"Inny Świat "Gustawa Herlinga Grudzińskiego

Inny Świat. Książka ta, nosząca podtytuł Zapiski sowieckie, jest zapisem doświadczeń, przeżyć i przemyśleń autora z okresu jego pobytu w więzieniach w Grodnie, Witebsku i Leningradzie oraz w obozie w Jercewie, aż do uwolnienia i wstąpienia do armii polskiej. Była to pierwsza tego typu relacja, powstała na wiele lat przed prozą Sołżenicyna, nic więc dziwnego, że wywołała tak wielkie zainteresowanie.

Ale waga Innego Świata nie polega tylko na wartościach czysto reportażowych, dokumentalnych, bo choć książka oparta została na autobiograficznym materiale, reportażem nie jest. Jej wartość poznawcza jest skoncentrowana i uogólniona na zasadzie – pars pro toto: przykładu w opisie pewnych , ważnych sytuacji obozowych, typowych dla jego istnienia i funkcjonowania. Poszczególne rozdziały przynoszą więc nie bezpośrednie zapiski z tego, co się dnia tego a tego wydarzyło, lecz przede wszystkim ułożone są w pewne bloki tematyczne bądź anegdotyczne. Takie jak opis codziennej rzeczywistości obozu, jak analiza organizacji pracy przymusowej więźniów i jej wykorzystanie w różnych porach roku, jak charakterystyki współwięźniów różnych narodowości, stanu psychiki , poziomu wykształcenia i wiedzy o świecie, jak próby dotarcia do mentalności strażników i naczalstwa obozowego, wśród których nie brakowało łajdaków skorumpowanych sytuacją, jak opisy chronicznego głodu i niedożywienia panującego powszechnie i stale towarzyszącego katorżniczej egzystencji, jak rozważania o rozwarstwieniu socjalnym i jego przejawach w społeczności zamkniętej, jak wreszcie okrucieństwo życia erotycznego, a także wiele innych spraw i tematów, które autor star się zawsze poddawać trzeźwemu, racjonalnemu sądowi i próbie socjologizującego uogólnienia – bez nieznośnego rezonerstwa czy ckliwego sentymentalizmu.

Nieprzypadkowy to autokomentarz do własnych obozowych zapisków, których humanistyczna wymowa ogólna i generalne przesłanie polega właśnie na fundamencie głębokiej wiary w nie dającą się niczym przekreślić niezbywalność elementarnych praw moralnych, niezależnie od narzuconych mu przez okoliczności życiowe załamań i klęsk. Inny Świat jest nie tylko cennym świadectwem swoich czasów, ale i co się rzadko w takich przypadkach zdarza, znakomitym utworem literackim, co podkreślali już przed laty tacy ludzie jak wybitny filozof angielski Bertrand Russell.