Same mrówki to organizmy z reguły małe, większość nie osiąga długości 1 cm, jednakże zdarzają się także czterocentymetrowe giganty. Charakterystyczną cechą w budowie mrówek jest obecność stylika* często zaopatrzonego także w pionowo stojącą łuskę (aby zaobserwować tą cechę będzie potrzebna lupa). Inną cechą po której wszyscy rozpoznają mrówki jest brak skrzydeł. Jest tu jednak pewna nieścisłość: najczęściej spotykane przez nas mrówki to robotnice i one faktycznie skrzydeł nie posiadają.
Jednakże skrzydła są obecne u królowych oraz samców. Są to dwie kasty* mrówek rzadko obserwowane przez zwykłych (w odróżnieniu do myrmekologów) ludzi. Wiąże się to z ich specyficzną biologią. Królowe zdecydowaną większość swojego życia spędzają wewnątrz gniazd (mrowisk). Jedyną ich tam funkcją jest reprodukcja, składanie jaj. W czasie kiedy królowe żyją wewnątrz mrowisk skrzydeł już nie posiadają. Samce natomiast są uskrzydlone przez całe życie.
Stylik - jest to wydłużona część odwłoka, jakby zrośnięta z tułowiem; stylik może być dwuczłonowy lub jedno (w tym wypadku ma po swojej górnej stronie pionową łuskę);
Kasta - u niektórych owadów społecznych powstają różnice w budowie osobników pełniących różne funkcje; i tak np. u mrówek występują kasty robotnic, królowych i samców.
O hodowli
Żadne mrowisko nie przetrwa długo bez królowej!
Ciekawe jest to że aby zacząć hodowlę należy złapać królową. Najłatwiej jest ją złapać podczas lotów godowych. Loty godowe przypadają na okres od czerwca do lipca. Często trwają tylko kilka dni w zależności od pogody, ale dla osób które czekają na nie na pewno rzucą się w oczy. W spodziewanym okresie można spotkać liczące kilkaset osobników grupy mrówek przysiadające na ziemi, często na większych kamieniach, betonowych płytach lub ścieżkach. Wszystkie mrówki w takiej gromadzie posiadają skrzydła i wszystkie są mniej więcej takich samych rozmiarów i barwy (czarne). Jednakże w tym tłumie można się dopatrzyć mrówek o wyraźnie większych rozmiarach: to są właśnie królowe. Należy zebrać kilka królowych (nigdy nie wiadomo które są zapłodnione) i przenieść delikatnie do uprzednio przygotowanego terrarium. Można wszystkie umieścić w tym samym pomieszczeniu. Królowe takie już tego samego dnia odrzuciwszy skrzydła (właściwie je sobie odrywają) wykopią sobie płytkie dołki w gruncie lub znajdą jakieś inne szczeliny. W tych schronieniach spędzą kilkanaście dni nie pobierając jakiegokolwiek pokarmu. Dopiero gdy urodzą się pierwsze robotnice, wychowywane najpierw przez samą królową, od razu zajmą się zdobywaniem pokarmu i rozbudową gniazda.
Są też niezgodne z prawem metody zaczęcia hodowli. Jak już mówiłem żadne mrowisko nie przetrwa bez królowej. Ta "okrutna’" metoda polega na rozkopaniu mrowiska i zabraniu królowej wraz z kilkoma robotnicami.
Podsumowanie: Najważniejsza jest królowa.
Gatunki mrówek w Polsce
koczownicza czarna, wścieklica podobna - robotnica osiąga wielkość od 4,0 do 6,0 mm kolor - zmienny, od jasno - do gatunku osiągają wymiar od 5,0 do 6,0mm. Kolor - ciemnobrunatny z jaśniejszymi nogami i czułkami. Tułów i głowa urzeźbiona za wyjątkiem czoła i pólka czołowego. Występuje w gniazdach trzyma larwy modraszka ariona żywiąc się jego wydzieliną. Loty godowe odbywa gromadnie latem.
Preferuje środowiska wilgotne i ocienione lecz spotykany w biotopach suchszych. Występuje w całej Polsce. Gniazda pod korzeniami lub kora drzew, pod kamieniami, pod darnią. Jest też wścieklica płatkorożna. Robotnica osiąga od 4,0 do 5,0mm. Głowa i odwłok ciemne, tułów czerwonobrunatny, żuwaczki, czułki i nogi jasnobrunatne. Samica ma wymiary od 5,0 do 5,5,więc może przerosnąć robotnice. Jest ciemniejsza od robotnicy. Samiec może osiągnąć wymiary takie jak samica. Jest czarny, nogi i czułki jaśniejsze. Trzonek czułków załamany u podstawy. Gatunek ten preferuje raczej łąki niż lasy, częsty na stanowiskach kseromorficznych. Mrowiska buduje w ziemi, także w kępach mchów. Wścieklica marszczysta. Robotnice są małe, osiągają od 3,0 do 4,3mm. Kolor - czerwonożółty. Są niezbyt gęste podłużne zmarszczki na ciele, głowa szersza niż dłuższa; pólko czołowe gładkie. Saice osiągają od 4,8 do5,2mm. Jest tego samego koloru jak robotnica i wygląda podobnie. Różnią się tylko wielkością. Samiec jest zwykle mniejszy od samicy. Osiąga wymiary od4,0 do 4,8mm. Jest brunatny, żuwaczki, czułki nogi i koniec odwłoka jaśniejsze. Trzonek czułków krótki. Na terenie całej Polski, aż do regla górnego w Tatrach. Zasiedla tereny piaszczyste, dobrze nasłonecznione i ubogie w roślinność, ale wymaga pewnej wilgotności. Mrowisko budują w ziemi, mogą budować niewielki kopczyk. Wścieklica szorstka - robotnica osiąga wymiary od 4,0 do 5,0 mm. Kolor jest zmienny, od żółtoczerwonego do czarnobrunatnego, owłosienie ciała czerwonobrunatne. Kolce na epinotum długie do połowy pierwszego segmentu stylika (jak u M. rubra). Samica osiąga wielkość od 5,5 do 6,5 mm. Ma taki sam kolor jak robotnica. Samiec osiąga wymiary od 5,0 do 6,0mm. Jest brunatny lub brunatnoczarny. Owłosienie nóg dłuższe niż ich szerokość. W Polsce na całym obszarze aż po górny regiel w Tatrach włącznie. Lubi tereny otwarte o dużym nasłonecznieniu, tolerancyjny na wahania wilgotności, torfolubny. Gniazda w glebie, czasem z niewielkimi kopczykami.
Wścieklica uszatka. Robotnica osiąga wymiary od 4,0 do 5,0mm. Jej kolor jest czerwonobrunatny, wierzch głowy i odwłok (poza wierzchołkiem) ciemnobrunatne.
Samica - wymiary od 5,5 do 6,5mm. Jej kolor jest ciemniejszy niż u robotnicy.
Samiec - osiąga wymiary od 5,0 do 6,0mm. Jest czarny, czułki częściowo żółte. Nogi są długoowłosione. Ten gatunek występuje na całym obszarze Polski, środowiska raczej suche i dobrze nasłonecznione. Mrowisko budują w ziemi i kępach roślinności.
Wscieklica Schenka. Robotnica osiąga wymiary od 4,0 do 5,5. Kolor - brunatnoczerwony, odwłok ciemniejszy. Pólko czołowe bruzdkowane, czoło bardzo wąskie. Samica - wymiary od 5,0 do 6,0mm. Jest koloru tego samego jak robotnica.
Samiec - może być mniejszy od robotnicy, osiąga wymiary od 4,0 do 4,5. Jest lśniący, czarnobrunatny, końcowa część odnóży żółtobrunatna. Trzonek czułków krótki, załamany. Gatunek ten występuje na całym obszarze Polski za wyjątkiem Sudetów, na terenach suchych, nasłonecznionych. Mro wiska są w ziemi z nielicznymi wejściami.
Podsumowanie: mrówki w polsce mają od 4mm do 6,5 mm. Zazwyczaj samica jest największa. Zwykle najmniejsza jest robotnica,ale nie zawsze.
Ciekawostki
Mrówki hodują bydło! I to nie tylko te egzotyczne, ale także i polskie mrówki ćmawe (Formica polyctena) czy hurtnice (Lasius niger). Bydłem tym są mszyce, których spadzią żywią się mrówki. W zamian za to mrówki ofiarują mszycom opiekę: bronią je przed innym drapieżnymi owadami, czy też opiekują się ich larwami w równej mierze jak i swoimi. Mrówki są zdolne nawet do przenoszenia mszyc pomiędzy roślinami tak aby zawsze miały dostęp do świeżego soku.
Czym chata bogata - nawet dziećmi. Zamiłowanie do słodkich soków wydzielanych przez owady może doprowadzić mrówki do tragicznych sytuacji. Przykładowo mrówka łąkowa (Formica rufopratensis minor) lubuje się w wydzielinie larw motyla Maculina arion. Przez całe lato larwy te żywią się roślinami i za opiekę nad sobą poją słodką wydzieliną mrówki. Gdy przychodzi zima zauroczone słodyczą mrówki zabierają ową larwę do swojego gniazda. Tam jednak przyszły motyl nie może już żywić się roślinami. Aby uratować go przed głodową śmiercią mrówki karmią go jajami i poczwarkami swojej królowej. Sprzedają siostry za odrobinę przyjemności.
Gdy nie ma igliwia. Mrówki Dolichoderus cuspidatus żyjące wilgotnym lesie równikowym do budowy mrowiska używają własnych ciał. Mrowiska takie znajdują się wysoko w koronach drzew. Robotnice chwytają się nawzajem odnóżami i tworzą w ten sposób rodzaj worków, w których przechowywane są jaja oraz poczwarki. I nie jest to odosobniony sposób tworzenia mrowisk: naśladuje je wiele innych mrówek z tego rodzaju a także mrówki biwakowe.
"Jeśli nie chcesz pracować, weź sobie parobka!" Tak zdają się mówić występujące w Polsce mrówki amazonki (Polyergus rufescens). Są one pasożytami pierwomrówek łagodnych (Formica fusca). Raz na jakiś czas żołnierze amazonek robią napad na gniazda pierwomrówek zabijając przy tym każdą napotkaną robotnicę. Napaść ta ma na celu wykradzenie poczwarek, z których wylęgną się młode pierwomrówki. Od razu zaczynają one służyć swoim tyranom traktując jak pobratymców. Jest to tzw. pasożytnictwo pracy i spotyka się je u wielu innych gatunków mrówek. Warto dodać, że P. rufescens nie są zdolne do życia bez swych niewolnic: żuwaczki amazonek są wyspecjalizowane tylko w uśmiercaniu innych mrówek, natomiast zupełnie nie nadają się do zdobywania pożywienia. Tak więc takie dwugatunkowe społeczności są obowiązkowe w przypadku amazonek.
A gdy jesteś głodny - poproś o poczęstunek. Tak zachowuje się większość gatunków mrówek. Gdy spotykają się przypadkiem dwie robotnicę zaczynają uderzać się czułkami po głowach, co oznacza: "Jestem głodna, podziel się ze mną swoim pożywieniem". Ta mrówka która uderza bardziej energicznie jest na pewno głodniejsza i dostaje posiłek od drugiej z jej wola. W ten sposób "poziom wyżywienia" w całym mrowisku jest mniej więcej taki sam.
Mrówki dają się oszukiwać. Opisany wyżej sposób odżywiania sprzyja innym owadom w oszukiwaniu mrówek. Np. żyjące w mrowiskach chrząszcze z rodziny kusakowatych (Staphylinidae) są zdolne do wyprodukowania zapachów naśladujących mrówki, dzięki czemu mogą żyć w ich gniazdach. Chrząszcze te wyłudzają pokarm od innych mrówek bijąc je po głowie swoimi czułkami. Tyle że robią to tak energicznie, że zawsze wychodzą na bardziej głodne.
Najmniejsze mrówki mają rozmiary tak małe, że trudno dostrzec je nieuzbrojonym okiem. W tej dziedzinie królują mrówki z podrodziny Leptanillinae. Ich rozmiary zbliżone do rozmiarów grudek piasku sprawiają, że nawet doświadczeni badacze napotykają się na nie zaledwie raz na kilkanaście lat i to w obszarach na których te mrówki na pewno występują. Mrówki te zamieszkują południową półkulę, zatem u nas ich niestety nie ma. Przynajmniej nikt ich jak dotąd nie zauważył