Chronione ptaki Mazurskie

Philomachus pugnax
Batalion
Nieliczny i lokalnie gnieżdżący się ptak terenów bagienno-tąkowych, zwłaszcza na północnym wschodzie kraju. Od lat ustępujący. Chroniony prawem łowieckim.

Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy. lecz o wielkiej zmienności osobniczej.
Rozmieszczenie. W Polsce głównym lęgowiskiem są Bagna Biebrzańskie, gdzie zarejestrowano 200-300 gniazdujących samic i ok. 2000 tokujących samców na 142 stałych tokowiskach. Kilkadziesiąt samic gnieździ się na bagiennym odcinku Narwi między Surazem a Żółtkami, a od kilku do kilkunastu nad Narwią w rejonie Tykocina i Wizny na Pojezierzu Łęczynsko-Włodawskim, nad Bugiem w rejonie Drohiczyna i Serocka, w okolicach Dęblina i Modlina przy Zalewie Sulejowskim na Pilicy, nad Bzurą w rejonie Łęczycy, nad Jeż. Rakutowskim k. Włocławka, na Bagnach Kramskich, w dolinie Warty, przy ujściu rz. Redy, nad jez. Jamno i nad Zbiornikiem Kostrzyńskim. Nieliczne ptaki gnieżdżą się prawdopodobnie również w innych miejscach dolin Warty, Bugu i Wisły, w dolinie Odry, ponadto na Roztoczu, nad jeziorami Gardno i Łebsko oraz w pobliżu Reszla na Mazurach.
Zmiany siedliskowe. Intensywne osuszanie i przekształcanie terenów bagiennych, zwłaszcza w żyznych dolinach większych rzek. spowodowało drastyczne ograniczenie terenów nadających się do gniazdowania i to zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Europy. Proces ten nadal postępuje.
Wielkość populacji wolno żyjącej. W całej Polsce prawdopodobnie 400-600 lęgowych samic.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W XX w. w Europie (prócz Finlandii, Norwegii i Estonii) nastąpił silny spadek liczebności bataliona, np. w Holandii liczebność zmalała prawie dziesięciokrotnie. W Polsce w ostatnich dziesięciu latach liczebność bataliona w głównej jego ostoi na Bagnach Biebrzańskich obniżyła się o niemal połowę. Należy się spodziewać w kraju dalszego zaniku stanowisk i kurczenia się populacji lęgowej tego gatunku





Botaurus stellaris
Bąk
Dawniej pospolitszy niż dzisiaj w całej niżowej części kraju. Obecnie notuje się ok. 800 par na kilkuset stanowiskach. Najliczniejszy w dolinach Biebrzy, Narwi i Baryczy oraz na pojezierzach. Ściśle chroniony.











Pochodzenie i systematyka. Odkryte na naszych ziemiach kopalne szczątki tego gatunku pochodzą z dolnego holocenu. Wyróżnia się 2 lub 3 pod-gatunki.
Rozmieszczenie. Środkowa i południowa Europa. umiarkowana strefa Azji, północna i południowa Afryka. Zasiedla niżową część Polski, nie sięga na południe dalej niż po linię Słubice - Legnica - Racibórz - Oświęcim - Tarnobrzeg - Leżajsk - Chełm. Lęgowiska są rozproszone, a żyją w nich najczęściej pojedyncze pary. Większe skupiska lęgowe spotyka się w dolinie Baryczy [8], Kotlinie Biebrzańskiej [6], dolinie Narwi [7], na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim [5] oraz w niektórych rejonach Pomorza, Mazur i Wielkopolski.
Zmiany siedliskowe. W Polsce ustawicznie zmniejsza się powierzchnia siedliskowa bąka, przede wszystkim w wyniku regulacji rzek i melioracji, a także wycinania i wypalania szuwarów, które są szczególnie powszechne na Mazurach. Tam ostatnio regularnie pozyskuje się trzcinę na skalę przemysłową. Wczesnowiosenne wypalanie roślinności bagienno-wodnej ma miejsce zarówno nad jeziorami, jak i w dolinach rzek. Do zniszczeń siedlisk bąka przyczynia się także każde okresowe oczyszczanie stawów rybnych.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Szacunkowo 800 par lęgowych. W ostatnich kilkunastu latach w Polsce udokumentowano występowanie około 600 terytorialnych samców.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W wyniku przekształceń krajobrazu i zanikania niektórych dawnych ostoi tego ptaka, liczebność bąka w Polsce najprawdopodobniej od kilkudziesięciu lat maleje. Postępująca degradacja jego siedlisk przypuszczalnie spowoduje, iż proces ten będzie się nasilał.


Blotniak zbożowy


Gnieździ się w Polsce tylko lokalnie i bardzo rzadko, łącznie 50-70 par, głównie na Bagnach Biebrzańskich, z tendencją ustępowania. Ściśle chroniony.









Pochodzenie i systematyka. Jest prawdopodobnie najstarszym i najmniej wyspecjalizowanym gatunkiem w rodzaju Circus Lacepede. Gatunek politypowy.
Rozmieszczenie. Występuje skrajnie nielicznie i w rozproszeniu na prawie całym niżu, poza Górnym Śląskiem i Małopolską. Największe skupienie par lęgowych odkryto w Kotlinie Biebrzy. Drugim, ważnym obszarem lęgowym z ok. 10 parami jest przyujściowa część doliny Odry z Zalewem Szczecińskim i wyspą Wolin. Mniej liczne stanowiska (4-6 par) znajdują się nad Wartą k. Konina i Międzychodu oraz w woj. leszczyńskim. Pojedyncze gniazda, a także lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe pary, zarejestrowano koło Szczecinka, Cztopy, nad jez. Kopań, pod Galęzowem oraz nad jez. Łebsko, jez. Lubię, pod Poznaniem, w Puszczy Kampinoskiej, nad stawem Rydwan, w dawnym woj. Piotrkowskim, w Sieradzkim pod Węgłczewem, w dolinie Baryczy i najbardziej na południe w Opolskiem pod Świerczowem. W dolinie Wisły pojedyncze pary stwierdzono pod Kozienicami i koło Pionek. Na wschód od Wisły, poza skupiskiem nad Biebrzą, pojedyncze pary zanotowano nad jez. Drużno, koło Brodnicy i pod Targonią; na Mazurach w okolicy Łężan, przy jez. Kożuchy i pod Kowalami Oleckimi.
Zmiany siedliskowe. W Polsce gatunek ten wyraźnie preferuje doliny rzeczne i torfowiska. Większość tego rodzaju środowisk już osuszono lub zmeliorowano (np. Krowie Bagno pod Włodawą), a dotychczasową szatę roślinną zastąpiono szlachetnymi trawami, które kosi się w porze gniazdowania błotniaka. Istniejące dotąd stanowiska błotniaka znajdują się przeważnie na resztkach naturalnych siedlisk słabo naruszonych lub wtórnie zdziczałych.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Przypuszczalnie 50-70 par lęgowych, z tego przynajmniej 70% w czterech skupiskach: na Bagnach Biebrzańskich, w dolinie Warty, dolnej Odry i woj. leszczyńskim.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Liczebność polskiej populacji błotniaka zbożowego stale maleje, jednak gdyby uporano się z kłusownictwem i prześladowaniem tego ptaka przez myśliwych oraz zabezpieczono przed zniszczeniem podstawowe siedliska gatunku, liczebność ta mogłaby się utrzymać na dotychczasowym poziomie lub nawet nieco wzrosnąć.




Bucephala dangula
Gągoł
W Polsce gnieździ się ok. 1000 par głównie w północnej i zachodniej części kraju oraz na Pojezierzu Łęczyńsko-Wlodawskim. Ostatnio stal się liczniejszy. Podlega ochronie łowieckiej.










Pochodzenie i systematyka. Najstarsze szczątki znaleziono w warstwach górnego plejstocenu.
Rozmieszczenie. Gnieździ się głównie w Puszczy Augustowskiej, na Mazurach w Krainie Wielkich Jezior, na Pojezierzu Mrągowskim, Olsztyńskim. Iławskim. Pomorzu (m.in. w Borach Tucholskich, na Pojezierzu Kaszubskim, Drawskim i Wałeckim), w Wielkopolsce (najliczniej w Puszczy Noteckiej). Nieliczne stanowiska wykryto na Dolnym Śląsku, a także na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i stawach w Budzie Stalowskiej.
Zmiany siedliskowe. Powstawanie stawów rybnych i zbiorników zaporowych na terenach przy-i śródleśnych wpływa na powiększenie przestrzeni siedliskowej wykorzystywanej przez gągoła. W ostatnich latach kilkanaście stanowisk lęgowych zarejestrowano w takich miejscach. Z drugiej jednak strony w obrębie pojezierzy na brzegach stawów, rzek i groblach stawów rybnych często prowadzi się wyrąb starych dziuplastych drzewostanów i pojedynczych drzew, co znacznie uszczupla potencjalną bazę lęgową gągoła. Wycinane są na dużą skalę obszerne partie lasów, m.in. na Pomorzu i Mazurach.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Zarejestrowano co najmniej 550 par lęgowych na 255 stanowiskach. Najliczniejsze, liczące minimum po 15 par są stanowiska na jez. Wiary, Gaudy i jez. Gorzyńskim. Obecnie stan krajowej populacji lęgowej można oszacować na ok. 1000 par. Ponadto występują trudne do policzenia ptaki nie przystępujące do lęgu; są to najprawdopodobniej osobniki niedojrzałe płciowo.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W ostatnich stu latach liczebność gągoła rośnie oraz zwiększa się jego areał lęgowy. Proces ten może trwać nadal, jeśli gatunek utrzyma swą prężność biologiczną i nie będzie ograniczany ekologicznie (np. brak dziuplastych drzew). Polska populacja jest niewielka i leży na skraju zasięgu gatunku, więc jej liczebność może ulegać fluktuacjom.




Netta rufma
Hełmiatka
Tylko lokalnie i sporadycznie gnieździ się (10-20 par) nad jeziorami i stawami głównie w północnej i zachodniej Polsce. Rzadko obserwuje się jej przeloty. Chroniona sezonowo prawem łowieckim.

Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy.
Rozmieszczenie. W Polsce gnieździ się przede wszystkim na Mazurach w kompleksie jezior Łuknajno, Warnolty i Śniardwy, w okolicy Susza, nad jez. Karaś i w rejonie Zatoki Elbląskiej. Rozproszone stanowiska lęgowe zarejestrowano w zachodniej części kraju nad jez. Gardno, w dolinie Noteci, nad jez. Rgielskim, w dolinie Baryczy, Świerczowie na Opolszczyżnie, pod Raciborzem oraz na Polesiu Lubelskim koło Zahajek i Miłosławia.
Zmiany siedliskowe. Nie ustalone.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Szacunkowo 10-20 par, przy czym większość gniazduje w rejonie jez. Śniardwy.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Od końca XIX w. do dziś w kilku krajach europejskich odnotowano pewien wzrost liczebny hełmiatki, a od ok. 20 lat również w Polsce, lecz dotychczas nie ustalono przyczyn tego wzrostu. Zwiększa się także liczba przelatujących ptaków, a ostatnio obserwowano w kraju nawet duże stada. Trudno jednak przewidzieć, jak będzie się kształtowała liczebność krajowej populacji w nadchodzących latach, tym bardziej że chodzi o populację bardzo małą, silnie narażoną na zjawiska losowe.



Milvus milvus
Kania rdzawa
Wysypuje prawie w całym kraju, głównie na północy i zachodzie, w liczbie ok. 300 par lęgowych. Ostatnio nieco liczniejsza. Ściśle chroniona.

Pochodzenie i systematyka. Gatunek politypowy. W Polsce występuje podgatunek nominatywny.
Rozmieszczenie. Najliczniej (50-60 par lęgowych) gnieździ się na terenach dawnych woj. szczecińskiego, koszalińskiego, pilskiego i na Ziemi Lubuskiej, mniej licznie i lokalnie na Mazurach. Na Dolnym Śląsku zarejestrowano stanowiska liczące ok. 20 par. W pozostałej części kraju, szczególnie w środkowej i wschodniej Polsce występuje bardzo nielicznie.
Zmiany siedliskowe. Brak dokładnych informacji.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Ok 300 par lęgowych.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Spadek liczebności kani rdzawej zarejestrowano w wielu krajach Europy w XVIII, XIX i pierwszej połowie XX w.. jednak obecnie jej liczebność w zachodniej Europie wyraźnie wzrasta. Podobna tendencja zaczyna zaznaczać się i w Polsce. Stąd w najbliższym czasie można oczekiwać w Polsce pewnego wzrostu liczebności tego gatunku.





Phalacrocprax carbo
Kormoran czarny


Nieliczny, kolonijnie gnieżdżący się ptak w północnej i zachodniej części kraju. W latach osiemdziesiątych odnotowano wzrost liczebny tego gatunku. Chroniony.



Pochodzenie i systematyka. W obrębie gatunku wyróżnia się kilka podgatunków, z których dwa występują w Europie.
Rozmieszczenie. W Polsce występuje na Pomorzu. Mazurach, a w ostatnich latach także w innych rejonach niżu polskiego.
Zmiany siedliskowe. Bliżej nie określone, na razie dla gatunku raczej mało znaczące.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Przeprowadzona w 1986 r. inwentaryzacja wykazała ok. 3700 gniazd, co odpowiada blisko 7400 dojrzałym osobnikom. Do tego wykazu należy dodać trudną do oszacowania liczbę ptaków niedojrzałych.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Krajowa populacja kormorana podlega okresowym oscylacjom liczebności i przemieszczeniom, które prawdopodobnie nie zależą bezpośrednio od czynników antropogenicznych. Obecnie obserwuje się wzrost liczebności i ekspansję gatunku. W Polsce nie ma podstaw do obaw o byt kormoranów, jeżeli będą przestrzegane obowiązujące przepisy ochronne i zabezpieczone odpowiednie biotopy. Dotychczas nie ma danych o bezpośrednim negatywnym wpływie zanieczyszczenia wód na te ptaki.



Larus minutus
Mewa mała
Kilka stanowisk lęgowych tej mewy znajduje się tylko na północy kraju. Gatunek o zmiennej liczebności, chroniony.

Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy.
Rozmieszczenie. W Polsce ostatnio zarejestrowano trzy stanowiska tego gatunku: 10 par gniazdowało nad jez. Drużno, gdzie po raz pierwszy lęgi mewy małej stwierdzono w 1821 r. Odkryto na Bagnach Biebrzańskich kolonię liczącą 51 par lęgowych. Ponadto na jez. Karpino k. Trzebieży Szczecińskiej znaleziono 2 gniazda. Prawdopodobnie zdarzają się także sporadyczne lęgi na jez. Łebsko, Gardno i na jez. Żarnowieckim.
Zmiany siedliskowe. Wszystkie stwierdzone w kraju stanowiska lęgowe byty usytuowane na terenach zaliczanych do typowych siedlisk tego gatunku; tereny te są narażone i w wielu miejscach podlegają bądź naturalnemu zarastaniu, bądź przeobrażeniom antropogenicznym.
Wielkość populacji wolno żyjącej. W poszczególnych latach liczebność mewy małej ulega znacznym wahaniom. W całym kraju żyje maksimum 70-80 par lęgowych.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Wydaje się. że pomimo zmiennej sytuacji gatunku na lęgowiskach, w bilansie ogólnokrajowym populacja wykazuje zdolności utrzymywania się na niewysokim chwiejnym poziomie.



Gavia arctica
Nur czarnoszyi
W latach trzydziestych XX w. i prawdopodobnie jeszcze w pięćdziesiątych sporadycznie gnieździł się na Pomorzu; obecnie trafia się w północnej części kraju, lecz lęgów nie wykazano. Chroniony.
Pochodzenie i systematyka. Gatunek politypowy. Polska leży w zasięgu populacji zaliczanej do podgatunku nominatywnego.
Rozmieszczenie. W Polsce w okresie lęgowym gatunek ten widywany jest głównie na Pojezierzu Mazurskim i w Kotlinie Biebrzańskiej; nie jest wykluczone sporadyczne gnieżdżenie się nura czarnoszyjego zwłaszcza w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich. Podejrzewane o gnieżdżenie się ptaki obserwowano w 1971 r. przy północnym brzegu jez. Śniardwy. Często widywano go w czasie przelotów sezonowych i zimowania w całej północnej części kraju, zwłaszcza na Pobrzeżu Bałtyku.
Zmiany siedliskowe. Trudne do określenia. Z wielu czynników antropogenicznych oddziałujących na jego siedlisko szczególne znaczenie może mieć nasilanie się ruchu turystycznego, jak też wzmożona penetracja rybacka i niepokojenie ptaków przez maszyny rolnicze.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Istnieją jedynie niepotwierdzone przypuszczenia o sporadycznym gnieżdżeniu się w Polsce pojedynczych par.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Powrót gatunku na tereny północnej Polski jest możliwy w razie wzrostu liczebności populacji na dotychczasowych obszarach stałego gniazdowania. Cykliczne gnieżdżenie się pojedynczych par (prawdopodobnie w wieloletnich odstępach) może być zapowiedzią reekspansji nura.




Tadorna tadorna
Ohar
Gnieździ się w rozproszeniu nad Bałtykiem i wyjątkowo w głębi lądu. Liczebność polskiej populacji wynosi 30-50 par. Chroniony sezonowo prawem łowieckim.

Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy.
Rozmieszczenie. W Polsce występuje głównie na Wybrzeżu Bałtyku; skupiska lęgowe odkryto w rejonie Zatoki Puckiej, w ujściu Wisły, nad Jeziorami: Łebsko, Gardno, Jamno i Lubiatowskie. Rozproszone pary gniazdują w okolicach Kamienia Pomorskiego. Pod Slońskiem i na zbiorniku w Mietkowie odkryto stanowiska położone w głębi lądu.
Zmiany siedliskowe. Bliżej nie ustalone; jest jednak bardzo prawdopodobne, że postępujące zagospodarowanie wybrzeży wpływa ograniczająco na warunki siedliskowe ohara.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Szacunkowo 30-50 par, przy czym większość z nich występuje w rejonie Zatoki Gdańskiej i rezerwacie Słońsk.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Wzrost liczebności i ekspansja terytorialna ohara zarówno w Polsce, jak i w całej Europie jest związana z objęciem go ochroną gatunkową w większości krajów leżących w jego zasięgu. Niemniej byt bardzo małej polskiej populacji jest zagrożony i niepewny, uzależniony m.in. od od czynników losowych.


Haliaeetus albicilla
Orzeł bielik
Oceniany na 120-140 par lęgowych głównie w północnej i północno-zachodniej części kraju. Liczebność polskiej populacji nieznacznie rośnie. Gatunek ściśle chroniony.

Zwany potocznie orłem łomignatem, birkutem albo orłem morskim, jest największym ptakiem drapieżnym gnieżdżącym się w Polsce. Obdarzony przez naturę potężnym, zakrzywionym dziobem, sieje spustoszenie w koloniach ptactwa wodnego. Atakuje z powietrza, ale w pogoni za zdobyczą nieraz osiada na powierzchni wody, trzepocząc skrzydłami. U zarania dziejów Polski stał się pierwowzorem naszego godła narodowego.



Pochodzenie, systematyka. Najstarsze szczątki pochodzą z plejstocenu. Podgatunków nie wyróżniono.
Rozmieszczenie. Najliczniejszy na Pomorzu Zach.: w Puszczy Wkrzańskiej i Goleniowskiej, na Pojezierzu Myśliborskim oraz na wyspach Uznam i Wolin. Zamieszkuje niemal cale Pojezierze Pomorskie, Mazurskie, znaczną część Pojezierza i Niziny Wielkopolskiej. Nizinę Śląską, na wschodzie Nizinę Podlaską i Polesie Lubelskie. Koczujące osobniki, przeważnie młodociane, można również spotkać poza wymienionymi terenami, zimą w całym kraju.
Zmiany siedliskowe. Powszechny wyrąb starych drzewostanów powoduje zanikanie odpowiednich miejsc i drzew do zakładania gniazd. Szacuje się na przykład, że w dolinie Baryczy w ciągu ostatnich trzydziestu lat obszar drzewostanów dogodnych do założenia gniazda przez bieliki zmniejszył się dwudziestokrotnie. Niewłaściwa gospodarka rybacka (np. zbyt duże połowy ryb w jeziorach) oraz rekreacyjne wykorzystywanie zbiorników wodnych (np. budowa ośrodków wypoczynkowych) powodują zubożenie lub całkowite zniszczenie terenów łowieckich tego orła.
Z drugiej jednak strony, zrzuty podgrzanych wód do rzek, jezior i sztucznych zbiorników zaporowych powodują skupianie się dużych stad ptaków wodnych (m.in. łysek, krzyżówek i innych kaczek, łabędzi), dzięki czemu powstają dodatkowe, obfite w ofiary tereny łowieckie, ważne dla bielików szczególnie w krytycznym okresie zimowym.
Wielkość populacji wolno żyjącej. W połowie lat osiemdziesiątych cala polska populacja liczyła 120-140 par, z tego 30-20 występowało na Pojezierzu Mazurskim, ok. 5 na Nizinie Podlaskiej, 2-3 na Polesiu Lubelskim. 1-2 w Kotlinie Sandomierskiej; ok. 60 na Pomorzu, ok. 15 na Pojezierzu Wielkopolskim i ok. 15 na Nizinie Wielkopolskiej l Śląskiej.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Liczebność polskiej populacji bielika podlegała w bieżącym stuleciu oscylacjom, a ostatnio rośnie i przypuszczalnie jeszcze będzie rosła do ustabilizowania się na poziomie kilkuset osobników.




Aquila chrysaetos
Orzeł przedni

Tylko ok. 15 par gnieździ się we wschodniej części Polski, głównie w Karpatach i na Mazurach. W ostatnich dwóch stuleciach zarejestrowano okresy ostrych załamań i odbudowy populacji; od ok. 30 lat zanika. Ściśle chroniony.


Pochodzenie i systematyka. Najstarsze szczątki należące do tego gatunku pochodzą z plejstocenu. Gatunek politypowy; w Polsce występuje podgatunek nominatywny
Rozmieszczenie. Współczesne stanowiska orla przedniego rozmieszczone są we wschodniej Polsce, głównie na Pojezierzu Mazurskim i w Karpatach. Na Mazurach w ostatnim dziesięcioleciu orły te zarejestrowano w 6 miejscach. Wielokrotnie spotykano orły przednie w pobliżu Mikołajek. W 1982 r. w Puszczy Boreckiej dwukrotnie widziano jednego osobnika niosącego pokarm do lasu. W Puszczy Augustowskiej znaleziono gniazdo należące przypuszczalnie do orła przedniego. Spotykano w tym rewirze pojedyncze osobniki. W maju 1984 r. dorosłego osobnika widziano nad jez. Kisajno. W Kotlinie Biebrzańskiej w latach 1977-82 widywano parę lub pojedyncze osobniki. W Karpatach, głównie w Bieszczadach. w 7 rewirach widywano pary, pojedyncze osobniki tokujące lub noszące pokarm. W Beskidzie Niskim odkryto gniazda. Widziano tam też pojedyncze ptaki. Zajęte od kilku lat gniazdo zarejestrowano również w Tatrach. Pojedyncze orły widywano w 1983 r. w Beskidzie Sądeckim. Wykryto gniazdo w południowej części Mazowsza - w Puszczy Kozienickiej. Widziano pary orłów w Lasach Sobiborskich i Puszczy Solskiej.
Zmiany siedliskowe. Wskutek wyrębu starych drzewostanów maleje liczba drzew dogodnych do zakładania gniazd. Lasy są ponadto powszechnie osuszane, co ułatwia ich penetrację przez ludzi. pozbawia orły spokojnych miejsc gniazdowych i doprowadza siedlisko do ogólnej degradacji. Osuszanie błot i mokradeł, a także zalesianie śródleśnych łąk, halizn i wrzosowisk powoduje zubożanie lub całkowite niszczenie terenów łowieckich tego ptaka. Bazę pokarmową orła przedniego narusza zbyt duży odstrzał zwierząt będących jego podstawowymi ofiarami, np. cietrzewi.
Wielkość populacji wolno żyjącej. W Polsce gnieździ się ok. 15 par (na Mazurach ok. 5, na Podlasiu 1, w Bieszczadach 4-7, w Beskidzie Niskim 1 -2, w Tatrach 1 para oraz być może po 1 parze w Beskidzie Sądeckim i środkowo-wschodniej Polsce). Orły przednie widziano też w porze lęgowej w ponad 20 rewirach (w 13 - pary, w 8 - pojedyncze, dorosłe osobniki), w niektórych przypadkach (np. na początku maja 1984 r. w Lasach Sobiborskich) były to ptaki koczujące.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W ciągu ostatnich 50 lat liczebność orła przedniego początkowo wzrastała, osiągając maksymalny stan (20-30 par) w latach sześćdziesiątych, a następnie zaczęła spadać, zauważalnie zwłaszcza w latach siedemdziesiątych. Obecnie jest ona niższa o 25-50% od maksymalnego stanu lat sześćdziesiątych. Mała liczebność polskiej populacji i niska rozrodczość gatunku nie pozwala spodziewać się szybkiej odbudowy stanu liczebnego tych orłów, tym bardziej, że nadal są one prześladowane przez człowieka.





Hieraaetus pennatus
Orzełek włochaty

Najwyżej kilka par w północno- wschodniej części kraju, głównie w Puszczy Białowieskiej. Ściśle chroniony.






Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy. Prawdopodobnie wywodzi się ze strefy tropikalnej, gdzie występuje wiele bardzo podobnych gatunków. Wyróżniono dwa podgatunki. W Europie występuje podgatunek nominatywny.
Rozmieszczenie. W Polsce pojedyncze pary gnieżdżą się w Puszczy Białowieskiej, a prawdopodobnie również w Kotlinie Biebrzy, na Mazurach i w okolicach Sobiboru.
Zmiany siedliskowe. Brak danych.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Prawdopodobnie kilka par lęgowych.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W Europie Wschodniej zaznacza się tendencja do rozszerzania zasięgu tego orzełka; możliwy jest nieznaczny wzrost jego liczebności.



Strix uralensis
Puszczyk uralski
Gnieździ się z rzadka w Karpatach i na Mazurach. Dawniej notowany także na Śląsku. Chroniony.

Pochodzenie i systematyka. Typowy gatunek tajgowy, prawdopodobnie dość młody, w plejstocenie oddzielił się od pospolitego u nas puszczyka, z którym daje płodne potomstwo. Szczątki kopalne znaleziono na czterech stanowiskach plejstoceńskich, z których 3 znajdują się z dala od granic dzisiejszego zasięgu (Węgry - 2, Szwajcaria - 1). W Polsce szczątki tego puszczyka odkryto w warstwach z okresu Zlodowacenia Bałtyckiego w Jaskini Raj pod Kielcami. Gatunek politypowy; klinalnie zróżnicowany pod względem wielkości i ubarwienia.
Rozmieszczenie. W Polsce puszczyk uralski gnieździ się nielicznie na Mazurach i w Karpatach. Ponadto wykazano stanowiska lęgowe w Puszczy Niepołomickiej oraz kilka pod Przemyślem k. Prałkowic. Dane o występowaniu tego puszczyka w Puszczy Białej są kontrowersyjne i wymagają sprawdzenia. Niektórzy ornitolodzy sugerują, że może się gnieździć również w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w rejonie Złotego Potoku, w pobliżu Kazimierza Dolnego nad Wisłą i w Puszczy Kozienickiej. Nie potwierdzono występowania na Śląsku i w Tatrach.
Zmiany siedliskowe. Jakkolwiek od lat wskutek wyrębów zmniejsza się powierzchnia lasów, a poza tym ulegają one gwałtownemu odmładzaniu, to dla puszczyka uralskiego tego typu zmiany siedliskowe są u nas raczej mało istotne.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Nieznana, prawdopodobnie nie więcej niż 250 par.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Trudne do określenia. Brak potwierdzenia dawnych obserwacji ze Śląska i z Tatr, które mogły dotyczyć lęgów efemerycznych, nie może być dowodem zanikania populacji. Natomiast wzrost liczby danych o stanowiskach tego puszczyka jest raczej wynikiem intensyfikacji badań terenowych, aniżeli wyrazem progresu populacji. Gatunek ten ma u nas szansę długo utrzymać się na stałym poziomie liczebnym.





Sigma albifrons
Rybitwa białoczelna
Kilkaset par lęgowych na ok. 140 stanowiskach w dolinach rzecznych i na wybrzeżu, głównie środkowym dorzeczu Wisły i Warty. Od poprzedniego stulecia zanika. Chroniona.



Pochodzenie i systematyka. Jest najmniejszą z rybitw. Wyróżnionych 8 podgatunków; Polskę zasiedla nominatywny.
Rozmieszczenie. W Polsce występuje na niewielu już stanowiskach na wybrzeżu Bałtyku (ostatnio na 7 stanowiskach żyło ok. 50 par); najbardziej trwałe znajdują się przy ujściu Wisły i na plaży nadmorskiej w Słowińskim Parku Narodowym. Większa część krajowej populacji zasiedla jednak nieregulowane odcinki dużych rzek, głównie Wisły (ok. 600 par), Bugu (ok. 100 par), Warty (ok. 35 par) i Pilicy (ok. 30 par). Prawie 70% ogólnej liczby par całej populacji polskiej zasiedla środkową Wisłę pomiędzy ujściem Sanu a Płockiem. W głębi lądu, poza rzekami, znaleziono tylko jedno krótkotrwale stanowisko nad jez. Nowym k. Inowrocławia. Rybitwa białoczelna gnieździ się też w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich, np. nad jez. Łuknajno i Warnołty.
Zmiany siedliskowe. Zagospodarowanie wybrzeży i rozwój masowej rekreacji w strefie plaż prowadzą do zanikania lęgowisk tej rybitwy. Jeszcze bardziej niekorzystna dla gatunku jest regulacja koryt rzecznych (np. Odry, górnej Wisły), a nawet budowa zbiorników retencyjnych. Wprawdzie w pierwszym okresie po powstaniu takiego zbiornika liczebność rybitw nad nim może wzrastać (dzięki istnieniu nagich brzegów i wysepek oraz masowemu występowaniu drobnych ryb), to jednak po upływie lat, wraz z sukcesją roślinności i zagospodarowaniem brzegów, liczebność spadla a nawet może dojść do całkowitego zaniku tego ptaka. Proces ten jest badany na Zbiorniku Sulejowskim. Zmniejszenie erozyjnego działania wód rzecznych poniżej zapór sprawia, że ławice piaskowe nie są odnawiane, a wyspy i brzegi rzek zarastają roślinnością krzewiastą. Skutki wpływu zbiorników retencyjnych na liczebność populacji tej rybitwy obserwuje się często w miejscach oddalonych od zapory o kilkadziesiąt kilometrów w dół rzeki. Zanikłe siedliska pierwotne mogą być zastępowane przez siedliska, powstałe wskutek antropogenicznej degradacji terenów nadrzecznych.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Na początku lat osiemdziesiątych ok. 900 par na ok. 140 stanowiskach.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Populacja gnieżdżąca się nad Wisłą jest zagrożona całkowitym wyginięciem, jeśli plany regulacji i zabudowy tej rzeki zostaną zrealizowane z pominięciem rozwiązań uwzględniających potrzeby ochrony przyrody. Także na skutek przebudowy koryt Bugu, Narwi, Warty i Pilicy oraz intensyfikacji gospodarki w dolinach tych rzek, za kilkanaście lub kilkadziesiąt lat mogą zniknąć wszystkie śródlądowe stanowiska lęgowe rybitwy białoczelnej. Większą szansę utrzymania się mają natomiast lęgowiska nadmorskie.


Mergus serrator
Tracz długodzioby
Lęgowy, nie więcej niż 30 par na północy kraju. Zanikający. Ściśle chroniony.










Pochodzenie i systematyka. Gatunek monotypowy.
Rozmieszczenie. W Polsce tracz długodzioby gniazduje w pasie pojezierzy (kilkanaście przedwojennych i kilkanaście powojennych stanowisk). Po II wojnie światowej gniazda tracza znajdowano na jez. Serwy, jez. Studzienicznym, jez. Sosno, jez. Karsińskim, jez. Szwałk Wlk, jez. Wdzydze i na Babięckiej Strudze w gminie Piecki. Ponadto ok. 10 innych stanowisk na Pojezierzu Mazurskim to nie w pełni udokumentowane miejsca lęgowe. Polskie stanowiska lęgowe tracza długodziobego wyznaczają południową granicę europejskiego zasięgu tego gatunku. Granica ta przebiega między 53 a 54 szer. geogr. płn.
Zmiany siedliskowe. W Polsce brak wyraźnych oznak takich zmian siedliskowych, które same w sobie mogłyby stanowić przyczynę ustępowania gatunku.
Wielkość populacji wolno żyjącej. Przypuszczalnie od kilkunastu do ok. 30 par.
Kierunek i prognoza zmian populacji. Z porównania danych pochodzących z pierwszej i drugiej połowy XX w. wynika, że gatunek stopniowo wycofuje się z wysuniętych najbardziej na południe stanowisk. Taki sam proces obserwuje się również w Niemczech, gdzie zostały opuszczone lęgowiska na Pojezierzu Meklemburskim, a tracz gniazduje już tylko na wybrzeżu. Wydaje się poza tym, że możliwości wzrostu populacji są mocno ograniczone brakiem odpowiednich siedlisk dla tego dość wyspecjalizowanego ekologicznie gatunku. W strefie nadmorskiej nie ma dogodnych warunków do gniazdowania, pas pojezierzy pozostaje więc jedynym terenem, gdzie gatunek może się u nas gnieździć. Nasilający się ruch turystyczny będzie ograniczał liczebność efektywnie gniazdujących par, a z czasem być może, iż tracz długodzioby przestanie regularnie odbywać lęgi lub nawet opuści polskie tereny lęgowe.



Panurus biarmicus
Wąsatka
Nielicznie gnieździ się (prawdopodobnie nieco ponad 100 par) w izolowanych i przeważnie nietrwałych stanowiskach w różnych częściach kraju. Ostatnio nastąpił wzrost liczebności populacji. Chroniona.

Pochodzenie i systematyka. Pokrewieństwo i pozycja systematyczna wąsatki są do dziś kontrowersyjne. Zaliczano ją do różnych rodzin. Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe jest słabo poznane i wymaga dokładnych badań. Przyjmuje się jednak, że Europę północną i zachodnią zamieszkuje podgatunek nominatywny.
Rozmieszczenie. W Polsce po 1950 r. potwierdzone zostały istniejące od dawna stanowiska wąsatki na jez. Miedwie i nad Zalewem Wiślanym koło Krynicy Morskiej. Znaleziono nowe stanowiska na jez. Koskowickim pod Legnicą, Stawach Milickich, stawach w Oksie w Kieleckiem, w Budzie Stalowskiej w Tarnobrzeskiem i nie w pełni udokumentowane na jez. Gołdapiwo na Mazurach. Od 1974 r. gwałtownie wzrosła liczebność populacji i wąsatka zaczęła inwazyjnie zasiedlać nowe tereny.
Zmiany siedliskowe. Postępująca eutrofizacja wód, powodująca bujny rozwój roślinności szuwarowej, jest dla gatunku korzystna. Jednakże istniejące i potencjalne siedliska wąsatki ulegają często silnym przeobrażeniom gospodarczym, są niszczone przez antropogeniczne zmiany stosunków wodnych, wycinanie i wypalanie trzcinowisk.
Wielkość populacji wolno żyjącej. W latach 1976-78, w okresie szczytowego pojawu wąsatki w Polsce, liczba par na znanych stanowiskach wynosiła 60-70, a w całym kraju mogło się gnieździć 150-200 par.
Kierunek i prognoza zmian populacji. W ostatnich dziesięcioleciach wąsatka wykazywała oznaki ekspansji i wzrostu liczebności. Na tej podstawie można oczekiwać w Polsce utrzymania się tendencji wzrostowych u tego gatunku i pojawu wąsatki na nowych stanowiskach. Niekorzystne dla populacji tego gatunku może być przekształcanie i niszczenie siedlisk lęgowych oraz surowe zimy, które ptak ten często spędza w rejonie swoich lęgowisk.