DRUGA RZECZPOSPOLITA 1918-1939 – ustrój, życie polityczne, terytorium, społeczeństwo, życie gospodarcze i polityka zagraniczna

Klęski ponoszone na froncie przez armię niemiecką, coraz wyraźniej rysujący się upadek Austro-Węgier, a także orędzia Rady Regencyjnej spowodowały wzrost aktywności polskich kół niepodległościowych. Polski ruch robotniczy wówczas przeżywał rozdwojenie. Jego nurt niepodległościowy dążył do odbudowy państwa polskiego z demokratyczno-parlamentarnym systemem władzy. Skrajna lewica natomiast parła do rewolucji i dyktatury proletariatu, uznając hasło niepodległej Polski za szkodliwe.
10.XI.1918 r. do Warszawy przybył z niemieckiego więzienia J. Piłsudski. 11.XI utworzona przez państwa centralne Rada Regencyjna oddała mu władzę nad wojskiem a trzy dni później przekazała mu całą władze nad Polską. Dekretem wydanym 22.XI Piłsudski ustalił strukturę państwa Polskiego, na którego czele stanął jako Tymczasowy Naczelnik Państwa.


1.Ustrój

17.III.1921r. Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucje zwaną marcową. Autorzy ustawy zasadniczej nadali państwu ustrój republikański i jako naczelne zasady przyleli: 1. przyznanie narodowi najwyższej władzy zwierzchniej 2. wprowadzenie demokracji reprezentacyjnej i systemu rządów parlamentarnych 3. trój podział władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza, 4. wprowadzenia liberalnych praw obywateli. Władzę Ustawodawczą oddano w ręce dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego, składającego się z Sejmu i Senatu. Prezydent Rzeczpospolitej miał być wybierany przez Zgromadzenia Narodowe co 7 lat. Jego uprawnienia to m.in.: mianowanie sędziów oraz decydowanie o stosowaniu prawa łaski. Jego ograniczenia polegały na tym, że wszystkie jego akty prawne musiał podpisać premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnatę). Władzę wykonawczą sprawował rząd, czyli Rada Ministrów, z premierem na czele, wszyscy członkowie rady byli odpowiedzialni przed Sejmem. Rząd mógł pełnić funkcję ustawodawczą, wydawał także rozporządzenia i zarządzenia wykonawcze.
W dziedzinie sądownictwa Konstytucja wprowadziła zasadę niezawisłości i nieusuwalności sędziów.
Żeby zmienić konstytucję Sejm i Senat muszą głosować przynajmniej 2/3 większości głosów przy przynajmniej połowie składu. Natomiast żeby ją znowelizować Zgromadzenie Narodowe miało głosować 2/5 większości głosów.
W 1926 r. znowelizowano konstytucje marcową dodając do niej „nowelę sierpniową” pozwalającej prezydentowi m.in. rozwiązać parlament.
23 kwietnia 1935 r. konstytucja kwietniowa, uchwalona z inicjatywy obozu sanacji, potwierdziła przejście do rządów autorytarnych.


2.Życie polityczne

Pierwszym prezydentem Rzeczpospolitej był Gabryjel Narutowicz (1865-1922). Został wybrany przez Zgromadzenia Narodowe w 9.XII.1922 r. Bardzo szeroka kompania partii prawicowych doprowadziła do zabójstwa prezydenta dość szybko po jego wybraniu. 20.XII Zgromadzenie ponownie wybrało prezydenta, którym został Stanisław Wojciechowski (1869-1953). Kolejną postacią zasługującą na uwagę jest Stanisław Grabski (1874-1938), podczas narastającej w 1923 r. już hiperinflacji w państwie polskim Stanisław został premierem (1923-1925)i ministrem skarbu (1919-1920, 1923-1925) powołanego przez prezydenta Wojciechowskiego pozaparlamentarnym rządem fachowców. Miał on na celu zmniejszenie inflacji zagrażającej już wówczas państwu polskiemu. Program Grabskiego nie poprawił sytuacji polski w 100%, miał on parę niedociągnięć dotyczących przemysłu i bezrobocia. W warunkach zagrożenia Polski ze wschodu i zachodu, braku stabilnej polityki zagranicznej i wewnętrznej, 0częstych zmian rządów, jałowych dyskusji parlamentarnych, nawrotu kryzysowej sytuacji gospodarczej Polski Piłsudski podjął decyzję dokonania zamachu stanu.
14 maja 19.... r. oddziały wiernych mu oficerów zakończyła działania z rezultatem – zwycięstwo. Prezydent i członkowie rządu złożyli dymisję.
Na czele państwa staną Marszałek Sejmu – Maciej Rataj. Piłsudski po dokonaniu zamachu stanu nie objął formalnie władzy dyktatorskiej, natomiast wszystkie ważniejsze decyzje podejmował Marszałek Sejmu. W tym momencie w Polsce rodzaj sprawowania władzy nazywamy rządami autorytarnymi. Sejm nie został rozwiązany. Rataj powołał natomiast nowy ponadpartyjny rząd, na czele którego stanął Kazimierz Bartel.
Ten zamach stanu nazwano przewrotem majowym.
W 1926 r. Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta J. Piłsudskiego jednak ten nie objął władzy tylko powierzył ją profesorowi Ignacemu Mościckiemu. W 1926 r. Sejm znowelizował konstytucję, dodając do niej nowelę sierpową. Dawał on prezydentowi m.in. prawo do rozwiązywania parlamentu. Stopniowe zdobywanie władzy przez piłsudczyków. Realizacja planów „sanacji” czyli uzdrowienia życia publicznego, prowadziła do umocnienia ich władzy. Partie centrowe i prawicowe zaczęły powoli odsuwać się od Piłsudskiego i sanacji, komuniści przyznali się do błędu jakim było poparcie przewrotu. Roman Dmowski zjednoczył prawicową opozycję powołując Obóz Wielkiej Polski (OWP). Piłsudski i jego zwolennicy założyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR).
Przedstawiciele Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” i „Wyzwolenie”, Stronnictwa Chłopskiego, PPS, Narodowościowej Partii Robotniczej i Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji podjęli kroki w obronie systemu parlamentarnego. Założyli oni blok opozycyjny nazwany Centrolewem, który w 1929 r. wysunął wniosek o wotum nieufności dla rządu.
Cała zaistniała sytuacja doprowadziła do wewnętrznego kryzysu i powołania kolejnego rządu, na którego czele stanął J. Piłsudski. W 1930 r. prezydent Mościcki rozwiązał parlament, wyznaczając nowe wybory. Kampania przedwyborcza przebiegała w atmosferze zastraszania i dała zwycięstwo BBWR. Premierem został W. Sławek. Cenrolew został pozbawiany przywódców, którzy zostali zmuszeni do emigracji albo zostali skazani do więzienia.
23 kwietnia 1935 r. prezydent podpisał ustawę zasadniczą zwaną Konstytucją Kwietniową, która potwierdzała odejście Polski od demokracji do rządów autorytarnych..


3.Terytorium

Do rozstrzygnięcia miały być granice północne, południowe i zachodnie. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, który odbył się w Paryżu (podczas tej konferencji przedstawicielami polskimi byli I. Padarewski i R. Dmowski) o przynależności Górnego Śląska, Warmii i Mazur, zdecydować miał plebiscyt. W przypadku Górnego Śląska, pomimo wybuch 3 powstań organizowanych przez Polaków, i 40% poparciu Polski w plebiscycie, Polsce przyznano 29% tego obszaru. Również plebiscyt na Warmii i Mazurach, zakończył się niepomyślnie. W przypadku Śląska Cieszyńskiego podjęto także decyzję niekorzystną dla Polski. Granicę polsko – bolszewicką zakończyła wojna polsko-balszewicka zakończona pokojem ryskim w 1921 r.
Wszystkie granice Drugiej Rzeczpospolitej były sztuczne i niekorzystne z punktu widzenia obronnego, były długie pozbawione naturalnych przeszkód zwłaszcza granice z ZSRR i z Niemcami. Powierzchnia Polski wynosiła 388,6 tys. km2



4.Społeczeństwo

Najwyższy odsetek ludności polskiej odnotowano w woj. krakowskim, a najmniejszy w woj. wołyńskim. Polska liczyła sobie 27mln. mieszkańców (1921r.).
W Polsce największą grupą społeczno-zawodową tworzyli chłopi, potem kolejno: robotnicy rolni, robotnicy inni, drobnomieszczaństwo, pracownicy umysłowi i no końcu przedsiębiorcy i wolne zawody.
Prawie przez cały okres Drugiej Rzeczpospolitej większość społeczeństwa popierała Piłsudskiego i jego partie. Przewrót majowy wywołał szok ale zorganizowanie strajku powszechnego poparło przewrót.


5.Życie gospodarcze

Zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstał problem integracji gospodarczej, która wymagała wprowadzenia jednej waluty, ujednolicenia systemu podatkowego, zniesienia barier celnych, wprowadzenia systemu łączności i przebudowy systemu połączeń komunikacyjnych. Odradzające się państwo polskie potrzebowało bajońskich sum pieniężnych na finansowanie wszystkich dziedzin życia. Mało sprawny system podatkowy spowodował deficyt budżetowy, wszystkie te sprawy złożyły się na wciąż narastającą inflacje, która przerodziła się w 1923 r. w hiperinflację zagrażającej funkcjonowania państwa. Stało się to przyczyną strajków i demonstracji. Prezydent Wojciechowski powołał pozaparlamentarny rząd fachowców z W. Grabskim na czele. Premier wygłosił w sejmie expose, zawierające śmiały program walki z inflacją. Program Grabskiego polegał na zruwnoważeniu budżetu drogą podwyższenia i usprawnienia ściągania podatków majątkowych oraz powiększenia wpływów z monopoli państwowych przy jednoczesnym wprowadzeniu ograniczeń w wydatkach. Od 1 kwietnia 1924 r. wprowadzony został nowy pieniądz – złoty. Reforma przeprowadzona przez Grabskiego usunęła niektóre przyczyny napięć społecznych ale nie wszystkie. Jej rezultat odbił się niekorzystnie w przemyśle i wysunął zagrożenie powszechnego bezrobocia. W 1926 r. nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji gospodarczej kraju, spowodowało to ożywienia rynku wewnętrznego. Zagraniczni inwestorzy zaczęli interesować się polską gospodarką a to m.in. doprowadziło do powiązania gospodarki polskiej ze światową, a to sprawiło, że sytuacja kryzysowa w Polsce ujawniła się szybko.
Najwcześniej ujawniła się w rolnictwie. Zapanowała nędza a popyt na towary rolne zmniejszył się a to prowadziło do bankructwa słabszych fabryk i instytucji. Kryzys objął prawie wszystkie dziedziny gospodarki i życia. Zapanowało bezrobocie i zubożenia ludzi.
W 1932 r. rząd opracował plan walki z kryzysem i został on całkowicie opanowany.
Kryzys z lat 1929 - 1935 miał ogromne skutki ujemne ale i także dodatnie. Przede wszystkim zahamował rozwój gospodarczy kraju co pogłębiło dystans do Zachodu. Pozytywnymi skutkami były wzrost wydajności pracy i obniżkę kosztów wytwarzania towarów.
Największą rolę w poprawie polskiej gospodarki odegrał E. Kwiatkowski wice premier i minister skarbu. Wytoczył on zasadnicze kierunki działania a także opracował dwa plany gospodarcze, był to czteroletni plan inwestycyjny i sześcioletni plan rozbudowy sił zbrojnych.
Zaczęły rozwijać miasta, porty, fabryki, przemysł i nieco wolniej rolnictwo.


6.Polityka zagraniczna

Polityka zagraniczna Polski musiała uwzględnić niekorzystne położenia polski między dwoma agresywnie nastawionymi państwami Rosją i Niemcami. Polskie stosunki z zagranicą nie były za dobre, zdecydowana większość opowiadywała się przeciwko Polsce. Niemcy i Rosja chcieli zniszczyć Polskę od wewnątrz a służyć temu miała propaganda i blokada ekonomiczna. Za to stosunki z Francją układały się pomyślnie, zawarliśmy sojusz i umowę wojskową. Polska podpisała też umowę wojskową z Rumunią. Stosunki polsko-czechosłowackie były napięte ze względu na spór o Spisz, Orawę i Śląsk Cieszyński.
Wrogo do Polski nastawiona była także Litwa. Traktat o życzliwej neutralności w 1922 r. zawarliśmy z Łotwą, Estonią i Finlandią. Na pogorszenie sytuacji międzynarodowej wywarło podpisanie układów w Rapallno i Locarno, które stwarzały bezpośrednie zagrożenie, ze względu na nawiązanie współpracy między dwoma ościennymi mocarstwami. Istotnym ośągnięciem polskiej dyplomacji było podpisanie umowy z Czechosłowacją. Coraz gorsze stosunki mieliśmy z Niemcami, którzy na wszystkie sposoby chcieli Polskiej zguby.
Mimo zawarcia w 1932 r. z ZSRR paktu o nieagresji i podpisania w 1934 r. z Niemcami układu o niestosowanie przemocy zagrożenia zmniejszyło się tylko pozornie. Francja rozluźniła stosunki z Polską a nawiązała z Niemcami. Zarówno Niemcy jak i ZSRR proponowały Polsce śmiałe propozycje zagrażające suwerenności terytorialnej, które rząd po kolei odrzucał. ZSRR dążyło wówczas do doprowadzenia do wojny między Niemcami a państwami zachodnimi co miało na celu wyniszczenie tych państw a ZSRR miało górować na świecie. Stalin zdymisjonował ministra spraw zagranicznych a jego miejsce zajął W. Mołotow. Stalin zaprosił do Moskwy ministra spraw zagranicznych Rzeszy – Jaochima von Ribbentropa, obak ministrowie z nocy 23 na 24 sierpnia 1939 r. podpisali pakt o nieagresji, który zwany był paktem Ribbentrop-Mołotow. Zawarcie 25 sierpnia o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią odwlekły decyzje Hitlera do ataku ale nie na długo...