Czas wolny

2.1 Od początku istnienia człowieka, czas wolny stanowi element życia społecznego. Już od starożytności istniał podział czasu ludzkiego na zajęty i czas wolny czym interesowali się filozofowie a później naukowcy. W czasach prehistorycznych trudno było odróżnić czas wolny od świętowania. Co stanowiło zdobywanie pożywienia i okresy pomiędzy polowaniami, które miały na celu również zdobycie pożywienia. Nie odbierano tego jako ,,czas wolny”, były po prostu ściśle związane z cyklem życia człowieka, jego potrzebami fizjologicznymi, a także prawami natury.
Synonim dzisiejszych zachowań ,,wolnoczasowych” to święto, zabawa, relaks, wypoczynek, chociaż samo pojęcie czas wolny jest zjawiskiem trudnym do jednoznacznego określenia, gdyż badając go ciężko jest określić co tak naprawdę jest działaniem wchodzącym w skład wolnego czasu, a co nie.
Faktem jest, że czas wolny ma aspekt dość złożony i wśród autorów tworzących definicje widać różnice światopoglądowe. Stało się to tematem budzącym coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów , nauczycieli, socjologów czy lekarzy.
Czas wolny został ujęty w różnych aspektach: socjologicznym, pedagogicznym i psychologicznym.
W aspekcie socjologicznym, zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole, najczęściej rówieśników.
Prowadzi ono do bardziej wydajnego działania niż indywidualne. Aspekt pedagogiczny służy rozwijaniu umiejętności, które są wykorzystywane w życiu. Aspekt psychologiczny poszukuje nowych wrażeń, rozwijania uzdolnień i zainteresowań oraz odkrywania nowych obszarów.
Przyjmuje się, że pod pojęciem czas wolny mamy na myśli czas pozostający do dyspozycji młodego człowieka po wypełnieniu obowiązków szkolnych jakie narzuca szkoła oraz czynności związanych z samoobsługą lub w przypadku dorosłych, po wypełnieniu obowiązków zawodowych. Nie wliczamy też do czasu wolnego zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych (higiena, posiłek, sen). Czas wolny przeznaczony jest na rozwój osobowości, relaks czy rozrywkę.
J. Dumazedier określił czas wolny jako czas przeznaczony na ,,wszelkie zajęcia, jakim może oddawać się jednostka z własnej ochoty bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym poza obowiązkami szkolnymi, zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi”. (Wroczyński 1885, s.226).
Czas wolny dzieci i młodzieży to zupełnie coś innego niż czas wolny dorosłego człowieka.
Istotną rzeczą jest chociażby sytuacja finansowa dzieci, młodzieży i osób dorosłych co ma istotny wpływ na sposób spędzania wolnego czasu.
Czynnikami ograniczającymi sposób wykorzystania pozostałego do własnej dyspozycji czasu wolnego dzieci i młodzieży jest nauka w szkole i obowiązek odrabiania lekcji.
Według T. Wujka czas wolny ucznia to czas, jaki pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków związanych z nauką w szkole i domowych, w którym może wykonywać czynności związane z wypoczynkiem czy rozrywką i zaspokajaniem własnych zainteresowań. Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych oraz niedojrzałość.
Często mówi się o aktywnym lub biernym sposobie spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież. Jeżeli weźmiemy pod uwagę aktywnie spędzany czas wolny mamy na myśli udział młodzieży w różnorakich zajęciach organizowanych po zajęciach w szkole, m. in. uczestnicząc w kółkach zainteresowań, warsztatach teatralnych, muzycznych, fotograficznych itp. a także amatorskie uprawianie sportu w różnych jego dziedzinach, np. pływaniu, bigach, piłce nożnej, piłce ręcznej, koszykówce, siatkówce, tenisie stołowym itp.
Wyróżniamy także inne aktywne formy spędzania czasu wolnego, np. śpiewanie, taniec, hodowla roślin czy zwierząt, majsterkowanie, udział w koncertach muzycznych i festiwalach, kibicowanie na meczach sportowych bądź wyścigach samochodowych, przynależność do organizacji typu Szkolny Klub Sportowy (SKS), Polski Czerwony Krzyż (PCK), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), Liga Ochrony Przyrody (LOP), prowadzenie forum dyskusyjnego w Internecie np. o ulubionym programie, przynależność do wolontariatu i inne.
Bierne spędzanie wolnego czasu to przede wszystkim surfowanie po Internecie, oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe, komunikowanie się ze znajomymi przez portal internetowy np. NK.pl, portal Facebook czy inne portale społecznościowe. W przypadku aktywnego spędzania wolnego czasu przez młodzież mówimy o kontaktach z rówieśnikami, rozwoju zainteresowań, pasji, hobby, talentów, tak w przypadku biernego spędzania czasu wolnego mówimy o braku kontaktu z rówieśnikami, ponieważ tez kontakt z rówieśnikami jest mały.
Analizując aktywne formy spędzania wolnego czasu przez młodzież należy zaznaczyć, że wypoczynek młodzieży szkolnej w okresie wakacji letnich czy ferii zimowych stanowi najbardziej powszechną i wartościową formę zagospodarowania wolnego czasu przez uczniów. W okresie letnim młodzież może korzystać z wakacyjnego czasu poprzez wyjazdy na obozy, kolonie lub wyjazdy rodzinne. Najczęstsze formy aktywności w lecie to np. żeglarstwo, surfing, wycieczki rowerowe (trekking), jazda na rolkach, joga, jazda konna, wędkarstwo, nordic wal king, paintball, wspólna gra ze znajomymi w piłkę nożną, siatkową, koszykówkę i inne.
W okresie zimowym młodzież dysponuje największą ilością wolnego czasu w czasie ferii zimowych. Wśród podejmowanych przez dzieci i młodzież form spędzania wolnego czasu wymienić należy m. in. łyżwiarstwo, jazdę na nartach, sankach, worku, kręgielnię, grę w bilarda, futbol stołowy (piłkarzyki), tenis stołowy, wycieczki górskie, zajęcia na siłowni, rozwiązywanie krzyżówek itp.
Czas wolny powinien przynosić radość, zadowolenie, poczucie wypoczynku i odprężenia. Jak pisze Jadwiga Raczkowska ,,odprężenie przynosi czas wolny ,,legalnie” wygospodarowany, nie ,,kradziony”, a to przede wszystkim zależy od umiejętności organizowania własnego życia na co dzień. W czasie wolnym od zajęć szkolnych czy obowiązkowych treningów młodzież pomaga również rodzicom w zajęciach domowych, np. myciu naczyń, robieniu zakupów, opieka nad zwierzętami, gotowaniu czy pieczeniu ciasta. Czynności te stanowią swego rodzaju obowiązki, ale są wykonywane w czasie wolnym od zajęć edukacyjnych. Analizując kwestię, jak młodzież spędza wolny czas po szkole czy treningu i czy jest on dobrze zagospodarowany warto przytoczyć stwierdzenie, które brzmi ,,w dobie szybkiego rozwoju techniki, informatyki zachodzą zmiany w tylu życia, musimy zadbać, by od najmłodszych lat w młodych ludziach wyrabiać nawyki aktywnego spędzania wypoczynku, planowania spędzania czasu wolnego”.


2.2 ZNACZENIE PRAWIDŁOWEGO WYKORZYSTANIA CZASU WOLNEGO W ŻYCIU MŁODZIEŻY.
Właściwe wykorzystanie wolnego czasu wpływa w dużej mierze na przyszłość młodego człowieka. Ważne jest, aby umiejętnie wybrać jak w tym czasie się zrelaksować i zregenerować organizm do dalszych działań. (człowiek aby żyć i normalnie funkcjonować musi też właściwie wypoczywać) Należy również utrzymać pewien rytm, w którym nauka byłaby przeplatana okresami wypoczynku i odprężenia, są warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego.
W wychowaniu ku zdrowej przyszłości chodzi nie tylko o posiadanie prawa do czasu wolnego, ale też o aktywne spożytkowanie tego czasu, chodzi o wychowanie globalne, o postawę twórczą a nie konsumpcyjną, o wychowanie młodego człowieka rozwiniętego i aktywnego.
Indywidualne zainteresowania i aktywności człowieka możliwe są do realizowania w czasie wolnym od pracy lub nauki, w niedziele i święta, podczas corocznego urlopu (Czajkowska 1979)
Najlepszą formą wypoczynku mającą na celu regenerację po nauce a więc pracy umysłowej są różne formy rekreacji fizycznej. Praca umysłowa wiąże się często ze stresem i napięciem psychicznym. Prócz tego nie ma możliwości zapewnienia potrzebnej dawki ruchu. Może się to dobić niekorzystnie na funkcjonowaniu układu krwionośnego, oddechowego i odpornościowego. Rekreacja to forma, która zapewnia organizmowi odprężenie, wyładowanie stresów oraz daje wiele przyjemności jeśli ćwiczymy lub trenujemy swoją ulubioną dyscyplinę sportu. (Moszczyński 1996, Drabik 1994).
Istotne jest też w jaki sposób czas wolny spędzają osoby, które mają go bardzo mało. Takimi osobami są na pewno sportowcy, których codzienny trening sprawia, że nie zostaje im go zbyt wiele.
Sposoby spędzania wolnego czasu można podzielić na sześć podstawowych kategorii:
1) związane z przyjętymi na siebie obowiązkami: dokształcanie, pomoc rodzinie, działalności organizacyjno-społecznej i religijnymi,
2)związane z aktywnością podmiotu w dziedzinie: artystycznej, technicznej, sportu i rekreacji fizycznej turystyki,
3)związane z uczestnictwem w kulturze: w formie odbioru środków masowego przekazu (telewizja, radio, książka, prasa, kino, teatr),
4)związane z uczestnictwem w życiu społecznym: przebywanie z sympatią, spacery z kolegami, uczęszczanie do dyskoteki, klubów, oglądanie imprez sportowych,
5)związane z realizacją indywidualnych zamiłowań: różnego rodzaju hobby, majsterkowanie itp.,
6)zachowania o charakterze patologii społecznej: narkomania, przestępczość, nadużycia seksualne itp.

2.3 ŚRODOWISKO WYCHOWUJĄCE DO CZASU WOLNEGO.
Dla rozwijającego się dziecka pierwszym, najważniejszym środowiskiem jest rodzina. To ona jest źródłem kształtowania określonych nastawień, społecznego uczenia się, komunikowania się i zdobywania wszelakich umiejętności.
Prawidłowo zorganizowane i zaplanowane życie rodzinne daje optymalne warunki do nabywania przez swoich członków odpowiednich wzorców zachowań w sferze kulturalnej, intelektualnej, fizycznej czy społecznej. Odnosząc się do czasu wolnego, to czynnikiem kształtującym wzory spędzania wolnego czasu jest przykład rodziców, natomiast kierunek aktywności w czasie wolnym nadaje rodzina. Często dziecko postępuje według wzorów zaobserwowanych w rodzinie dlatego styl życia w rodzinie decyduje też o tym, jak dziecko a później młody człowiek funkcjonuje oraz jak kształtują się jego ideały.
Rodzina wprowadza dziecko w życie. Ma ona na dziecko ogromny wpływ, który nawet w dorosłym życiu jest znaczący. Przygotowanie dziecka do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego zależy uwarunkowani kultury czasu wolnego rodziny, w której młody człowiek się wychowuje oraz od funkcjonowania środowiska szkolnego, lokalnego, od wpływów grupy rówieśniczej. Zadaniem rodziny jest nauczenie dziecka mądrego, przemyślanego wykorzystania wolnego czasu, dobierania odpowiednich dla siebie zajęć nadobowiązkowych. Rodzina, w której planowane są obowiązki, zajęcia, rozrywka oraz inne czynności stałe czy okazjonalne, lepiej kształtuje u dziecka takie cechy jak: obowiązkowość, wytrwałość, systematyczność oraz dyscyplinę wewnętrzną, co wszystko razem prowadzi do najbardziej optymalnego wykorzystania czasu wolnego.
Ważnym etapem w kształtowaniu osobowości dziecka a tym samym jego zachowań wolnoczasowych jest szkoła. I to szkoła powinna podjąć zadanie przygotowania młodych ludzi do kulturalnego spędzania wolnego czasu (Wolańska 1972). Jest ona instytucją, która skupia całe pokolenia dzieci i młodzieży w wieku obowiązkowej nauki szkolnej. Tak więc wpływa na kształtowanie się postaw dotyczących spędzania wolnego czasu przez swoich uczniów. Szkoła narzuca dziecku obowiązek nauki, który wymaga już prawidłowego gospodarowania wolnym czasem, aby temu obowiązkowi sprostać. Obszar jej działania zawiera się w środowisku lokalnym, które obok rodziny jest ważnym czynnikiem socjalizacji. Jest to zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki, zamknięty obszar oraz szereg instytucji i mechanizmów regulujących zachowania międzyludzkie, w tym obyczajowość, autorytety, normy moralne i wzory zachowań. (Leparczyk, Pilch 1995).
Warunki środowiskowe miejscowości determinują: klimat, wielkość i charakter danej miejscowości, stan i poziom szkolnictwa, krajobraz i zieleń, tradycje i dziedzictwo kulturalne mieszkańców, warunki zabaw i rozrywek oraz warunki komunikacyjne danej miejscowości. Istotną rolę odgrywa też zróżnicowane wykształcenie mieszkańców oraz charakter ich wykonywanej pracy, ponieważ od tego jaki rodzaj pracy wykonują, takie są ich zachowania wolnoczasowe, które przekazują następnym pokoleniom. (Wolańska 1971).