo bułgarskie zostało włączone do Bizancjum.

V Początki państwowości ruskiej.

Państwowość Słowian wschodnich również kształtowała się w IX-X wieku. Według kronik staroruskich wielki wpływ na powstanie nowego państwa miała osoba Ruryka , wodza normańskich Waregów (Szwedów). Miał on przybyć ok.862 r. do Nowogrodu ,stłumić bunty miejscowych słowiańskich plemion i założyć własne państwo. Wg legendy mieli mu towarzyszyć dwaj bracia –Sinehus i Truvor aczkolwiek jest bardziej prawdopodobne, że kronikarz Nestor przekręcił normańskie wyrażenia sine-hus i tru-vor co oznacza„ ze swoim domem i wierną drużyną .”Państwo Ruryka czy też Rorika miało obejmować okolice Nowogrodu, Białego Jeziora i Izdebska. Członkowie drużyny Ruryka – Askold i Dir kontynuowali podboje w kierunku południowym , zdobywając m.in. Kijów. Pod wodzą Ruryka miały też mieć miejsce pierwsze najazdy Słowian Wschodnich na Bizancjum. Oprócz najazdów nawiązano też kontakty gospodarcze z Cesarstwem ( powstał słynny szlak „ od Waregów do Greków„. Po śmierci Ruryka (ok.879 r) opiekę nad jego małoletnim synem Ingvarrem ( Igorem ) przejął jego krewny , książe Oleg. Do 882 r. zdołał on opanować Smoleńsk , Lubecz i , już na stałe , Kijów.Za panowania Igora (912-945) centrum władzy w państwie zostało przeniesione do Kijowa , jako nowej stolicy. Wg kronik Igor był władcą bardzo wojowniczym. Dokonywał szeregu wypraw wojennych w okolice Morza Kaspijskiego ( w latach 914 i 943 ) , zaatakował bezskutecznie Bizancjum w 941 r. i podporządkował sobie całą wschodnią Słowiańszczyznę .U schyłku życia Igor rozpoczął negocjacje z Bizancjum w sprawie przyjęcia chrztu. Przyjęła go dopiero wdowa po nim – księżna Olga ( ok. 955 r.) , ale zniechęcona ekspansją Cesarstwa Bizantyjskiego ( terytorialną i kulturalną ) zerwała z nim kontakty i zwróciła się do Ottona I . Po jej śmierci ( ok.969 r. ) rządy na Rusi objął jej syn Światosław Igorowicz ( 945-972). W sposób samodzielny panował zaledwie 3 lata. Większość panowania spędził na licznych wojnach , z reguły zwycięskich. Rozgromił tureckich Chazarów włączając ich terytoria nad środkową Wołgą do swego państwa. Podporządkował sobie plemię Wiatyczów. Walczył skutecznie z państwem Bułgarów kamskich , a jego wojska docierały aż na Kaukaz. Dopiero po 968 r. musiał uznać zwycięstwo tureckich Pieczyngów i przewagę Bizancjum. Zginął w walce z tymi pierwszymi w bitwie nad Dnieprem (972 r.). Jeszcze za życia podzielił swoje państwo na trzy dzielnice , co zapoczątkowało zwyczaj dzielenia państwa między synów. Zamysł Światosława był z pewnością szlachetny miał zapobiec walce synów o władzę po jego śmierci. Niestety doszło do niej. Dzięki operatywności i okrucieństwu walkę o władzę wygrał Włodzimierz. Władca ten ponownie skierował Ruś Kijowska na drogę ekspansji. Walczył skutecznie z Pieczyngami i Bułgarami kamskimi. Budował liczne grody obronne. Ok. 981 r. przyłączył tzw. Grody Czerwieńskie ( wśród nich Czerwień i Przemyśl ) .Próbował podbić Jaćwięgów. Liczne kontakty gospodarcze i kulturalne z Bizancjum oraz rosnąca potęga tego państwa rządzonego przez Bazylego II Bułgarobójcę sprawiły ,że w 988. Włodzimierz postanowił przyjąć chrzest .Dało mu to uznanie jego władzy przez Bizancjum , rękę siostry Bazylego – Anny oraz zezwolenie Bazylego na erygowanie metropolii kościelnej w Kijowie ( 997 r.). Do końca swego panowania tj. do 1015 r. panował w pokoju i utrzymywał przyjazne stosunki ze wszystkimi sąsiadami. Dopiero w roku swej śmierci wybuchł przeciwko jego władzy bunt , na którego czele stanął syn Włodzimierza – Jarosław Mądry. Nie zdążył go już stłumić.

VI Państwa Słowian Południowych.

Najpotężniejszym państwem południowosłowiańskim była z pewnością Bułgaria ,ale nie znaczy to ,że była państwem jedynym. W VII-VIII wieku wokół grodu Rasz powstawały drobne księstwa słowiańskie. Obszar ten zwany popularnie Raszką obejmował dzisiejszą południową Serbię , Czarnogórę i Hercegowinę. Władcy tych małych państewek przyjmowali chrześcijaństwo z rąk Bizancjum. Ich położenie było jednak bardzo trudne, gdyż ich ziemiami interesowali się zarówno Bizantyjczycy jak i Bułgarzy. Najwybitniejsi władcy Raszki – Piotr Gojnikowicz ( 892-917) oraz Czasław Klonimirowicz( 927-949 ) nie zdołali jednak powstrzymać ekspansji bizantyjskiej i w II połowie X wieku ziemie te przyłączono do Bizancjum. Już w VII wieku powstało pastwo plemienne Korutanów czyli Słoweńców. Ich najwybitniejszy władca, książe Boruta przyjął w VIII wieku chrzest w obrządku łacińskim co nie zapobiegło ekspansji bawarskiej na te ziemie. W 788 r. Bawarię przyłączono do państwa Karola Wielkiego , a wraz nią tereny Korutanów. Ich państwo przestało wtedy istnieć. Z kolei plemiona Chorwatów musiały w trakcie tworzenia własnego państwa stawić czoła Longobardom. Po ich porażce w walkach z Karolem Wielkim ,Chorwaci zostali podporządkowani imperium karolińskiemu. Wówczas rozpoczęła się szeroko zakrojona akcja chrystianizacji Chorwatów , kierowana przez arcybiskupów Salzburga. Polityka Franków polegająca na obsadzaniu grodów chorwackich załogami wojskowymi i wprowadzenie na tych obszarach polityki podatkowej powodowało liczne powstania. Największe z nich w latach ( 819-822) pod wodzą księcia Ljudewita zakończyło się zrzuceniem panowania Franków. Inne ośrodki państwowości chorwackiej rozwijały się na terenie Dalmacji. Tutejsza dynastia zapoczątkowana przez księcia Borna zręcznie wykorzystała korzystny zbieg okoliczności ( upadek monarchii karolińskiej , później Państwa Wielkomorawskiego) i zjednoczyła wszystkie terytoria chorwackie. W 925 r. książe Tomisław ogłosił się królem Chorwacji. Jedynym problemem z którym państwo to nie potrafiło sobie poradzić , była sprawa potężnie ufortyfikowanych miast bizantyjskich na wybrzeżu dalmatyńskim. Próby ich zdobycia spełzły na niczym i trzeba się było pogodzić z autonomią Zary (Zadaru) oraz Raguzy (Dubrownika).