Charakterystyka przemian w mediach masowych w Europie Środkowo – Wschodniej - część II

Stanowiska:
1. Przemiany traktowane łącznie; we wszystkich krajach było tak samo
2. Przemiany w każdym kraju były trochę inne; nie można traktować ich łącznie

Ad 1.
Argumenty za przyjęciem stanowiska postulującego traktowanie przemian łącznie:
1. Wspólny punkt wyjścia (komunistyczny system medialny) cechy:
• System scentralizowany z przewagą mediów ogólnokrajowych (podporządkowanie struktury mediów strukturze państwa)
• Zamknięty charakter systemu medialnego
• Państwowa radiofonia i TV
• Wszechobecność cenzury (bezpośrednia ingerencja)
• Kontrola systemu medialnego sprawowana przez państwo i partię komunistyczną
• System nieracjonalny ekonomicznie

2. Wspólny kierunek przemian
Polityczne:
• Odejście od dominacji państwowej w zakresie własności radia i TV
• Uwolnienie mediów spod kontroli politycznej
• Niezależna pozycja mediów względem władzy
• Wzrost znaczenia funkcji kontrolnej mediów
Ekonomiczne:
• Odejście od systemu centralnie sterowanego i subsydiowanego
• Wprowadzenie systemu wolnorynkowego w mediach – reklama + sprzedaż własnych programów
• Otwarcie rynku medialnego dla kapitału zagranicznego (Polska – 33%, Węgry – bez ograniczeń i w 1989 80% dzienników ogólnokrajowych w rękach zagranicznych, Czechosłowacja – 49% dla RTV) (te trzy państwa stabilne dlatego tam inwestował kapitał zagraniczny)
 Polska – na rok 2003 80% prasy ogólnie w rękach zagranicznych z czego ¾ w niemieckich.

3. Komercjalizacja prasy i upublicznienie radia i TV (przy tym proces prywatyzacji)
• W prasie proces ten przechodził szybko i gwałtownie, w RTV wolno bo ścierały się interesy różnych grup chcących kontrolować RTV jako medium mające b. duży wpływ na odbiorców (np. Węgry – ust. z 1995 o RTV – bez niej przez 6 lat!!!, trwała walka jakie rozwiązania przyjąć)

4. Zmiana charakteru w relacjach władza – media (cel: autonomia mediów)
• Nie można określić ogólnego planu autonomii, dlatego w poszczególnych zakresach cele sobie postawiono; i tak:
W zakresie polityki – budowanie niezależnej pozycji mediów w stosunkach z władzą
W zakresie ekonomii – uwolnienie mediów od dominacji, kontroli państwa
W zakresie społecznym – media maja przyjąć orientację ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb odbiorców
W zakresie technologii – wprowadzanie nowych technologii komunikowania (np. TV cyfrowa)
W zakresie płaszczyzny zawodowej – oddzielanie faktów od opinii, propagowanie dziennikarstwa informacyjnego a nie propagandowego (odchodzenie od dziennikarstwa „dworskiego”)

5. Sprawcza rola mediów masowych w przemianach
• Stworzenie opozycji politycznej (Radio Swoboda, Radio Wolna Europa)
• Okres przemian rewolucja telewizyjna , koniec lat ’80 zaczyna być dostępny przekaz satelitarny więc władze nie mogą już twierdzić, że czegoś nie było, lub blokować informacje o czymś, nie mogą na taka skalę jak dotychczas manipulować informacją. Ludzie mają informacje z innego źródła, więc władza musi zmienić dotychczasowa politykę „nabierania wody w usta” (strajk = przerwa w pracy ;)

6. Trudności i wolne tempo przemian w radiu i TV
• Zmiany w tym zakresie są swoistym „papierkiem lakmusowym” stwierdzającym na ile silne były zmiany w danym kraju
• Państwa o szybkim i wolnym tempie przemian i prac w tym zakresie; chodzi głównie o prace nad ustawa regulującą ten zakres (państwa szybkie – Czechosłowacja 31.X.1991, Rumunia 25.V.1992, Polska 29.XII.’92) (państwa wolne – Bułgaria 1995, Węgry 1995, Rosja - były 2 projekty ale oba zawetował Jelcyn, do tej pory nie ma ustawy regulującej zakres działania RTV, wszystko opiera się na dekretach prezydenta)





Ad 2.
Argumenty za przyjęciem stanowiska postulującego traktowanie przemian rozłącznie:
1. Różne tempo przemian w danych państwach (Czechosłowacja, Polska, Węgry, Rumunia –SZYBKO)

2. Odmienność rozwiązań prawnych
• Tylko 3 kraje mają w chwili przemian prawodawstwo w dziedzinie mediów (Polska 1986, Węgry 1966 i Czechosłowacja 1984) – ułatwia to późniejsze nowelizacje a tym samym wejście inwestorów


Czechy – 1.01.1992 – TV finansowana z abonamentu i sprzedaży produkcji własnych, bez dotacji od państwa; w 1994 i 2000 ruszają kanały komercyjne (mogą mieć tylko 49% w kraju) i zmniejsza się oglądalność TV publicznej
Słowacja – najbardziej upolityczniona TV publiczna, w 1996 powstaje TV komercyjna Markiza
Rumunia – 1990 komercyjna TV SOTI ale w 1995 traci licencję, 1997 Tele7, Antena1, Canal31 (3 komercyjne, są własnością 3 prywatnych osób
Bułgaria – 2 kanały TV państwowej, od 1994 komercyjne 15% terytorium kraju (kapitał z USA, WB, Włoch)
Węgry – 1995 ustawa, nie stawia żadnych ograniczeń dla kapitału zagranicznego; RTL Club TV komercyjna, ogólnokrajowa TV kablowa (konsorcjum skandynawskie, kupili w 1995)


Wspólne SKUTKI PRZEMIAN
1. Komercyjny i wolnorynkowy system prasy
2. Dualny system radiowo – telewizyjny (sektor publiczny i prywatny)
3. Rosnący udział kapitału zagranicznego
4. Media elektroniczne (zwłaszcza TV) poddane naciskom politycznym
5. Ograniczona autonomia mediów (skutek ingerencji polityki w sprawy mediów)
6. Brak jawnej i kompleksowej polityki medialnej (w programach wyborczych)