Klasycy wiedeńscy

Klasycy wiedeńscy, byli to czołowi kompozytorzy okresu klasycyzmu w muzyce (od ok. 1750 roku, do 1830). Działali oni na przełomie XVIII i XIX wieku w Wiedniu. Byli to: J. Haydn, W.A. Mozart oraz L. van Beethoven.

Joseph Haydn urodził się w 1732 roku, zmarł mając 77 lat, w 1809 roku. Był znanym kompozytorem austriackim. Jako 8-letni chłopiec za-angażował się do chóru katedralnego w Wiedniu, gdzie kształcił się w grze na fortepianie i skrzypcach. W roku 1768 otrzymał stanowisko kapelmistrza na dworze hrabiego K.J.F. Morzina w Lukavcu (Czechy). W 1761 roku rozpoczął służbę na dworze Esterhzych w Eisenstadt, najpierw jako wicekapelmistrz i kompozytor, a od 1766, wraz z wybudowaniem nowej rezydencji Esterhz w Suttr nad Jeziorem Nezyderskim, tzw. węgierskiego Wersalu, jako I kapelmistrz.
Podczas licznych pobytów w Wiedniu poznał się z G. Paisiellem, D. Cimarosą, A. Salierim oraz W.A. Mozartem. Po śmierci księcia Miklósa Józefa i rozwiązaniu orkiestry Esterhzych przybył w 1791 roku do Londynu, gdzie prowadził abonamentowe koncerty symfoniczne, organizowane przez niemieckiego skrzypka i kompozytora J. Salomona. Podczas drugiego pobytu w Londynie (od roku 1794, do 1795) skomponował 12 symfonii, zwanych londyńskimi.
Dzieło życia ukoronował w latach 1796-1801 oratoriami Stworzenie świata i Pory roku. Dokonał w swej muzyce krystalizacji formy klasycznej symfonii jako kompozycji 4-częściowej, złożonej z allegra w formie sonatowej części wolnej (często w formie wariacji), menueta i finałowego ronda.
Był twórcą klasycznego kwartetu smyczkowego. W oratoriach połączył tradycje barokowe (technikę polifoniczną i koncertującą, ilustracyjność muzyki i monumentalne chóry) z klasycystyczną symetrią, symfonicznością i operową śpiewnością. Wykorzystywał ludowe melodie austriackie (lndlery), węgierskie, słowackie, a nawet chorwackie. Tworzył muzykę o żywym, ruchliwym, dynamicznym charakterze.

Wolfgang Amadeusz Mozart

Mozart przyszedł na świat 27 stycznia 1756 r. w Salzburgu. Już wkrótce okazał się cudownym dzieckiem. W wieku trzech lat potrafił wystukać na klawikordzie prostą melodię, rok później opanował grę na skrzypcach, a własne kompozycje zaczął tworzyć jeszcze przed pierwszym publicznym występem w wieku pięciu lat. Muzyka niepodzielnie panowała w życiu młodego Wolfganga Amadeusza. Nawet kiedy roznosił po domu ulubione zabawki, robił to w rytm żywego marsza. Zanim skończył 12 lat, skomponował trzy opery, sześć symfonii i setki innych utworów.

Podróże po Europie
Jego ojciec Leopold, znakomity skrzypek, był kapelmistrzem na dworze arcybiskupa Salzburga. Wcześnie docenił niezwykłe zdolności syna i postanowił pokazać światu ów niepowtarzalny talent, wierząc, że dzięki temu zapewni mu w przyszłości niezależność finansową i artystyczną. Mozart wyruszył w swoją pierwszą podróż po Europie w szóstym roku życia i spędził w niej 11 lat. Towarzyszyła mu o cztery lata starsza siostra, Anna Maria, utalentowana klawikordzistka. Wspólnie występowali w największych miastach i najlepszych domach zachodniego świata. Mozart grał przed większością koronowanych głów ówczesnej Europy. W Londynie tłum płacił 2 szylingi i 6 pensów (dzisiaj równowartość 6,80 funta), żeby go zobaczyć, a on zabawiał gawiedź swoimi sztuczkami. Do najpopularniejszych należała- wykonana wspólnie z Anna Maria- gra na klawikordzie na cztery ręce z klawiatura zasłoniętą kawałkiem sukna. Ten nienaturalny tryb życia odbił się niekorzystnie na zdrowiu i osobowości Mozarta. Wolfgang był mniejszy i szczuplejszy niż inni chłopcy w jego wieku, i często nękały go choroby; niektóre, jak dur brzuszny, dręczyły go już do końca życia. Jego pogodne usposobienie przysporzyło mu popularności i ułatwiło kontakty z ludźmi poznanymi w podróżach. Ale ciągła wędrówka nie pozwalała na nawiązanie bliższych znajomości, dlatego Mozart w tym okresie nie miał przyjaciół. Do domu powrócił w 1773 r. i ponownie opuścił go dopiero po czterech latach, wyruszając w trasę koncertową po Niemczech. Na prośbę ojca towarzyszyła mu matka. To dzięki niej młodzieniec nie porzucił swych planów koncertowych i nie zrezygnował z kariery dla pięknych oczu Aloysii Weber, szesnastoletniej sopranistki z Mannheim. Przeprowadzka do Paryża okazała się złym posunięciem. Mozart stracił już urok cudownego dziecka, a uwaga paryskiej publiczności skupiła się na rywalizacji dwóch innych kompozytorów, Glucka i Piccinniego. Kiedy więc w lipcu 1777 r. zmarła jego matka, Wolfgang przyjął stałą posadę organisty na dworze arcybiskupa Salzburga i wrócił do domu.

Ślub w Wiedniu
Długo w nim jednak nie zabawił. Nie mógł się pogodzić z ograniczeniami narzuconymi przez dworskie obowiązki i zrezygnował z posady. Urażony tym arcybiskup, świadom ogromnej straty jaką ponosi wraz z odejściem takiego muzyka, kazał służącym brutalnie wyrzucić go z pałacu. Mozart udał się do Wiednia i zamieszkał z rodziną Aloysii Weber. A ponieważ młoda śpiewaczka była już zamężna, skierował uwagę na jej siostrę Konstancję. Mimo sprzeciwów ojca Wolfganga pobrali się w 1782 r. i żyli względnie szczęśliwie. Ich związek nie był porywający, ale obydwoje potrafili korzystać z życia i dobrze się bawili w swoim towarzystwie. Gdy po Wiedniu zaczęły krążyć pogłoski o miłosnych przygodach Mozarta, Konstancja nie pozostała mu dłużna, dając solidne podstawy do podejrzeń, że ostatnie z sześciorga dzieci nie było jego. Jednak listy Wolfganga do żony, pisywane w chwilach rozłąki, świadczyły o głębokim uczuciu i szczerej tęsknocie. Jak na swoje czasy Mozart zarabiał bardzo dobrze. Otrzymywał wynagrodzenie za zamawiane kompozycje, za koncerty i lekcje muzyki. Sami tylko trzej najbogatsi uczniowie przynosili mu roczny dochód w wysokości 700 guldenów (dzisiaj równowartość 10000 funtów). Ale ani on, ani Konstancja nie mieli pojęcia jak zarządzać finansami i całe życie narzekali na ich brak. Innym problemem Mozarta była niespokojna natura. Nie potrafił długo usiedzieć w jednym miejscu i wciąż poszukiwał nowego otoczenia i nowych wrażeń. Któregoś roku zmieniał mieszkanie dziewięć razy. Lekarstwem, którego potrzebował, była stała posada przy dworze, zapewniająca protekcję i stabilizację. Okazja nadarzyła się w 1787 r., gdy cesarz Józef II z wielkim entuzjazmem odniósł się do jego twórczości. Okazało się jednak, że dwór cesarski popiera innego kompozytora, Włocha Antonio Salieriego. Mozart poczuł się głęboko rozczarowany, gdy ostatecznie Salieri został mianowany cesarskim kapelmistrzem, a on sam musiał zadowolić się posadą nadwornego muzyka komponującego lekkie utwory taneczne na zamówienie.

Nędza
Mozart, wobec braku stałej posady, skwapliwie przyjmował każde nadarzające się zamówienie. Ostatnie cztery lata życia spędził w skrajnym ubóstwie, tonąc w długach, ale to właśnie wtedy powstały znakomite dzieła: "Don Giovanni" i "Czarodziejski flet". Jesienią 1791 r. stan jego zdrowia pogorszył się znacznie, a od 20 listopada nie wstawał z łóżka. 1 grudnia został mianowany dyrektorem muzycznym katedry św. Stefana w Wiedniu, co wreszcie mogło położyć kres jego problemom finansowym. Niestety zmarł cztery dni później. Kiedy Mozart był dzieckiem, mówiono o nim jak o dorosłym; gdy dorósł, traktowano go jak dziecko. Nie potrafił rozwinąć osobowości zdolnej do osiągnięcia szczęścia i pełni życia, a mimo to najpiękniejsza muzyka wypływała z niego w sposób zupełnie naturalny. Był jednym z najbardziej kreatywnych geniuszy wszechczasów.

KALENDARIUM

1756: 27 stycznia - narodziny w Salzburgu w Austrii
1762: Początek pierwszej z wielu podróży po Europie (Polonez g-moll)
1764: Pierwszy kontakt z muzyką Hndla: "Mesjasz"; pierwsza publikacja utworów Mozarta w Paryżu
1770: Zakończenie pracy nad pierwszym kwartetem smyczkowym w czasie podróży do Włoch
1773: Powrót do Salzburga
1780: Pierwsze zamówienie na dużą operę - "Idomeneo re di Creta"
1782: Ślub z Konstancją Weber
1786: 1 maja-prawykonanie "Wesela Figara" w Wiedniu.
1787: Nominacja na stanowisko nadwornego muzyka na dworze cesarza Austrii, Józefa II
1791: Powstanie ostatniej z oper Mozarta, "Czarodziejskiego fletu"
1791: 5 grudnia-śmierć w Wiedniu; 7 grudnia-pogrzeb; Mozart zostaje pochowany w nieoznakowanej mogile dla ubogich

Największe dzieła

Opery
Don Giovanni, KV527
Wesele Figara, KV492
Czarodziejski flet, KV620
Cosi fan tutte, KV588


Dzieła chóralne
Requiem d-moll , KV588

Symfonie
Nr 35, D-dur, KV385, Haffnerowska
Nr 36, C-dur, KV425, Linzka
Nr 38, D-dur, KV504, Praska
Nr 40, g-moll, KV550
Nr 41, C-dur, KV551, Jowiszowa

Koncerty fortepianowe
Nr 20, d-moll, KV466
Nr 21, C-dur, KV467
Nr 23, A-dur, KV488
Nr 26, D-dur, KV537, Koronacyjny

Koncerty skrzypcowe
Nr 3, G-dur, KV216
Nr 4, D-dur, KV218
Nr 5, A-dur, KV219, Turecki

Koncerty na róg
Nr 2, Es-dur, KV417
Nr 3, Es-dur, KV447
Nr 4, Es-dur, KV495

Koncerty na inne instrumenty
Na flet i harfę, C-dur, KV299
Na klarnet, A-dur, KV622

Muzyka kameralna
Kwartet smyczkowy nr 17, B-dur, KV458
Kwartet smyczkowy nr 18, A-dur, KV464
Kwartet smyczkowy nr 19,C-dur, KV465
Kwintet na klarnet, A-dur, KV581


Opis wybranych dzieł

Symfonia nr 41 zw. Jowiszową C-dur, KV 551

Latem 1788r., podczas okresu względnego dobrobytu, Mozart skomponował w Wiedniu trzy symfonie. Najbardziej znana, zw. Jowiszową, została ukończona w zadziwiająco krótkim czasie, w ciągu zaledwie sześciu tygodni na przełomie lipca i sierpnia. Jej wyjątkowość polega na zakresie i różnorodności tematów melodycznych. Zakończenie symfonii, przypominające w formie fugę, interpretowano często jako przepowiednię własnej śmierci kompozytora. Należy jednak w to wątpić, ponieważ muzyka Mozarta, w odróżnieniu od muzyki Czajkowskiego, nie zawiera wątków autobiograficznych. I chociaż była to ostatnia z jego symfonii, od śmierci dzieliło go wówczas jeszcze trzy i pół roku życia.

Mała nocna muzyka G-dur, KV 525

Eine kleine Nachtmusik - serenada na kwartet smyczkowy i kontrabas została ukończona 10 sierpnia 1787 r., tuż po objęciu przez Mozarta stanowiska muzyka na dworze cesarskim. Zgodnie z tytułem jest to muzyka lekka, przeznaczona do słuchania w godzinach wieczornych. Pierwotnie składała się z pięciu części, ale jedna z nich usunął prawdopodobnie sam Mozart przed publikacją utworu.

Koncert na róg i orkiestrę Es-dur, KV 417

Pierwszy koncert na róg powstał w Wiedniu we wczesnych latach osiemdziesiątych XVIII wieku, kiedy Mozart - nie związany na stałe z żadnym protektorem - w sposób niezależny realizował muzyczne zamówienia. Umiejętnie wykorzystał właściwości instrumentu wyróżniając go na tle całej orkiestry, przez co utorował drogę innym kompozytorom, stosującym takie samo instrumentarium.


Ludwig van Beethoven urodził się w 1770 r., a zmarł 57 lat później w roku 1827. Był znanym, niemieckim kompozytorem. Od 1779 r. uczył się gry na instrumentach klawiszowych, kompozycji i generałbasu u Ch.G. Neefego, w Bonn, a od 1784 był tam muzykiem dworskim. Pięć lat później zaczął studiować filozofię na uniwersytecie w Kolonii. W roku 1792 wyjechał do Wiednia, gdzie studiował u J. Haydna, J. Schenka, J.G. Albrechtsbergera i A. Salieriego.
W 1795 r. miały miejsce pierwsze koncerty Beethovena w Wiedniu, wówczas również kompozytor zawarł kontrakt wydawniczy z Artarią. Rok później, kompozytor podróżował do Norymbergii, Pragi, Drezna, Berlina i Bratysławy (koncertował m.in. na pruskim dworze królewskim), dawał w Wiedniu liczne koncerty, utrzymywał także przyjazne kontakty z arystokracją, m.in. z księciem F.J. Lobkowitzem, książętami Lichnowskimi, arcyksięciem Rudolfem oraz hrabiną G. Guicciardi. Wśród arystokracji znalazł także protektorów – w roku 1809 arcyksiążę Rudolf, książę F.J. Lobkowitz i hrabia F. Kinsky przyznali mu roczną rentę w wysokości 4 tysięcy guldenów.
W roku 1812 Beethoven poznał J.W. Goethego, a dwa lata później, nowa wersja opery Fidelio wystawiona w Krtnertortheater, w Wiedniu, przyniosła kompozytorowi wielki sukces. W tym także roku odbył się koncert w sali redutowej, którego słuchali uczestnicy kongresu wiedeńskiego, cesarzowe Austrii i Rosji oraz król pruski. Ostatni publiczny koncert Beethovena miał miejsce w roku 1815.
Od ok. 1798 r. kompozytor cierpiał na postępującą głuchotę, co doprowadziło do całkowitej utraty słuchu w roku 1818. Wyrazem cierpienia artysty stał się słynny testament heiligensztadzki (z 1802 r.), w którym Beethoven pisał jednak o przezwyciężeniu choroby dzięki sztuce. Od roku 1815 kontaktował się z otoczeniem za pomocą zeszytów konwersacyjnych, wówczas również podjął się opieki nad swym bratankiem, Karlem.
W roku 1824, w Hoftheater zostały wykonane 3 części Missa solemnis i IX Symfonia, przyjęte z wielkim uznaniem. Jego twórczość, aczkolwiek klasyfikowana w obrębie klasycyzmu muzycznego, daleko wykracza poza granice tego nurtu, zapowiadając nadejście epoki romantyzmu.
Beethoven wprowadzał w swych utworach zmiany w klasycznych układach formalnych (zastosował w symfonii jako 3. część scherzo zamiast menueta), stosował nieregularności w budowie utworów, duże kontrasty dynamiczne, rozwinął czynnik harmoniczny, w symfoniach poszerzył skład orkiestry.
Geniusz Beethovena najpełniej wyraził się w jego 9 symfoniach, uwerturach orkiestrowych, sonatach fortepianowych, kwartetach smyczkowych i monumentalnych dziełach wokalno-instrumentalnych (np. Missa solemnis). Wśród utworów symfonicznych Eroica i V Symfonia charakteryzują się mistrzowską pracą tematyczną, VI Symfonia Pastoralna jest natomiast dziełem programowym, zawierającym fragmenty ilustracyjne.
IX Symfonia jest wielkim dziełem wokalno-instrumentalnym. W jej finale, rozpisanym na głosy solowe, chór i orkiestrę, kompozytor wykorzystał tekst Ody do radości F. Schillera. Znaczące są także dokonania Beethovena w dziedzinie muzyki fortepianowej. Pierwszoplanowe miejsce zajmują w niej sonaty, spośród których wyróżniają się dramatyzmem Patetyczna i Appassionata. W Sonacie Waldsteinowskiej i Appassionacie kompozytor zwiększa rozmiary poszczególnych części i do-prowadza do symfonizacji faktury fortepianowej.
Wśród późnych dzieł Beethovena (utworzonych po 1815) ważne miejsce zajmują kwartety smyczkowe, które są do dziś zaliczane do naj-świetniejszych utworów tego gatunku. Kwartet Wielka fuga B-dur opus 133 w pełni uwidacznia tendencję do polifonizacji występującą także w późnych sonatach fortepianowych (np. w Sonacie A-dur opus 101).
Postać Beethovena i jego dzieła doczekały się niezliczonych interpretacji, tradycyjnie zmierzających w kierunku ukazania romantycznej osobowości kompozytora, wyrażającego w swej muzyce idee wolności i miłości. Z drugiej zaś strony, wskazuje się również na związek estetyki Beethovena z XVIII-wiecznym uniwersalizmem i preromantycznym sentymentalizmem. Jego twórczość wywarła istotny wpływ na muzykę XIX i XX wieku. Ważniejszymi kompozycjami Beethovena były - orkiestrowe: 9 symfonii - I C-dur opus 21 (1800), II D-dur opus 36 (1802), III Es-dur Sinfonia eroica opus 55 (1803), IV B-dur opus 60 (1806), V c-moll opus 67 (1808), VI F-dur Sinfonia pastorale opus 68 (1808), VII A-dur opus 92 (1812), VIII F-dur opus 93 (1812), IX d-moll na głosy solowe, chór i orkiestrę opus 125 (1824); uwertury - do tragedii H.J. Collina Corio-lan c-moll opus 62 (1807), Leonore I opus 138 (1805), Leonore II opus 72 (1805), Leonore III opus 72 (1806), Fidelio opus 72 (1814); menu-ety i tańce na orkiestrę symfoniczną i na orkiestrę dętą.
Koncerty fortepianowe - I C-dur opus 15 (1798), II B-dur opus 19 (1795), III c-moll opus 37 (1802), IV G-dur opus 58 (1806), V Es-dur opus 73 (1809); Koncert skrzypcowy D-dur opus 61 (1806), Koncert potrójny C-dur na fortepian, skrzypce i wiolonczelę opus 56 (1804), Fantazja c-moll na fortepian, chór i orkiestrę opus 80 (1809).
Kameralne - Sekstet Es-dur na instrumenty dęte opus 71 (1796), Kwintet smyczkowy Es-dur opus 4 (1796), Kwintet Es-dur na fortepian i instrumenty dęte opus 16 (1797), 3 kwartety smyczkowe opus 59 (1806), Wielka fuga B-dur opus 133 (1825). 3 tria fortepianowe opus 1 (1794), Trio B-dur na fortepian, klarnet i wiolonczelę opus 11 (1798), 2 tria fortepianowe opus 70 (1808), Trio fortepianowe B-dur opus 97 (1811), 4 tria smyczkowe, duety, wariacje, tańce.
10 sonat na skrzypce i fortepian, m.in.: F-dur opus 24, tzw. Wiosenna (1801), A-dur opus 47, tzw. Kreutzerowska (1803), 5 sonat na wiolonczelę i fortepian; 32 sonaty fortepianowe, m.in. Sonate pathtique c-moll opus 13 (1799), cis-moll opus 27 nr 2, tzw. Księżycowa (1801), C-dur opus 53, tzw. Waldsteinowska (1804), f-moll opus 57, tzw. Appassionata (1805), Grosse Sonate fr das Hammerklavier B-dur opus 106 (1818), E-dur opus 109 (1820), As-dur opus 110 (1821), c-moll opus 111 (1822).
22 cykle wariacji fortepianowych, m.in.: 32 wariacje c-moll opus 76 (1809), 33 wariacje C-dur na temat walca A. Diabellego opus 120 (1823), 7 bagatel na fortepian opus 33 (1802), 6 cossaises Es-dur na fortepian (1806), Klavierstck a-moll «Fr Elise» (Dla Elizy) na fortepian (1810), ronda, menuety, preludia, walce i inne utwory fortepianowe. Wokalne - pieśni na głos i fortepian, m.in. An die Hoffnung opus 32 (1805), cykl 6 pieśni An die ferne Geliebte opus 98 (1816), opracowania pieśni ludowych na głosy i trio fortepianowe, arie na głos i orkiestrę, kantaty.
Oratorium Chrystus na Górze Oliwnej na głosy solowe, chór i orkiestrę opus 85 (1803), Msza C-dur na głosy solowe, chór i orkiestrę opus 86 (1807), Missa solemnis D-dur na głosy solowe, chór, orkiestrę i organy opus 123 (1823); utwory sceniczne - opera Fidelio (z uwerturami Le-onora i Fidelio) opus 72 (1805-1814), muzyka do tragedii Egmont J.W. Goethego opus 84 (1810), muzyka do sztuki Die Ruinen von Athen A. von Kotzebuego opus 113 (1811), muzyka do sztuki Knig Stephan oder Ungarns erster Wohltter A. von Kotzebuego opus 117 (1811).