Ameryka Północna - podstawowe informacje

Ameryka Północna, kontynent na półkuli zachodniej (kilka wysp archipelagu Aleutów leży na półkuli wschodniej), północna część Ameryki, stanowiący równocześnie część świata. Powierzchnia 24,2 mln km2. Na północnym wschodzie wąska (ok. 35 km) Cieśnina Beringa oddziela Amerykę Północną od Azji.

Historia

Odkrycie w 1492 przez K. Kolumba Ameryki zapoczątkowało nowy etap w rozwoju tej części świata. Wyprawy Kolumba rozpoczęły dalsze poznawanie obszarów Ameryki. Ich odkrywcy, głównie Hiszpanie i Porugalczycy, podbijali i zajmowali nowe ziemie w imieniu władców Hiszpanii i Portugalii, które na mocy traktatu zawartego 1494 w Tordesillas podzieliły zawczasu obszary Ameryki. Portugalia otrzymała wschodnią część Brazylii, a Hiszpania resztę ziem Ameryki.

Ukształtowanie poziome

Ameryka Północna jest kontynentem silnie rozczłonkowanym, średnia odległość od morza wynosi tu 470 km, maksymalnie - powyżej 1680 km. Linia brzegowa jest najdłuższa spośród wszystkich kontynentów i wynosi 75 500 km. Największymi półwyspami są: Labrador, Jukatan, Kalifornijski i Floryda. Wyspy zajmują łącznie 4,1 mln km2 powierzchni. Największe zatoki wcinające się w ląd Ameryki Północnej – Hudsona, i Meksykańska na południu - mają charakter samodzielnych akwenów morskich. Zatoka Meksykańska wraz z Morzem Karaibskim i systemem cieśnin morskich określana jest niekiedy mianem Amerykańskiego Morza Śródziemnego. Na północ od Zatoki Hudsona, pomiędzy stałym lądem, wyspami Archipelagu Arktycznego i Grenlandią, występuje złożony system zatok i cieśnin morskich, należący do Morza Arktycznego. Na wschodzie głęboko wcina się w ląd Zatoka Świętego Wawrzyńca. Na wybrzeżu zachodnim gł. zatokami są: podłużna Zatoka Kalifornijska na południu i rozległa zatoka Alaska na północy.

Rzeźba

Ameryka Północna cechuje się wielkim urozmaiceniem ukształtowania pionowego. Ponad 1/4 powierzchni leży powyżej 1000 m n.p.m., natomiast ponad 60% powierzchni kontynentu zajmują obszary położone poniżej 500 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem Ameryki Północnej jest szczyt McKinley (6194 m n.p.m.) w Kordylierach Północnych, najniższym - dno Doliny Śmierci w Kordylierach Środkowych (do 86 m p.p.m.). Niziny zajmują środkową część kontynentu, ciągnąc się szerokim pasem od - cechującego się rzeźbą młodoglacjalną - Niżu Kanadyjskiego na północy, przez Niziny Wewnętrzne, po Nizinę Zatokową na południu.
Na wschód od pasa nizin ciągnie się rozległy, niewysoki łańcuch górski Appalachów (Mitchel 2037 m n.p.m.). go pasa wschodniej części kontynentu są na północy góry i wyżyny Towarzyszy im od wschodu nadbrzeżna Nizina Atlantycka. Na północ od Appalachów rozciąga się rozległa Wyżyna Labradorska.

Klimat

Wielka rozciągłość południkowa Ameryki Północnej sprawia, że leży ona w obrębie wszystkich stref klimatycznych, występujących na kuli ziemskiej: od arktycznej na północy, przez umiarkowanie chłodną, umiarkowanie ciepłą, podzwrotnikową i zwrotnikową, po podrównikową i równikową na południu. W centralnej części kontynentu brak równoleżnikowych barier górskich sprawia, że docierają tu swobodnie różne masy powietrza, zarówno polarne, a nawet arktyczne z północy, jak i zwrotnikowe z południa.

Średnie miesięczne temperatury powietrza na kontynencie północnoamerykańskim są bardzo zróżnicowane - najniższe średnie temperatury stycznia (-49C) notowane są w środkowej części Grenlandii, najwyższe średnie temperatury lipca (+33C) występują nad Zatoką Kalifornijską.

Roślinność

Roślinność Ameryki Północnej jest uwarunkowana przede wszystkim strefowością klimatyczną. Zwężanie się kontynentu ku południowi oraz oddziaływanie zbiorników wodnych i prądów morskich sprawia, że granice stref roślinnych na zachodzie kontynentu są - z wyjątkiem strefy równikowej - wysunięte dalej na północ niż na wschód. Wielkie obszary strefy arktycznej pozbawione są szaty roślinnej bądź też pokryte skąpą roślinnością tundrową. Typową formacją roślinną strefy umiarkowanie chłodnej jest borealny las szpilkowy, porastający wielkie obszary półwyspu Labrador, Niżu Kanadyjskiego i niższych partii Kordylierów Północnych.

W strefie umiarkowanie ciepłej występują różnorodne lasy mieszane i liściaste, na obszarach o suchszym klimacie przechodzące kolejno w lasostepy suche stepy i formacje półpustynne. Typowa dla strefy podzwrotnikowej roślinność twardolistna występuje tylko w zachodniej części kontynentu, część środkową porastają formacje trawiaste, a wilgotną wschodnią - wilgotne, częściowo wiecznie zielone lasy. Głównymi formacjami strefy zwrotnikowej są pustynie i półpustynie. Na wschodzie pojawiają suche, widne lasy zwrotnikowe. W strefie podrównikowej prawie brak formacji sawannowych, przeważają tu okresowo wilgotne lasy.

Świat zwierzęcy

Kraina ta wykazuje znaczne zróżnicowanie wewnętrzne, związane gł. z warunkami klimatycznymi. Typowymi przedstawicielami fauny arktycznej są m.in.: białe niedźwiedzie, woły piżmowe, renifery, zające bielaki, foki grenlandzkie, morsy, a także sowy polarne. Wielkie przestrzenie lasów borealnych zamieszkuje wiele gatunków z łosiem amerykańskim, jeleniem wapiti, karibu, wilkiem. Obszary górskie sa domeną niedźwiedzia grizli i czarnego, owcy gruborogiej i białej, bobra, nutrii i in. gryzoni. Dalej na południu żyje puma. Na terenach stepów i prerii do końca XIX w. występowały wielkie stada bizonów. Masowo wybijane, bizony uratowały się, dzięki ścisłej akcji ochronnej USA i Kanady, w 2 odmianach: preriowej i leśnej.

Ciekawostki

Krainy geograficzne od wschodu: Nizina Atlantycka, Góry Appelachy, Niziny Centralne, Wielka Równina Prerii, Góry Kordyliery, Wybrzeże Pacyfiku. Największe metropolie: Nowy Jork, Filadelfia, San Fraancisco, ,Los Angeles, Boston.