Ruch kolonialny.

Ieta KOLONIALNA EKSPANSJA W XV I XVIw
GENEZA: 1) postęp wiedzy i tech żegl (rozwój nawigacji, busola, pomag w orientacji na pełnym morzu), dokładn mapy (siatka kartograficzna), lepsze statki (Karawele lekkie, zwrotne, więcej żagli), Arabowie rozpowsz astrolabium, kwadrant. 2) poszukiwanie drogi do Indii, aby ominąć kraje lewantu, aby bez pośredników sprowadź przyprawy (pieprz, cynamon, wanilia) i zahamować odpływ kruszców z Europy. Handel lewantyński (Palestyna, Serbia, Persja) zdominował rynek tow egzot. Wzrosły ceny na te towary. 3) rozbudowa ciekawości świata. Próby penetracji obszarów opowieści o skarbach i bogactw (Marko Polo – „opisanie świata”). Spowodowało iż ludzie zapragnęli przygód, chcieli wyjechać. 4) Chęć udowodnienia, że ziemia jest okrągła. W tamtych czasach, pojęcie o ziemi było śmieszne. Atlasy niedokładne (atlas Martina Behima – Azja, Europ, Skandyn). Wiedza była ogranicz, uważano, iż Ziemia to płaski dysk, słońce kręci się wokół Ziemi, Ziemia w centrum wszechświata. 5) problem Turków Osmańskich (po opanowaniu bliskiego Wschodu przez Turków, szczególnie po upadku w 1453 Konstantynopola) wynikły trudności w handlu z Indiami. Europejczycy nie byli mile widziani, a kupców porywano. O ile Arabowie byli toleranc, to Turcy bezwgl i nieobliczalni. 6) sytuacja XVw Europy. Wyż demograficzny, kryzys gosp, feudalny, brak ziemi, głód, epidemie, potrzeba szukania zysków poza granicami kraju ( szczeg syt średniej szlachty, która chciała zmienić swoje położenie). 7) kryzys ekonom rycerstwa pozbaw źródeł utrzym i ziemi po zakoń w XVw wojnie z Arabami (1492 wyparcie Arabów, zdobycie ostatniej twierdzy Grenady w Hiszpanii). 8) dążenie kościoła do szerzenia wiary na innych ziemiach. W XVw w Europie panowała kontrreformacja, nastąpił spadek autorytetu kościoła. Zakony takie jak Jezuici, chrystian, Indian, Japoń, Azjatów (Jezuitów wspierałą Hiszp – Izabela Kostaryńska i Filip Aragoński) część ludności tubylczej przeszła na wiarę chrześć, wieżąc, że uniknie zagłady. 9) zainteresowanie dziełami i wiedzą starożytnych przez Arabów. 10) intensyfikacja kruszcu, szczególnie wydobycie w Niemczech. WYPRAWY PORTUGALSKIE
Portug odegrał rolę pierwszoplan. Sponsoring=syn króla Henryk zwany Żeglarzem, sam nie pływał, ale sponsor wiele wypraw. Chciał wzrostu ekonom Portug i wyciąg kraju z kryzysu. Sfinansował budowę floty. Początkowo płynięto wzdłuż Afryki. Przyczynił się do odkrycia: 1419 Madera, 1431 Azory, 1445 Zielony Przylądek, Zatoka Gwinejska, 1471 przekroczenie równika. BARTŁOMIEJ DIAZ 1487/88 odkrył najdalej wysunięty koniec Ameryki Poł – Przylądek Dobrej Nadziei (początkowo nazwany Burzliwym), celem była jednak droga do Indii. WYPRAWY HISZPIAŃSKIE
Sposnor=Izabela Kastylijska +Ferdek Aragoński. Lata 1484/85 Kolumb zwraca się do króla Portug o sfinans wyprawy, ale ten się nie zgadza więc Kolumba poparli władcy Hiszpani (+Król Franc Karol VIII, król ang Henryk VI). Odtąd Kolumb służy Hiszp. 17.IV.1492 umowa w Santafe. Na jej mocy Kolumb miał zostać dożywot królem ziem, które odkryje+zyski z eksploatacji terenów. On ponosił 1/8 kosztów wyprawy w przypadku pomyśln wypraw. 3.VIII.1492 wyrusza 3 karawelami: Pintą, Niwą, Santa Maria, kierunek Zach by opłynąć ziemię dookoła i dotrzeć do Indii. Podróż trwała 2 miesiące. 12.X.1492 Krzysztof Kolumb, genueńczyk, odkrył nowy ląd i nazwał go San Salvador. 28.X Kuba, dotarli do Haiti (Hispaniola). K był przekonany, że dotarł do Indii, tubylców nazwał Indianami. 16.I.1493 droga powrotna. II wypraw 1493 odkrycie Jamajki, III wypr trymidat, 1500 K aresztowany za malwersacje, zwolniony, IV wypr 1502/04 odkrycie Hondurasu, 1506 K umiera. Kontynuatorzy: Kabotowie z Anglii, DelaCossa, Wincenty Pizzon, Cabruel. 1513 VASCO BALBOA – jako 1 europ zobaczył Ocean spokojny. 20.IX.1519 FERDEK MAGELLAN wyruszył 5 okrętami by okrążyć świat. Wyrusz z Hiszp przez Atlantyk, dalej między Ameryk Poł, a Ziemią Ognistą, odkrył cieś Magellana, przez Ocean nazwany przez niego spokojnym dotarł do Filipin, gdzie zginął z rąk tubylców. 50% załogi zginęło, wyprawę kontyn Decano, powrócił przez Ocean Indyj wzdłuż wybrz Afryk do Hiszp. Gdy powr dostał od król tytuł szlach bo był 1, który okrążył ziemię i udowodnił, że jest okrągła. 1522 wrócił do Lizbony z takim zapasem korzeni, iż zwróciły się koszty wyprawy i został duży majątek. KONKWISTADORZY (zdobywcy) 1519 Ferdek Cortez – zdobył Meksyk, aresztował władcę Montezumę, dokonał masakry ludn i podbił państwo Azteków. 1531/33 Franciszek Pizarro zdobył państwo Inków (Peru) ze stolicą z Cusco. W Ameryce Poł – Veldivio Almagro. Hiszp podporz sobie 1513 Floryda, Nikaragua, 1524 Honduras. AMERIGO VESPUCCI – Florenc geograf opisał wybrz Ameryki, od jego imienia nazw nowy ląd Ameryką. Wyprawy kontynuo również przez Holendr, Franc, Angl. Jacques Carter – żeglarz franc w 1534 odkrył zatokę i rzekę Św. Wawrzyńca (Kanada), Francis Drake żegl ang w 1577/80 opłynął świat. William Barents – żegl holender odkrył w 1596 Spitsbergen – Arktykę. SKUTKI: - zmienił się światopogl (antropocentryzm, humanizm), - rozwój nauk (filozof, matemat, biolog, geograf), - rozbudowa i ulepsz statków, - rozwój kartografii, - Hiszp i Portug wzbogac się, - powst nowych szlaków mors, - sprowadz do Europ cennych surow, nowych gat roślin, - emig ludności (nowe teren do osiedlenia), - rozwój miast port, - dokładniejsze mapy, - zdobyt nowe tereny, - udowodnienie, iż ziemia jest okrąg. NEG: - wyniszczenie cywiliz (Majów, Asteków, Inków), rzeź mieszkańców, rozwój niewolnictwa, - Europ przywozili na nowe tereny choroby (Odra, grypa, ospa), śmiertel dla tubylców, - niszczenie kultury i dorobku ludzi nowego świata.
RUCH KOLONIALNY W XIXw.
Rozwój kapitalizmu monopolistycznego, postęp techniczny, wzrost demograficzny, migracja, centrolizacja kapitału i środków produkcji. PRZYCZYNY: - przeludnienie Europ, - nowe rynki pracy, - tanie surowce i ich eksploat, - tania siła robocza, - bazy wojskowe, - rynek zbytu towar, - imperializm, - nowe obszar, prestiż państwa. Imperializm: Dążenie państw do przewagi polit, milit, gosp nad resztą świata. Nowa ideologia „cywilizowanie ras niższych”. Kolonializm miał zapobiec wojnom domowym, miał rozwiąz trudnośc gosp, dać zajęcie młodym dynamicznym ludziom, miał zlikwid biedę, przeludn, bezrobocie. Powstanie Sipajów (1857/58) powst ogólnonarod w Indiach przeciw Anglik wszczęte przez tubylczych żołnierzy. Zajęli Delhi i powołali na tron Bahadura Szaha. 1858 krwawo stłumione, a Anglia przejmuje kontrole w Indiach i wprowadz reform. Powstanie Bokserów (1899/1901) powst ludowe w Chinach zorga przez tajne stowarzysz I-Hotuan, początkowo skierow przeciw dynastii Cing, potem przeciw cudzoziemcom. Krwawo stłum przez 8 mocarstw (Niem, Angl, St.Zjedn., Ros, Franc, Jap, Włoch, Austr-Węgr). Koniec traktat 7.IX.1901 na Chiny kontrybucja oraz ograniczenia+zasada „otwartych drzwi” tzw. wolnego handlu na rzekach i wybrz Chin. Wojny Burskie – powst Burów potomków osadn holender zamieszk poł Afryk, przeciw W.Bryt. Przyczyna: chęć opanow złóż diament i złot w repub Burskich (Transwal i Orania). Przebieg: 1880/81 Angl anektowali Transwal co doprowadz do powst i niepodl republiki. II 1899/1902 sojusz Orani i Transwalu przeciw Angl. Angl 350tys, Burow 60tys, zwycięst Angl dzięki przewadze milit. 31.V.1902 Traktat Pokoj w Vereeniging=obie republiki wcielone do posiadł kolonial W.Bryt. WOJNY OPIUMOWE – 3 wojny prowadz przeciw Chinom przez W.Bryt. (1839/42) oraz W.Bryt z Franc w sojuszu (1856/58 i 59/60) bezpoś przycz konflik zakaz importu opium do Chin i zniszczenie statku z ładunkiem opium należąc do Kampanii Wschodnioindyjskiej. Chiny przegryw i muszą zapłacić kontrybucję. POWSTANIE TAIPINGÓW: (1851/64) w Chinach przeciw cudzoziemcom 1853/55 nieud wyprawa na Pekin, przywódca Hung Siu-Cuan popełnił samob, stłumione. KOLONIE: Angl w Afryce: Egipt, Sudan, Uganda, Somali Bryt, Nigeria, Złote Wybrz, Sierra Leone, Gambia, Rodezja, Beczuana, Transwal, Orania, Kraj Przyląd, Gibraltar. Azja: Indie, Birma, Cejlon, Malaje, Borneo Północne, Oman, Inne: Australia, Tasmania, N.Zel, Kanada, Fidżi, Ziemia Baffina, W. król Elżbiety, Malta, Gujana Bryt, Cypr, Jamajka, Seszele, FRANCJA: Afryka: Tunezja, Gujana, Franc, Maroko, Senegal, Mauretania, Franc Afryk Zach, Gabon, Madagaskar, Somali Franc, Wybrz Kość Słoń, Azja: Indochiny Franc, Kambodża, Inne: Tahiti, Guadelupa, Martynica. NIEMCY: Afryka: Togo, Kamerun, Niem Afr Wsch, Niem Afr Poł-Zach, Azja: Nowa Gwinea, Kiau-czou, Inne: Karoliny, Palau, Marshala. PORTUG: Angola, Mozambik, Gwinea Port, W.Ziel Przyl, Paragwaj, Azory. ROSJA: Sacholin, W.Wrangla, Ziemia Pn, Ziemia Franciszk Józef, Kuryle, Mandżuria, Finlandia. HISZP: Rio de Orio, Rio Muni, Kuba, W.Kanaryj. HOLAND: Aruba, Ciracao, Gujana Holender. WŁOCHY: Erytrea, Somali Włos. BELGIA: Kongo Belg, Syjan