Muzyka XX wieku

Ravel Maurice
(1875-1937), kompozytor francuski. 1913 współpracował z I.F. Strawińskim, przygotowując nową wersję Chowańszczyzny M.P. Musorgskiego do wystawienia w Szwajcarii. W czasie I wojny światowej był kierowcą w armii, w 1916 wskutek choroby znalazł się w szpitalu, po czym wrócił do Paryża. Przeżył głęboki kryzys twórczy spowodowany śmiercią matki. W 1928 odbył tourne koncertowe w USA. Od 1932 cierpiał na postępującą chorobę mózgu, zmarł po nieudanej operacji.
Krąg inspiracji twórczej Ravela obejmował różne nurty i gatunki muzyczne, w tym muzykę klawesynistów francuskich (Nagrobek Couperina na fortepian, 1917), tańce (Bolero, 1928 i La valse, 1920 na orkiestrę, Pavana dla zmarłej infantki na fortepian, 1899), muzykę jazzową (Koncert fortepianowy G-dur, 1931, Koncert fortepianowy D-dur na lewą rękę, 1930), a także świat wyobraźni dziecięcej (opera Dziecko i czary, 1925), baśni i fantastyki (Gaspard de la nuit na fortepian, 1908), mitologię grecką (balet Dafnis i Chloe, 1912).akże utwory kameralne, pieśni oraz popularne opracowanie na orkiestrę Obrazków z wystawy Musorgskiego (1922).

Skriabin Aleksandr Nikołajewicz
(1872-1915), kompozytor rosyjski. We wczesnych dziełach fortepianowych czerpał inspiracje z muzyki F. Chopina. Późne dzieła orkiestrowe (Poemat ekstazy, Prometeusz) są ekspresjonistyczne w wyrazie.
Ważniejsze kompozycje: na fortepian - walce, mazurki, nokturny, etiudy, preludia i in. utwory, na orkiestrę - Koncert fortepianowy fis-moll (1896), symfonie: I E-dur (1900), II c-moll (1901), III Boski poemat (1904), ponadto Poemat ekstazy (1905-1908), Prometeusz (1908-1910). Poglądy o zadaniach muzyki zawarł w licznych notatkach i listach (polski wybór Cały jestem pragnieniem nieskończonym, 1976).

Debussy Claude Achille (1862-1918), kompozytor francuski..
Od 1887 mieszkał w Paryżu, gdzie utrzymywał kontakty z elitą artystyczną (m.in. z E. Satiem, E. Chaussonem, S. Mallarmm). Od 1900 kompozytor pisał artykuły publicystyczne dla czasopism: Revue Blanche, Gil Blas, La Revue SIM. Utwory komponowane w następnych latach przyniosły mu wielką sławę (m.in. opera Peleas i Melizanda wystawiana w miastach Europy i w Nowym Jorku). 1913-1914 kompozytor podróżował do Rosji, Rzymu, Amsterdamu, Hagi, Brukseli i Londynu, dyrygując wykonaniem swoich utworów.
Nowatorstwo muzyki Debussy'ego wyraziło się w wykorzystaniu różnych skal muzycznych, oraz uprzywilejowaniu barwy dźwięku, które uzyskała w jego harmonice prymat, a nawet znaczenie formotwórcze. W instrumentacji utworów orkiestrowych kompozytor wyróżniał instrumenty: dęte drewniane i smyczkowe, harfę, czelestę (w odróżnieniu od orkiestracji R. Wagnera).


Twórczość Debussy'ego często łączona była z nurtem impresjonizmu muzycznego, kierunku analogicznego do impresjonizmu w malarstwie. Impresjonizm muzyczny cechować miało zatarcie konturów melodycznych, akcentowanie barwy dźwięku. Klasyfikacja ta spotkała się jednak w XX w. z szeroką krytyką (m.in. H.G. Schulz, S. Jarociński). Podkreślano związki muzyki Debussy'ego z symbolizmem oraz nurtem art nouveau, negowano także pojęcie impresjonizmu muzycznego. Twórczość kompozytora, mimo występujących różnic w jej interpretacji, dzięki nowatorstwu języka dźwiękowego wywarła niewątpliwy wpływ na rozwój muzyki w XX w.
Ważniejsze kompozycje: Popołudnie fauna na orkiestrę (1894), tryptyk symfoniczny Les nocturnes (1897-1899), 3 szkice symfoniczne Morze (1903-1905), tryptyk symfoniczny Images (1906-1912), Fantazja na fortepian i orkiestrę (1890), Kwartet smyczkowy (1893), Rapsodia na klarnet i fortepian (1910), misterium Męczeństwo św. Sebastiana wg G. D'Annunzia (1911), balet Jeux (1913).


Aleatoryzm, termin odnoszący się do muzyki, której cechą jest wprowadzenie elementu przypadku w technice kompozytorskiej i praktyce wykonawczej. Zapis nutowy utworów skomponowanych w technice aleatorycznej pozwala wykonawcom na pewną swobodę, dotyczącą np. realizacji wysokości dźwiękowych, rytmu czy konstrukcji formalnej. Rozwój muzyki aleatorycznej przypada na 2. poł. XX w.; reprezentowana jest w twórczości m.in.: J. Cage'a, K. Stockhausena, P. Bouleza, B. Schaeffera, W. Lutosławskiego, F. Evangelistiego, S. Bussottiego.


Strawiński, Strawinski, Igor Fiodorowicz (1882-1971), kompozytor, pianista i dyrygent rosyjski.
W twórczości Strawińskiego - jednego z najwybitniejszych kompozytorów XX w. - wyróżniają się 3 fazy: w utworach baletowych pisanych do 1914 (Pietruszka, Święto wiosny, Ognisty ptak) zaznaczają się cechy nowatorskie: eksponowanie rytmiki, w warstwie treściowej i muzyce baletów występuje związek z rosyjskim folklorem.
Kolejnym etapem twórczości (ok. 1920 - ok. 1952) był zwrot ku tradycji muzyki dawnej, zwłaszcza barokowej i klasycznej (utwory w tzw. stylu neoklasycznym: balet Pulcinella, Oktet na instrumenty dęte, Symfonia psalmów). Od ok. 1952 Strawiński komponował utwory w technice serialnej (balet Agon, Septet).
Ważniejsze kompozycje: na orkiestrę - Symphonie in Es (1907), Symfonia na instrumenty dęte (1921), Dumbarton Oaks Concerto (1938), Symphony in C (1940), Symfonia w 3 częściach (1946), Hebanowy koncert na orkiestrę jazzową (1946), Concerto in D na orkiestrę smyczkową (1947), Movements na fortepian i orkiestrę (1960).
Kameralne - Ragtime na 11 instrumentów (1918, wersja na fortepian, 1919), Concertino na kwartet smyczkowy (1920, wersja na 12 instrumentów, 1952), Oktet na instrumenty dęte (1923), Septet (1953). Chóralne - Symfonia psalmów na chór i orkiestrę (1930), kantata Babel (1945), Msza (1948), Canticum Sacrum (1956), Threni (1958), A Sermon, a Narrative and a Prayer (1961). Wokalne - Pribautki na głos i 8 instrumentów (1919), In Memoriam Dylan Thomas na tenor, kwartet smyczkowy i 2 puzony (1954).
Balety - Ognisty ptak (1910), Pietruszka (1911), Święto wiosny (1913), Pulcinella (1920), Wesele (1923), Apollo i Muzy (1928), Pocałunek wróżki (1928), Gra w karty (1937), Orfeusz (1947), Agon (1957). Opera The Rake's Progress (1951), oratorium Oedipus Rex (1927).


Szymanowski Karol (1882-1937), polski kompozytor
Był honorowym członkiem m.in. Czeskiej Akademii Umiejętności, Królewskiej Akademii Św. Cecylii w Rzymie, Królewskiej Akademii Muzycznej w Belgradzie, Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. W 1935 został laureatem Państwowej Nagrody Muzycznej.
Twórczość Szymanowskiego dzielona jest przez muzykologów na 3 okresy: pierwszy (do 1914) charakteryzuje się wpływami R. Straussa i A.N. Skriabina, wówczas powstały Pieśni miłosne Hafiza i opera Hagith. Drugi okres (1914-1918) naznaczony jest wpływami muzyki Wschodu (Pieśni muezina szalonego), a także twórczości C. Debussy'ego i M. Ravela (Mity na skrzypce i fortepian). W muzyce trzeciego okresu (1919-1937) Szymanowski dokonał artystycznej stylizacji muzyki kurpiowskiej i góralskiej (mazurki na fortepian, balet Harnasie, IV Symfonia koncertująca), czerpał także inspiracje z polskiej muzyki renesansowej (Stabat Mater).
Ważniejsze kompozycje: opery - Hagith (1913), Król Roger (1918-1924). Balety - Mandragora (1920), Harnasie (1923-1931). Symfonie - I f-moll opus 15 (1907, część I i II zaginęły), II B-dur opus 19 (1910, 2. wersja 1930-1936), III Pieśń o nocy na tenor lub sopran, chór mieszany i orkiestrę opus 27 (1914-1916), IV Symfonia koncertująca na fortepian i orkiestrę opus 60 (1932), 2 koncerty skrzypcowe.
Utwory kameralne, m.in. - 2 kwartety smyczkowe (1917, ok. 1927), Mity opus 30 na skrzypce i fortepian (1915). Kompozycje fortepianowe - sonaty, preludia, etiudy, wariacje, mazurki, Metopy opus 29 (1915), Maski opus 34 (1916).
Utwory na głosy, chór i orkiestrę - Demeter opus 37 bis (1917, zinstrumentowana 1924), Agawe opus 38 lub 39 (1917), Stabat Mater opus 53 (1926), Veni Creator opus 57 (1930), 2 fragmenty z Litanii do Marii Panny opus 59 (1930-1933). 6 pieśni kurpiowskich na chór a cappella (1929), pieśni na głos i orkiestrę, liczne pieśni na głos i fortepian, m.in. cykle: Pieśni miłosne Hafiza opus 24 (1911), Pieśni muezina szalonego opus 42 (1918), Słopiewnie opus 46 bis lub 45 (1921), wszystkie także zinstrumentowane przez kompozytora na głos i orkiestrę, Rymy dziecięce opus 49 (1923), Pieśni kurpiowskie opus 58 (1930-1932).


Kilar Wojciech (1932-), polski kompozytor. Od początku lat 60. następuje w jego twórczości uproszczenie języka dźwiękowego, zwrot ku tradycji, inspiracji ludowej i religijnej, próba odnowienia stylu narodowego w polskiej muzyce: Przygrywka i kolęda (1972), Krzesany (1974), Bogurodzica (1975), Kościelec 1909 (1976), Siwa mgła (1979), Exodus (1980), Angelus (1984), Orawa (1986), Preludium chorałowe (1988).
Komponował muzykę do filmów K. Zanussiego: Struktura kryształu (1969), Życie rodzinne (1971), Iluminacja (1973), Spirala (1978) i in., również do filmów H. Kluby (Chudy i inni, 1967), W.J. Hasa (Lalka, 1968), K. Kutza (Perła w koronie, 1972), A. Wajdy (Ziemia obiecana, 1975), Pan Tadeusz (1999), Skarby ukryte (2000), Pianista (2001). Jest twórcą muzyki do filmów zagranicznych, np.: David (1979) w Niemczech, Le Roi et l’Oiseau (1980) we Francji.
Otrzymał wiele prestiżowych nagród artystycznych, m.in. nagrodę kompozytorską im. L. Boulanger, nagrodę fundacji A. Jurzykowskiego, nagrodę Złotego berła (2000), Złota Kaczka za muzykę do filmu Pan Tadeusz A. Wajdy. 9 marca 2001 został laureatem Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury.





Bacewicz Grażyna (1913-1969), kompozytorka, utalentowana skrzypaczka, w latach 1934-1935 i 1945-1946 profesor konserwatorium w Łodzi; zaprezentowała styl neoklasyczny, posługiwała się też techniką serialną, wzbogaciła fakturę skrzypcową i orkiestrową. Tworzyła przede wszystkim utwory orkiestrowe, np. sinfonietty na orkiestrę smyczkową, muzykę na smyczki, trąbki i perkusję oraz utwory kameralne, np. IV kwartet smyczkowy, Trio na obój, skrzypce i wiolonczelę.

Baird Tadeusz (1928-1981), jeden z czołowych polskich kompozytorów. Uczeń m.in. P. Rytla i T. Witulskiego. W 1956, przy współpracy K. Serockiego i W. Lutosławskiego założył Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. Jego imię nosi nagroda przyznawana młodym kompozytorom.
Pisał przede wszystkim utwory instrumentalne np. Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną, 4 dialogi na obój i orkiestrę kameralną, suitę Colas Breughnon (1951), Koncert na orkiestrę (1953), Ekspresje, Jutro (1966), Listy Goethego, Cztery eseje (1958), pieśni, m.in. cykle do poezji Haliny Poświatowskiej i, a także muzykę do sztuk teatralnych Sonetów Williama Szekspira.
Pisał również muzykę do filmów, m.in. Pętli Wojciecha Jerzego Hasa, Lotnej i Samsona Andrzeja Wajdy, Ludzi z pociągu Kazimierza Kutza i Pasażerki Andrzeja Munka.