Stosunki Polsko - radzieckie w latach 1921-1939

Spis treści:


1.Wstęp
2.Znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polski I Europy

3.Traktat Ryski

4.Stosunki polityczne miedzy Polską i Rosja Radziecką po traktacie

5.Pakt o nieagresji 1932 r
6.Próby porozumienia polski z Rosją Radziecką

7.Zdrada ZSRR – Pakt Ribbentrop - Mołotow



Wstęp

Polska opinia publiczna nie była początkowo niechętna rewolucji październikowej. Widziano w niej eksperyment społeczny, zmierzający jak głosiły hasła do poprawy doli rosyjskich chłopów i robotników. Zainteresowani rewolucją łączyło się z kategorycznym sprzeciwem Polaków wobec jakiejkolwiek formy wtrącania się Rosji do spraw naszego kraju. Rosja negatywnie ustosunkowała się do odrodzenia niepodległej Polski, zgodnie ze stwierdzeniem Lenina, że „Interes socjalizmu stoi znacznie wyżej od zasady samostanowienia narodów”. Odradzająca się Polska stała się zaporą w rozszerzaniu się rewolucji na Zachód. Hasła te doprowadziły do konfliktów zbrojnych miedzy Rosją i Polską.



Znaczenie Bitwy Warszawskiej dla Polski i Europy

Cud nad Wisłą można określić zwrotnym punktem w historii XX wiecznej Europy. Gdyby "czerwona inwazja" została zrealizowana mieli byśmy do czynienia z kolejnym rozbiorem Polski. Tym razem było by tylko dwóch zaborców, ale za to jakich - bolszewicka Rosja i rozjuszone z nienawiści za Powstanie Wielkopolskie Niemcy. Stanowiło by to koniec porządku wersalskiego. Ciekawy w całej tej sytuacji jest fakt iż "całkiem nie dawno", caryca Katarzyna obawiała się zalewem Rosji "francuską zarazą" (rewolucją), z kolei teraz Europa obawiała się komunistycznej rewolucji robotniczej. Widmo komunizmu wisiało nad Europą a niemalże wszyscy alianci nie zauważali tego. Anglicy ze swoim wyspiarskim, chyba już genetycznie zakodowanym dystansem nie dawali się przekonać iż Rosjanom chodzi nie o załatwienie spornej kwestii miedzy nami a o inwazję na Europę. Jako nieliczni podzielali nasze obawy Francuzi i Węgrzy którzy mimo szczerych chęci byli krępowani przez oszołomionych bolszewicką propagandą Czechów i upatrujących korzyści terytorialnych Niemców. Taką a nie inną postawę Anglii należało by upatrywać w postawie premiera Lloyda Georga który w tamtych okolicznościach politycznych blokował Winstona Churchilla który dostrzegał widoczne gołym okiem zagrożenie dla Europy i chciał wspomóc siły polskie eskadrami RAF-u stacjonującymi w Kolonii. Gdyby jego plan doszedł do skutku prawdopodobnie spowodowało by to rezygnację sowietów z planu podboju Europy. Tak się jednak nie stało. "Cud nad Wisłą" na szczęście "wypalił". Wojsko Polskie jeszcze raz dało przykład wielkiego męstwa i odwagi.


Traktat Ryski

Ryski traktat pokojowy, układ podpisany w Rydze pomiędzy Polską, Rosją Radziecką i Ukrainą Radziecką po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Ustalał wschodnią granicę Polski wzdłuż linii Dzisna – Dokszyce – Słucz – Korzec – Ostróg - Zbrucz.
Polska wyrzekała się wszelkich pretensji do terenów położonych na wschód, Rosja Radziecka zaś i Ukraina Radziecka - na zachód od wyznaczonej granicy. Sygnatariusze traktatu zawarli porozumienia w sprawie repatriacji jeńców wojennych oraz amnestii obejmującej zbrodnie i przestępstwa polityczne.

Traktat zobowiązywał strony do wzajemnego poszanowania praw mniejszości narodowych oraz przestrzegania zasad tolerancji religijnej. Rosja Radziecka i reprezentowane przez nią Białoruś Radziecka oraz Ukraina Radziecka zobowiązały się zwrócić Polsce wszystkie ruchome dobra kultury narodowej wywiezione z ziem polskich po 1772.
Polska miała otrzymać 30 mln rubli w złocie tytułem odszkodowania za udział w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego w okresie rozbiorów. Kwoty tej Polska nigdy nie otrzymała. Rosja Radziecka zobowiązała się także do zwrotu urządzeń przemysłowych i taboru kolejowego na łączną sumę 29 mln rubli w złocie. Po ratyfikacji układu obie strony miały nawiązać stosunki dyplomatyczne i podpisać umowę handlową.
Polska i Rosja Radziecka po traktacie Ryskim.

Traktat ryski był wynikiem kompromisu podyktowanego wyczerpaniem wojennym obu stron , lecz nie rozwiązał całości problemów polsko- radzieckich a stwarzał dodatkowy podział ziem ukraińskich i białoruskich między oba państwa . Z polskiego punktu widzenia było to rozwiązanie zadowalające terytorialnie lecz przekreślało plany federacyjne.

Stosunki Polityczne między Polska i Rosja Radziecka po traktacie

Rewolucyjna Rosja nie uznała w tym okresie ani traktatu wersalskiego , ani Ligi Narodów określające je jako porozumienia imperialistyczne . Celem jej był rewolucyjny podbój Europy a środkiem – zwycięstwo komunistów w Niemczech na które przywódcy bolszewicy ciągle liczyli . Lata 1921- 1925 to okres Nowej Ekonomicznej Polityki w Rosji gdy nastąpiło złagodzenie olbrzymich trudności gospodarczych i stopniowe nawiązanie stosunków między bolszewikami a światem zewnętrznym. Jednocześnie w państwie radzieckim postępował proces konsolidacji władzy i kształtowania się bezprecedensowej dyktatury komunistycznej.

Należy przy tym podkreślić umiejętność z jaką dyplomacja radziecka rozumiała z głównymi państwami zachodnimi , używając w każdym przypadku innej argumentacji i języka przy jednoczesnej chytrej grze agentów, podkopujących grunt w tych państwach i preparujących przychylne reakcje opinii publicznej wobec ZSRR. Wszelkie słowa krytyki dotyczące gwałcenia przez bolszewików praw narodów cywilizowanych były natychmiast odrzucane jako „kłamstwa” i integracja w wewnętrzne sprawy. W Radzieckiej ideologii cele rewolucji utożsamiano z celami państwa radzieckiego Z drugiej strony w izolowanym społeczeństwie podniecano obsesję okrążenia. Propaganda zagrożenia rewolucji okazała się skuteczna w latach interwencji zewnętrznej. Później straszak kontrrewolucji wykorzystywało kierownictwo bolszewickie do umocnienia władzy. Dotyczyło to również Polski , którą bolszewicy uważali za twór pozbawiony sensu . Pod koniec 1920 r. Lenin stwierdził „ Pokój wersalski prześcignął wszystkie okrucieństwa , do których zdolny był kajzer” Jednym z powodów , dzięki któremu utrzymuje się ten potworny pokój jest okoliczność że polska dzieli Niemcy na dwie części , Polaków kiedy prześladują oni ludność niemiecką , popierają wojska i oficerowie Entanty . Pokuj wersalski stworzył z Polski państwo buforowe które ma odgrodzić Niemcy od zetknięcia się z radzieckim komunizmem.

Na tym tle , a także w związku z agresywną polityką bolszewików rodziły się w niektórych kołach związanych z Piłsudzkim koncepcje prometeizmu , polegające na dążeniu do rozczłonkowania republik radzieckich i oderwania od powstałego w 1922 r. Związku Radzieckiego narodów nie rosyjskich . Były to plany coraz mniej realne a działania praktyczne ograniczały się do jeszcze jednej konferencji z udziałem Borysa Sawinkowa utrzymania w rządu Semena Petruli i wywiadu na terenie republik radzieckich. Tymczasem strona radziecka dążyła do rozprzestrzenienia rewolucji i rządów rosyjskiej centrali na zachód . Wygodnym środkiem do tego było wykorzystywanie przeciw Polsce ambicji narodowych ludności białoruskiej i ukraińskiej podzielonej pomiędzy Polskę a ZSRR . Władze bolszewickie w Moskwie rozwinęły więc szeroko zakrojoną akcję pogłębiania sprzeczności narodowościowych na polskich kresach zmierzając do oderwania wschodnich terenów Rzeczypospolitej , zwanych w propagandzie radzieckiej Zachodnią Białorusią i Zachodnią Ukrainą i włączenie ich do ZSRR. Awangardą tego ruchu były autonomiczne sekcje polskiej partii komunistycznej : KPZB i KPZU . Nieuznawanie granic ryskich stało się programem radzieckiej dyplomacji.

W 1924 r. podczas rozmów radziecko –brytyjskich delegat ZSRR Christian Rakowski naszkicował projekt rewizji granic w Europie Wschodniej przez odebranie Polsce ziem wschodnich . Rząd Polski zareagował oficjalnym protestem. Od samego początku strona radziecka lekceważyła więc postanowienia traktatu ryskiego o ostatecznym charakterze granicy z Polską. Na papierze pozostały też inne klauzury traktatu. Przez pierwsze pół roku rząd radziecki nie robił nic w celu ich realizacji. Dopiero w październiku 1921 r. po interwencji polskiej podpisano protokół wykonawczy w sprawie trybu realizacji zobowiązań wzajemnych. Polska nie otrzymała jednak nigdy przyznanych nam sum stanowiący ekwiwalent udziału ziem polskich w życiu gospodarczym carskiej Rosji. Decyzją o zwrocie Polsce zagrabionych przez carat dzieł sztuki polskiej podjął rząd bolszewicki dopiero w 1922 r. Odmówiono jednak wydania Archiwum Państwowego Rzeczpospolitej dotyczącego Litwy i Wołynia a wywiezionego przez carat w 1797 i wielu innych zbiorów. Zwolniono z więzień CzK pewną liczbę Polaków i zezwolono na ich powrót do ojczyzny , niektórych wymieniono na jeńców wojennych albo komunistów aresztowanych w Polsce . Do kraju zaczęły przybywać pociągi z repatriantami relacjonujące swe okropne przejścia pod rządami bolszewików . Wielu z nich władze pozbawiły całości mienia nawet ruchomego. Nadal jednak trwały aresztowania POLAKÓW W Rosji . Szczególne ich nasilenie przypadło na rok 1922 gdy Wszechzwiązkowy Komitet Wykonawczy wydał dekret o konfiskacie mienia kościelnego i rejestracji kościołów. Więzienia Moskiewskie na Butyrkavh, Łubjance i Szpalernej oraz „Osobnyj Otidjeł” w Kijowie i wiele innych znów zapełnili Polacy. Nieludzkie warunki śledztwa i więzienia wielu z nich przypłaciło życiem.


Pakt o nieagresji 1932 r.

Polsko-radziecki pakt o nieagresji, podpisany po długotrwałych rozmowach 25 VII 1932 w Moskwie, ratyfikowany w listopadzie tegoż roku.

W zawartym pakcie obie strony wyrzekały się wojny jako narzędzia polityki międzynarodowej, uznały podpisane przez każdą ze stron zobowiązania międzynarodowe, w przypadku zaatakowania jednej ze stron zobowiązały się nie udzielać agresorowi żadnej pośredniej i bezpośredniej pomocy.

Pakt podpisano początkowo na 3 lata, 9 V 1934 przedłużono go o 10 lat. Postanowienia paktu złamał Związek Radziecki, dokonując 17 IX 1939 agresji na Polskę.

Próby porozumienia Polski z Rosją Radziecką

Niebezpieczeństwo izolacji Rzeczpospolitej skłaniało dyplomatów polskich do szukania nowych dróg porozumienia ze ZSRR mimo iż stanowisko radzieckie wobec niepodległej Polski było nadal wrogie. W sierpniu 1924 r. Skrzyszyński wystosował notę w której wystosował propozycję zwołania konferencji w celu unormowania stosunków wzajemnych zaognionych działalnością poradzieckich grup dywersyjnych na Kresach . Na jesieni przybył do Polski pierwszy poseł radziecki Piotr Wojkow a do Moskwy udał się jako poseł Stanisław Kętrzyński.

Na początku grudnia strona Polska wysunęła projekt zawarcia paktu o nieagresji między obydwoma państwami przewidujący wzajemne uznanie granic, nie mieszanie się w sprawy wewnętrzne drugiej strony i nie należenie do bloków skierowanych przeciw sobie. ZSRR był zainteresowany podobnie jak Polska nie dojściem do skutku paktu gwarantującego w ówczesnym wersji, jednak widząc chęć Warszawy do współpracy dyplomaci radzieccy zaczęli grać na zwłokę .Pretekstem stały się uprzywilejowane stosunki Polski z Rumunią, Łotwą i Estonią . Dążąc do zacieśnienia więzów ze wszystkimi państwami bałtyckimi, Polska starała się uniknąć plynących stąd dla Rosjan wniosków o stworzeniu bloku antyradzieckiego . Wobec zwiększenia rezerwy Finlandii , w której rosły wpływy Niemieckie oraz stałego konfliktu z Litwą głównymi partnerami Rzeczpospolitej w tym rejonie były Łotwa i Estonia . Na odbytej w Helsinkach w styczniu 1925 kolejnej konferencji bałtyckiej Skrzyński unikał zbytniego zaangażowania choć zarówno w Estonii jak i na Łotwie silne było dążenie do współpracy z Warszawy związane z wrażeniem jakie wywołała nieudana rewolta komunistyczna w stolicy Estonii. Wkrótce po powrocie z Helsinek Skrzyński wystąpił z propozycją by ZSRR zawarł pakt o nieagresji nie tylko z Polską ale również z Rumunią i państwami bałtyckimi co byłoby odpowiednikiem gwarancji Niemieckich na zachodzie. ZSRR odniusł się do tej propozycji wrogo , dostrzegając w propozycji polskiej nie próby ustanowienia trwałego pokoju na wschodzie Europy lecz akcję antyradziecką .Było to świadome fałszowanie intencji Polskich gdyż podawany jako argument układ Polsko –Rumuński miał charakter wyłącznie obronny. Stosunki Warszawa – Moskwa ochłodły też na skutek głosów ostrzegawczych w Sejmie i prasie Polskiej przeciw nadmiernemu zbliżaniu a także w rezultacie zamordowania przez eskortę policyjną dwóch więźniów komunistycznych


Zdrada ZSRR – Pakt Ribbentrop - Mołotow

Pakt Ribbentrop-Mołotow, niemiecko-radziecki układ zawarty 23 VIII 1939 w Moskwie, podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw (Niemiec - J. von Ribbentropa i ZSRR - W.M. Mołotowa).
Składał się z dwóch części. W jawnym traktacie oba państwa zobowiązały się do powstrzymywania się od wzajemnych działań agresywnych, zachowania neutralności, gdyby druga strona "stała się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego państwa". Tajny, dodatkowy protokół podejmował kwestię "rozgraniczenia obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej".

Strefa wpływów III Rzeszy obejmowała Litwę (z Wileńszczyzną), część Polski na zachodzie od linii rzek: Narew, Wisła, San, większość obszaru Rumunii. Strefa wpływów ZSRR obejmowała państwa bałtyckie (Estonię i Łotwę), pozostałą część Polski i Besarabię.
Po agresji obu państw na Polskę (1 września Niemiec, 17 września ZSRR) zawarto 28 września układ o "granicy przyjaźni" (tzw. czwarty rozbiór Polski), w którym dokonano zmiany rozgraniczenia stref wpływów - do strefy radzieckiej włączono Litwę, natomiast do niemieckiej tereny między Wisłą a Bugiem. Ustalono przesiedlenie Niemców ze strefy radzieckiej oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej.
Zobowiązano się wzajemnie do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych. Pakt miał obowiązywać do 1949, lecz został zerwany przez III Rzeszę 22 VI 1941 napaścią na ZSRR.
W 1989, w 50. rocznicę podpisania paktu, polski Sejm i Senat podjęły uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.