Systemy kształcenia kadr dla turystyki

Przygotowanie do wykonywania zawodu w usługach turystycznych odbywa się dwoma zasadniczymi drogami. Pierwszą z nich jest instytucjonalne, profesjonalne nauczanie zawodu na różnych poziomach, w różnych zakresach i ukierunkowaniach. Drugi sposób zdobywania kierunkowych kwalifikacji zawodowych to kształcenie systemem kursowym niezależnie od posiadanych innych, wcześniejszych uprawnień zawodowych. Również doskonalenie zawodowe realizowane jest z reguły poprzez specjalistyczne kursy.
W Polsce system instytucjonalnego kształcenia przewiduje pięć poziomów. Każdy z nich wykazuje formalną drożność, to znaczy możliwość przechodzenia z niższego poziomu na wyższy, ale jest też dostępny inną, niezawodną drogą nauczania. Każdy z tych poziomów jednocześnie może być ostatnim etapem edukacji instytucjonalnej upoważniającym do wykonywania zawodu w wyuczonym kierunku i zakresie. Pierwsze dwa poziomy są dostępne dla absolwentów obligatoryjnej szkoły podstawowej, to znaczy dla młodzieży w wieku 15 lat.
Poziom pierwszy jest realizowany w zasadniczych szkołach zawodowych kształcących dotąd w zawodach kucharza i kelnera. Szkoły te działają przy szkołach gastronomicznych i hotelarskich stopnia średniego. Nauka w szkołach zasadniczych trwa dwa lub trzy lata. Mimo dość znacznego udziału praktyk zawodowych i laboratoryjnych zajęć praktycznych poziom przygotowania do zawodu jest minimalny i upoważnia co najwyżej do czynności wykonawczych, nadzorowanych przez specjalistę o wyższych kwalifikacjach. Absolwenci uzyskujący lepsze oceny mają możliwość podjęcia dalszej nauki w średniej szkole zawodowej na wyższych latach nauki.
Kształcenie na średnim poziomie stanowi główny poziom przygotowania zawodowego do pracy w turystyce. Nauka prowadzona jest w specjalistycznych klasach zespołów szkół zawodowych, rzadziej w specjalistycznych szkołach turystycznych lub hotelarskich. Z reguły są to pięcioletnie technika, których absolwenci otrzymują dyplom i tytuł technika w danym zawodzie oraz mogą ubiegać się o uzyskanie matury. Dyplom technika upoważnia do podjęcia pracy na średnim poziomie kierowniczym, natomiast matura do podjęcia studiów wyższych.
Kolejnym poziomem kształcenia są policealne studia zawodowe. Są one prowadzone przy technikach zawodowych i w założeniu mają przygotowywać do wykonywania takiej samej pracy jak absolwenci techników. Policealne studia są przewidziane dla absolwentów liceów ogólnokształcących. Trwają one dwa lata, a absolwenci uzyskują dyplom technika w danym zawodzie równoznaczny z dyplomem absolwenta technikum. Wbrew nazwie nauka w policealnych studiach zaliczana jest do kategorii średniego wykształcenia, czego potwierdzeniem jest wydawany dyplom.
Następnym poziomem kształcenia w zawodach turystycznych są wyższe studia zawodowe. Studia te stają się coraz bardziej popularne i rozwijane są głównie w niepaństwowych szkołach wyższych. Założeniem wyższych studiów zawodowych jest przygotowanie absolwentów do pełnienia obowiązków kierowniczych każdego, również wyższego, szczebla. Oznacza to, że absolwenci otrzymują pełną wiedzę umożliwiającą wykonywanie zawodu osiągniętej specjalności. Studia zawodowe trwają trzy (wyjątkowo cztery) lata i są dostępne dla posiadaczy matury, a absolwenci uzyskują dyplom licencjata w danym zawodzie. Absolwenci studiów zawodowych mają prawo kontynuować studia magisterskie na każdej wyższej uczelni akademickiej, która jednak może autonomicznie określić warunki na jakich przyjmuje kandydatów na studia magisterskie, a w szczególności ustalić przedmioty uzupełniające i tryb ich zaliczania.
Najwyższym poziomem instytucjonalnego kształcenia zawodowego są pełne studia akademickie. Studia te są dostępne dla maturzystów, czyli młodzieży w wieku 19 lat oraz dla absolwentów wyższych studiów zawodowych bezpośrednio na wyższych latach studiów. Studia magisterskie trwają cztery lub pięć lat i kończą się uzyskaniem dyplomu magisterskiego. Studia magisterskie przygotowujące do pracy w gospodarce turystycznej, administracji państwowej i samorządowe oraz do pracy pedagogicznej i naukowej prowadzone są na uniwersytetach w zakresie geografii turystycznej, zagospodarowania turystycznego oraz zarządzania i marketingu turystycznego; w akademiach ekonomicznych w zakresie zarządzania, marketingu i finansów turystycznych; w akademiach wychowania turystycznego w zakresie animacji turystycznej oraz rekreacyjnej, zarządzania usługami turystycznymi i polityki turystycznej.
Obok kształcenia instytucjonalnego istnieją też rozmaite formy i poziomy kształcenia pozainstytucjonalnego, zwane potocznie doskonaleniem kadr.

Podsumowując, działalnością w zakresie organizowania imprez turystycznych mogą kierować osoby posiadające:
a) 2 lata praktyki w organizowaniu imprez turystycznych i ukończone studia wyższe z zakresu turystyki i rekreacji, prawa, ekonomii, zarządzania i marketingu,
b) 4 lata praktyki w organizowaniu imprez turystycznych i ukończoną szkołę ponadpodstawową z zakresu obsługi ruchu turystycznego lub ukończone inne studia wyższe niż wymienione wyżej,
c) 6 lat praktyki w organizowaniu imprez turystycznych i ukończoną szkołę średnią inną niż wymieniona wcześniej.
Natomiast działalnością w zakresie pośrednictwa w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych mogą kierować osoby posiadające:
a) 1 rok praktyki w obsłudze turystów – przy ukończonych studiach wyższych z zakresu turystyki i rekreacji, prawa, ekonomii, zarządzania i marketingu,
b) 2 lata praktyki w obsłudze turystów – przy ukończonej szkole średniej zawodowej z zakresu obsługi ruchu turystycznego lub przy ukończonych studiach wyższych innych niż wyżej wymienione,
c) 3 lata praktyki w obsłudze turystów – przy ukończonej innej szkoły średniej.

Istnieją także szkolenia na przewodnika turystycznego oraz pilota wycieczek, które to uprawnienia może otrzymać osoba, która ukończyła 18 lat, szkołę średnią, posiada stan zdrowia umożliwiający wykonywanie zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, nie była karana za przestępstwa umyślne lub inne popełnione w związku z wykonywaniem zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek oraz odbyła właśnie to szkolenie i praktykę oraz zdała egzamin na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek.
Największy udział w zatrudnieniu w usługach turystycznych na rynku krajowym mają pracownicy z wykształcenie średnim, do którego zaliczane jest też policealne. Stanowi on 36,2 % to jest prawie 32 tys. osób. Wśród nich znaczna grupa osób jest z przygotowaniem gastronomicznym (26%), z przygotowaniem hotelarskim (10,6%), specjaliści w zawodach ekonomicznych i handlowych (14%) oraz klas turystycznych (4,3%), a 45% to absolwenci liceów ogólnokształcących dokształcani najczęściej poprzez udział w specjalistycznych kursach.
Pracownicy z przygotowaniem zasadniczym zawodowym stanowią 24,4%, to znaczy prawie 21,5 tys. Są oni zatrudniani przede wszystkim w gastronomii, ale tylko niecałe 11 tys. osób ma przygotowanie kucharskie i kelnerskie. Pozostali reprezentują rozmaite zawody głównie handlowe, ale też potrzebne w hotelu zawody techniczne i rzemieślnicze. Udział tej grupy pracowników jest również nazbyt wysoki, a struktura zawodowa jest tylko częściowo zbieżna z potrzebami hotelu.
Ostatnią grupę pracowników zatrudnionych w branżach turystycznych stanowią osoby z wykształceniem wyższym (4,9% ogółu zatrudnionych).
Jak wynika z przedstawionego przeglądu stanu zatrudnienia w branży turystycznej i hotelarskiej pozostawia on jeszcze bardzo wiele do życzenia w zakresie struktury jakościowej i specjalnościowej. Wymaga to, obok nadal kontynuowanych zmian w programach nauczania, wykreowania racjonalnej sieci jednostek kształcących na różnych poziomach oraz, w ślad za tym, przygotowania większej liczby nauczycieli przedmiotów zawodowych, a także odpowiedniej organizacji wzorowych praktyk zawodowych. Uzupełnieniem kształcenia instytucjonalnego powinien być rozbudowany, ale i ściśle nadzorowany system specjalistycznych kursów i studiów podyplomowych.


Literatura:
1) Kongres Turystyki Polskiej „Turystyka – szansą rozwoju kraju”, Warszawa 1996
2) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych