Dziedzictwo kulturowe Antyku

Antyk, kultura starożytnego świata, od II tysiąclecia p.n.e. do 476 roku n.e. (upadek Cesarstwa Zachodnio Rzymskiego), rozwijająca się głównie w Grecji i w basenie Morza Śródziemnego, miała i ma ogromny wpływ na kulturę europejską. Jest uważana za jedną z najdoskonalszych epok sztuki i kultury. Antyk stał się punktem odniesienia oceny sztuki, nauki i postaw ludzkich w epokach: renesansu, oświecenia, pozytywizmu. Kultura antyczna miała swój początek w starożytnej Grecji. Głównymi ośrodkami, bujnie rozwijającego się życia kulturalnego, były Attyka i Jonia w V i IV wieku p.n.e.

W starożytnej Grecji powstało wiele wybitnych dzieł liryki i epiki, rozwinął się dramat i teatr. Warto tutaj wspomnieć o Homerze. Żył on na przełomie IX i VIII wieku p.n.e. Napisał dwa arcydzieła: "Iliadę" i "Odyseję". Homer był autorem Eposu Klasycznego (Homeryjskiego). Cechami tegoż eposu były: inwokacja, paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych – świata bogów i ludzi, charakter epizodyczny fabuły, epicka rozlewność, narracja 3-osobowa, patetyczny styl, zasada decorum, stałe epitety i heksametr jako miara wiersza. Takimi eposami były właśnie: "Iliada" i "Odyseja". Epos Homerycki był wzorem do naśladowania przez wielu artystów, nie tylko starożytności. Innym wzorem naśladowczym był teatr grecki. Dzisiejszy teatr wziął swój początek właśnie z kraju z półwyspu Peloponeskiego. Twórcami teatru byli: Ajschylos, Sofokles i Eurypides. To oni nadali kształt, wygląd i charakter teatrowi greckiemu. Na przełomie wieków teatr się zmieniał. Likwidowano pewne części teatru klasycznego i niejednokrotnie zastępowano je innymi. W dzisiejszych czasach już nie wystawia się tragedii o budowie takiej, jaką stworzył Sofokles. Jego tragedia składała się z: prologu, parodosu, epejsodionów przeplatanych ze stasimonami, oraz z eksodosu. W jego tragedii pomiędzy scenami były pieśni chóru, który był podstawową formą przedstawienia sytuacji w tragedii, pełnił rolę narratora.

Kolejną pozostałością antyku jest malarstwo i rzeźba. Malarstwo kształtowało się głównie na ścianach (m.in. freski) i wazonach. Przedstawiano przede wszystkim bogów i herosów oraz ważne wydarzenia. Zarówno w rzeźbie jak i w malarstwie ukazywano piękno ciała. Przedstawiano postacie głównie nagie, dobrze zbudowane. Proporcje głowy do ciała wynosiły 1:8. Te proporcje do dzisiaj uznawane są za odpowiednie. Przykładem rzeźby uznawanej za jedną z najdoskonalszych jest posąg Dyskobola autorstwa Myrona. Mówiąc o rzeźbie i malarstwie nie można pominąć architektury. Zachowanymi do dzisiaj budowlami są głównie świątynie i pałace np. w Knossos na Krecie. Najbardziej znane jest wzgórze Akropolu z Partenonem (świątynia Ateny, jednej z ważniejszych bogiń starożytności, bogini mądrości). Budowla ta, tak jak zdecydowana większość w Grecji antycznej, była ogromna, symetryczna, Nie miała okien i posiadała kolumny. Kolumny miały różny kształt i wielkość w zależności od okresu i stylu w jakim je budowano. Panowały style: dorycki, joński i koryncki. Stylowe kolumny i arkady powstawały również w innych epokach niż antyk. Przykładów jest wiele i nie trzeba ich daleko szukać. Na zamku królewskim na Wawelu jest dziedziniec arkadowy. W antyku powstawały mity. Były to opowieści wyjaśniające zjawiska natury, początek świata, powstanie człowieka. Były one ściśle związane z wiarą. W każdym micie przedstawiano bóstwo. Najbardziej znane mity to; o Prometeuszu, bogu który dał człowiekowi ogień, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie. Mity były bardzo często przedstawiane w malarstwie, rzeźbie, i w teatrze.

Kultura antyczna nie była zawsze uznawana za doskonałą. Po antyku był okres średniowiecza, w którym zupełnie zanikła kultura antyczna. W okresie wzmożonych wojen zaczęto budować obiekty obronne, bez ozdobnych części. Zmieniono filozofię. Zamiast człowieka w centrum świata był Bóg. Wszelkie dzieła, które w tym okresie powstawały były o Bogu, a autorów nigdy chyba nie poznamy, gdyż byli oni anonimowi. Również w malarstwie i rzeźbie nastąpiły zmiany. Dopiero w 1453 roku (data umowna), kiedy to zdobyto Konstantynopol, nastał okres "odrodzenia" kultury antycznej. Renesans, bo tak nazywał się ten okres, nawiązywał w wielu sprawach do antyku. Znowu człowiek był postawiony w centrum wszechświata (humanizm). Przywrócono sztukę antyczną. Uważano, że antyk jest doskonały. Powstawały posągi przedstawiające nagie postacie, o pięknym ciele. Najbardziej znaną rzeźbą jest Dawid autorstwa Michała Anioła. Również w architekturze przywrócono antyczne ideały. Powróciły ozdobne kolumny i portale, jak również arkady. Przykłady architektury klasycznej renesansu można zobaczyć na Wawelu, w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, w kościele San Lorenzo we Florencji i wielu innych miejscach. W malarstwie odrodzenia przedstawiano piękno ciała, tak jak w antyku. Dzięki kulturze antycznej powstał nowy światopogląd w renesansie. Słowa "poznaj samego siebie", wyryte przed wejściem do świątyni Apollina w Delfach, pozwoliły zrozumieć, że poznać samego siebie to znaczy "odkryć swoją podmiotowość i określić swoje miejsce w świecie". Tak powstał humanizm. Kolejną nową filozofią był neoplatonizm, czyli "nowy platonizm". Jak sama nazwa wskazuje nawiązywał on do filozofii Platona, greckiego filozofa.

Kolejną epoką, nawiązującą do kultury antycznej, było oświecenie. Epoka oświecenia to przede wszystkim okres wielkich triumfów klasycyzmu. Powstał w tym okresie m.in. Pałac Na Wodzie w Łazienkach w Warszawie, autorstwa Dominika Merliniego. Znowu zaczęto rzeźbić postacie mitologiczne jak choćby posąg Perseusza z głową Meduzy autorstwa Antonio Canavy.
Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały – klasyczny. Literatura, sztuka i filozofia tamtego okresu inspirowały pisarzy wielu epok. Najprostszym i chyba nie zawsze zamierzonym sposobem nawiązywania do kultury starożytnej jest uprawianie przez twórców żyjących w następnych wiekach gatunków literackich, które powstały i rozwinęły się już w antyku. Można znaleźć wiele przykładów takich odwołań. Sielanki, których wzór podali Teokryt i Wergiliusz pisane były później przez Szymona Szymonowica i Franciszka Karpińskiego. Liryki miłosne Anakreonta, traktujące uczucie z dystansu, jako swego rodzaju grę, zabawę towarzyską, dały początek nurtowi poetyckiemu do którego należą niektóre fraszki Kochanowskiego np. "O miłości", czy utwory J.A. Morsztyna. Polska epopeja narodowa – "Pan Tadeusz" jest odpowiednikiem "Iliady" Homera. Mickiewicz posłużył się rozbudowanymi porównaniami, zwanymi homeryckimi. Natomiast opis serwisu w księdze XII ma podobny cel jak opis tarczy Achillesa w "Iliadzie" – przedstawia elementy rzeczywistości, w której funkcjonują bohaterowie utworu. W polskim eposie ukazany jest sejmik szlachecki podczas gdy u Homera – przygotowanie do ślubu, obrona miasta, uprawa ziemi, praca w winnicy. Treny, pieśni i fraszki pisane przez Kochanowskiego mają również rodowód antyczny. Co się zaś tyczy mitów, to najczęściej pisarze dokonywali prostego powtórzenia motywów mitycznych. Za przykład może służyć obraz Arkadii – wysp szczęśliwości, spokoju, życia w harmonii z naturą, utrwalony po raz pierwszy w sielankach Wergiliusza. Podobne miejsca ukazane są w "Pieśni o sobótce" Kochanowskiego, "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach" Krasickiego i "Panu Tadeuszu" Mickiewicza. W pozytywizmie tworzono opierając się na filozofii Platona, jednego z najbardziej znanych filozofów greckich. W literaturze istnieje ogromne bogactwo odwołań do antyku. Bez znajomości kultury starożytnej Greków i Rzymian, trudne lub wręcz niemożliwe staje się zrozumienie twórczości pisarzy późniejszych epok.

Mówiąc o dziedzictwie kultury antycznej i jej wpływie na kulturę Europy nie można zapomnieć o demokracji. Ustrój ten, w którym władzę sprawuje społeczeństwo, ma swoje początki w Atenach, stolicy Grecji i w Rzymie. Demokracja ateńska była wzorem dla innych państw demokratycznych. Decyzje podejmowali obywatele. W dzisiejszych czasach, gdzie demokracja stanowi podstawową formę ustroju, ustrój ten różni się od ustroju ateńskiego. Nie mniej jednak to właśnie kulturze antycznej zawdzięczamy stworzenie ustroju demokracji.
Współczesna architektura niejednokrotnie nawiązuje do antyku. Budowle antyczne robią wrażenie potężnych. Symbolizują trwałość i moc. Być może dlatego są one wznoszone. Przykładów jest naprawdę wiele. Budynkami wznoszonymi zgodnie z zasadami architektury antycznej są głównie obiekty o dużym znaczeniu. Gmachy sądowe, budynki rządowe, muzea i inne. Przykładem może być Kapitol, siedziba Kongresu USA, Biały Dom w Waszyngtonie, gmach Sejmu w Warszawie, wnętrze Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie i inne. Obecnie, dosyć często ludzie budując sobie wille stawia kolumny na gangu lub wbudowuje je w ściany domu.

Jak widać kultura antyczna miała duży wpływ na kulturę w Europie i na świecie. Twórczość starożytnej Grecji i Rzymu stanowi jedno z ważniejszych, obok Biblii, źródeł kultury europejskiej. Właśnie w antyku miały początek różne style, ustroje, wydarzenia, które stały się inspiracją dla późniejszych artystów, filozofów czy naukowców. To właśnie w antyku powstały wzorce do naśladowania w sztuce i architekturze. To właśnie z mitów zrodziły się znane stwierdzenia: "syzyfowa praca’, "nić Ariadny", "stajnia Augiasza". I to właśnie w tym okresie wynaleziono system kanalizacyjny i latarnie morskie. Więc nie bez powodu epoka antyczna jest uważana za najdoskonalszą.