Krajobraz wysokogórski Alp

Alpy – najwyższe góry Europy. Ciągną się łukiem otwartym ku południu, od Zatoki Genueńskiej po Małą Nizinę Węgierską, na terytorium: Niemiec, Włoch, Francji, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii i Słowenii. Długość Alp wynosi 1200 km, szerokość wynosi 150-260 km. Najwyższym szczytem jest Mont Blanc – 4807 m. Alpy dzielą się na Alpy Zachodnie, wyższe i masywniejsze, i Alpy Wschodnie, niższe, bardziej pocięte dolinami rzek. Linia podziału biegnie poprzecznym obniżeniem od Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przez przełęcz Splgen i dolinę San Giacomo do jeziora Como. W Zachodnich Alpach występuje strefa krystaliczna (Alpy Nadmorskie, Alpy Kotyjskie, Alpy Delfinackie, Alpy Graickie, Alpy Sabaudzkie, Alpy Pennińskie, Alpy Lepontyńskie, Alpy Berneńskie, Alpy Glareńskie) oraz wapienna i fliszowa (francuskie Alpy Wapienne, szwajcarskie Prealpy). W Alpach Wschodnich wyróżnia się strefę krystaliczną Alp Centralnych (Alpy Retyckie, Wysokie Taury, Niskie Taury, Alpy Noryckie, Alpy Kitzbhelskie) i 2 strefy wapienne: Północne Alpy Wapienne (Alpy Alagawskie, Tyrolsko-Bawarskie Alpy Wapienne, Alpy Salzburskie, Alpy Dolnoaustryjackie) i Południowe Alpy Wapienne (Alpy Bergamskie, Dolomity, Alpy Karnickie, Karawanki, Alpy Julijskie, Alpy Kamnickie).

Budowa geologiczna
Alpy powstały w orogenezie alpejskiej, ostatecznie się sfałdowały w trzeciorzędzie. Alpy charakteryzuje budowa fałdowo-płaszczowinowa. W Alpach Zachodnich rozróżnia się zewnętrzną strefę płaszczeniową – helwecką i wewnętrzną strefę płaszczeniową – pennińską. W Alpach Wschodnich rozróżnia się część osiową i obrzeżające ją od północy i południa strefy płaszczowinowe. Od północy i południa przylegają do Alp zapadliska przedgórskie wypełnione trzeciorzędową molasą.

Rzeźba
Rzeźba Alp powstała w okresie trzeciorzędowym i czwartorzędowym w wyniku kilkufazowego wypiętrzenia sfałdowanego górotworu przy równoczesnym oddziaływaniu procesów niszczących. Formy terenu wykształciły się odmiennie w poszczególnych strefach, w zależności od rodzaju i odporności skał. W zewnętrznej strefie najmniej odpornych skał fliszowych przeważają stosunkowo niskie wzniesienia o łagodnych stokach. W strefie wapiennej występują głęboko wcięte doliny rzeczne, stoliwa górskie o bardzo stromych stokach, baszty skalne i turnie. Rozwinięte zjawiska krasowe, zwłaszcza w Północnych Alpach Wapiennych. Największe systemu jaskiń krasowych powstały w Alpach Prowansalskich i Alpach Delfinackich, Najbardziej wysokogórski charakter mają Alpy w strefie krystalicznej. Dzięki wielkiej odporności skał zachowały się tu ostre rysy rzeźby glacjalnej z plejstocenu. W wyniku egzaracji powstały typowe dla krajobrazu alpejskiego kilkupiętrowe cyrki, doliny lodowcowe, wygłady skalne.

Klimat
Klimat Alp stanowią granicę klimatyczną między strefą umiarkowaną i podzwrotnikową. Po północnej stronie Alp przeważa chłodniejsze powietrze polarno-morskie z pn.-zach. i zach., natomiast od południa dociera cieplejsze powietrze znad Morza Śródziemnego, a od wschodu suchsze, zimą chłodne powietrze kontynentalne znad Kotliny Panońskiej. Średnia temperatura miesięczna w styczniu najwyższe wartości osiąga w u podnóży: w Alpach Nadmorskich ok. 8C, po południowej stronie ok. 0C, po północnej około –2C. Na wysokości 2500 m średnia temperatura w styczniu spada do około 0C. W kotlinach i dolinach zimą często tworzą się zastoiska chłodniejszego powietrza, w których dochodzi do silnych spadków temperatury. W zagłębieniu na Gstettner Alm absolutne minimum wynosi -53C. Średnia temperatura w lipcu: około 24C w Alpach Nadmorskich, około 20C na południu i 19C na północy, na wysokości 2500 m około 5C. Najwięcej opadów otrzymują Alpy Zachodnie, do 3000 mm, miejscami do 4000 mm rocznie. W Alpach Wschodnich pasma zewnętrzne eksponowane na północy i południu - 2500-3000 mm. Najsuchsze są wewnętrzne doliny biegu południkowym i kotliny: suma opadów maleje poniżej 1000 mm. Powyżej 2300 m opady występują niemal wyłącznie w postaci śniegu. Granica wiecznego śniegu przebiega na wysokość od 2500 m na stokach północnych do 3200 m na południowych i w suchych obszarach wewnętrznych. W związku z napływem nad Alpy mas powietrznych o różnych właściwościach oraz zróżnicowaną rzeźbą terenu w Alpach występują charakterystyczne wiatry regionalne i lokalne: fen, bise, górsko-dolinne, lodowcowe. Chłodne powietrze spływające z gór jest przyczyną zimnych wiatrów w ich sąsiedztwie, jak mistral w dolinie Rodanu. Współczesne zlodowacenie Alp obejmuje około 4000 km², z czego 2/3 przypada na Alpy Zachodnie. Do najsilniej zlodowaconych części Alp należą: Finsteraarhorn, Monte Rosa, Mont Blanc, Wysokie Taury. Największe lodowce w Alpach Zachodnich to: Aletsch, Gorner, Mer de Glace, w Alpach Wschodnich – Pasterze.

Stosunki wodne
Dzięki dużej wilgotności i wysokiemu systemu współczynnikowi odpływu Alpy są ważnym węzłem hydrograficznym Europy. Stąd biorą początek Ren, Rodan, Pad oraz dopływy górnego Dunaju. Rzeki płyną w głęboko wciętych dolinach, w Alpach Zachodnich przeważnie w poprzecznych, w Alpach Wschodnich w podłużnych, z odcinkami przełomowymi. Zasilane wodami roztopowymi, a miejscami również lodowcowymi wykazują wysokie stany wód w środku lata i niskie w zimie. Ich duże zasoby energetyczne wyzyskują liczne elektrownie. Największe jeziora leżą w podnóża Alp, po północnej stronie: Genewskie, Bodeńskie, Czterech Kantonów, Zuryskie, po południowej: Garda, Maggiore, Como.

Świat roślinny
Termiczna piętrowość klimatu Alp powoduje piętrowe rozmieszczenie roślinności. Na południu u podnóża gór występuje roślinność submediterrańska. Na wschodzie roślinność ma charakter stepowo-leśny z widnymi lasami dębowymi. Na podgórzach północnych rosną lasy liściaste i mieszane z dębami i bukami. Od wysokości 500-800 m rozciągają się piętra lasów górskich. Górna granica lasu leży w centrum gór na wysokość 2000-2400 m, na południu 1700-2000 m i na północy 1600-1900 m.
Ponad nią występuje piętro subpejskich zarośli. Flora alpejska odznacza się bogactwem gatunkowym i licznymi endemitami.

Świat zwierzęcy
Świat zwierzęcy Alp uległ silnemu wyniszczeniu przez człowieka, niektóre gatunki są bliskie wyginięcia. Typowe zwierzęta alpejskie występują głównie w strefie wysokogórskiej. Ze ssaków: kozica, świstak, polnik śnieżny, z ptaków: pomurnik, płochacz halny, pardwa, orzeł przedni, endemiczne wrończyk i wieszczek. Z płazów np. endemiczna salamandra czarna. Dużo endemitów to bezkręgowce: m.in. ślimaki, motyl niepylak febus i 12 gatunków górówek. W celu ochrony flory i fauny Alp utworzono wiele rezerwatów i parków narodowych.

Miejsce tradycyjnej gospodarki alpejskiej zajął intensywny chów zwierząt w dolinach górskich i na pogórzu oraz towarowa gospodarka hodowlana. Wypas stad bydła i owiec skupia się na halach położonych w pobliżu stałych osad. Na opuszczonych halach wysokogórskich pojawiła się zabudowana rekreacyjno-wypoczynkowa oraz liczne obiekty sportowo-turystyczne czynne przez cały rok. Wiele hal zostało zniesionych, wprowadzono na nich gospodarkę łowiecką. Alpy są stosunkowo łatwo dostępne: przecinają je liczne drogi z tunelami, mostami, akweduktami. Drogi kołowe prowadzą przełęczami lub zbudowanymi po 1960 r dla wzrastającego ruchu samochodowego tunelami. Rozwinięta jest turystyka i sporty zimowe.

Alpy Algawskie – część Północnych Alp Wapiennych w Austrii i Niemczech, między Jeziorem Bodeńskim i doliną Lechu. Zachodnia część nosi nazwę Lasu Bregenckiego.
Alpy Bawarskie – skrajne grzbiety Tyrolsko-Bawarskich Alp Wapiennych w Niemczech. Najwyższy szczyt to Zugspitze – 2963 m. Główne ośrodki to: Garmisch-Partenkirchen. Do Alp Bawarskich bywają też zaliczane Alpy Berchtesgadeńskie z jeziorem Knig i uzdrowiskiem Bad Reichenhall.
Alpy Bergamskie – część Południowych Alp Wapiennych we Włoszech, między Jeziorem Como, a doliną rzeczną Oglio. Oddzielone są od Alp Retyckich doliną rzeczną Adda. Najwyższy szczyt to Pizzo di Coca – 3052 m. Górna granica lasu jest na wysokości 2300 m.
Alpy Berneńskie – część Alp Zachodnich w Szwajcarii. Wznoszą się stromo po północnej stronie doliny górnego Rodanu. Najwyższe szczyty to: Finsteraarhorn – 4274 m, Aletschhorn – 4195 m, Jungfrau – 4158 m, Monch – 4049 m, Eiger – 3970 m. Zbudowane ze łupków krystalicznych i granitów, na zachodzie i północy – ze skał osadowych. Północne przedgórza noszą nazwę Alp Fryburskich i Alp Unterwaldzkich. Między przełęczami Gemmi i Grimsel zwarta grupa górska zwana masywem Aare lub Finsteraarhorn, silnie zlodowacona z formami glacjalnymi. W części zachodniej oddzielone grupy: Wildstrubel – 3243 m, Wildhorn – 3248 m, Diablerets – 3210 m, na wschodzie: Alpy Ureńskie. Lasy bukowe, bukowo-jodłowe i świerkowe, zastąpione częściowo przez polany. Blisko górnej granicy lasu roónie limba i modrzew europejska, w piętrze subalpejskiej – kosodrzewina. Powyżej 2000 m są łączki alpejskie i skąpa roślinność subniwalna. Znane ośrodki turystyki międzynarodowej: Interlaken, Grindelwald, Wengen, Lauterbrunnen, Mrren, Kadersteg, Adelboden, Lenk, Gstaad.
Alpy Delfinackie – część Alp Zachodnich we Francji. W środkowej części jest krystaliczny masyw, na północnym Belledonne, na zachodnim wapienne Prealpy. Lasy są tu bukowe i jodłowe, wyżej modrzewiowe, ponad nimi hale.
Alpy Dolnoaustriackie – część Północnych Alp Wapiennych w Austrii, ciągną się od przełęczy Pyhrn na zachód do okolic Wiednia na wschód. Zbudowane są z triasowych i jurajskich wapieni. Główne grupy górskie: Alpy Ennstalskie z przełomem Anizy, Hochschwab – 2277 m, Veitschalpe – 1982 m, Rax Alpe – 2007 m, Schhneeberg, Sammering, Do Alp Dolnoaustriackich zalicza się zbudowane z szarogłazów Alpy Eisenerckie.
Alpy Eisenereckie – grupa górska w Alpach Wschodnich w Austrii, leżą między dolinami Anizy, Mury i jej dopływu Liesing. Maksymalna wysokość wynosi 2215 m.
Alpy Fryburskie – północne przedgórza Alp Berneńskich, w Szwajcarii, między Jeziorem Genewskim, a rzeką Aare. Wysokość wynosi do 2389 m
Alpy Gailtalskie – pasmo górskie w Południowych Alpach Wapiennych w Austrii, leżą między dolinami górnej Drawy i jej dopływu Gail. Najwyższy szczyt to Sandspitze – 2772 m. Część zachodnia nosi nazwę Dolomitów Lienckich.
Alpy Glarneńskie – część Alp Zachodnich w Szwajcarii, między dolinami górnego Renu i Reuss. Najwyższy szczyt to Tdi – 3614 m. Zbudowane są głównie z wapieni.
Alpy Graickie – cząść Alp Zachodnich we francji i Włoszech, leżą między dolinami górnej Isère, Dora Riparia i Dora Baltea. Najwyższy szczyt to Paradiso – 4061 m.
Alpy Julijskie – część Południowych Alp Wapiennych w Słowenii i Włoszech. Wysokość wynosi do 2863 m.
Alpy Kamnickie – część Południowych Alp Wapiennych w Słowenii. Oddzielone są od Karawanków dolninami Savinji Krky. Najwyższy szczyt to Grintaves – 2588 m.
Alpy Karnickie – część Południowych Alp Wapiennych na granicy austriacko-włoskiej. Najwyższy szczyt to Hohe Warte – 2780 m.
Alpy Kotyjskie – część Alp Zachodnich we Francji i Włoszech, leżą między przełęczami Naddalena i Mont Cenis. Najwyższy szczyt to Monte Viso – 3841 m
Alpy Lechtaskie – grupa górska w Tyrolsko-Bawarskich Alpach Wapiennych w Austrii, leży między dwoma dolinami Lechu i Innu. Najwyższy szczyt to Parseier Spitze – 3036 m.
Alpy Nadmorskie – część Alp Zachodnich we Francji i Włoszech. Na południowych są podnóżach zarośla typu makii i widne lasy z sosną alpejską. Wyżej znajdują się ciepłolubne lasy liściaste z dębem omszonym, ponad nimi są lasy sosnowe, bukowe, bukowo-jodłowe i modrzewiowe.
Alpy Noryckie – część Alp Centralnych w Austrii. Od Wysokich Taurów oddzielone są przełęczą Katschenberg. Zbudowane są głównie z gnejsów, łupków kryastalicznych i wapienii.
Alpy Pennińskie – część Alp Zachodnich we Włoszech i Szwajcarii, leży między dwoma przełęczami: Wielką Św. Bernarda i Simplon. Ponad 20 szczytów leży powyżej 4000 m, najwyższe z nich to: Dufour – 4634 m, Dom – 4545 m, Weisshorn – 4504 m, Matterhorn – 4478 m.
Alpy Retyckie – część Alp Centralnych w Szwajcarii, Włoszech i Austrii. Główne grupy górskie to: Bernina, Albula, Silvretta, Alpy Oetztalskie, Otles, Adamello.
Alpy Sabaudzkie - część Alp Zachodnich we Francji. Wysokość wynosi do 4807 m. Wschodnia cząść zbudowana jest ze skał krystalicznych, zachodnia z wapienii.
Alpy Salzburskie - część Północnych Alp Wapiennych w Austrii i Niemczech. Zbudowane jest głównie z dolomitów i wapienii. Główne grupy górskie to: Dachstein – 2995 m, Steinernes Meer – 2653 m, Hagengebirge – 2519 m, Tennengebirge – 2431 m, Totes Gebirge – 2341 m. Są tu charakterystyczne rozległe, silnie skrasowiałe wierzchowiny i przepaściste stoki.
Alpy Wapienne – część Północnych Alp Wapiennych w Austrii i Niemczech. Główne grupy górskie to: Wetterstein z najwyższym szczytem Zugspitze – 2963 m i Karwendel.