Układ moczowo-płciowy

Układ moczowo-płciowy-to układ narządów składających się z narządów tworzących tzw.uk. moczowy i narządów tworzących tzw.uk.płciowy.

*Układ moczowy-jego zadaniem jest wydalanie na zew. końcowych produktów przemiany materii za pośrednictwem moczu, stąd też uk.moczowy dzielimy na: -narząd produkujący mocz (nefron) i –drogi odprowadzające mocz (cewki zbiorcze, przewody brodawkowe, kielichy nerkowe mniejsze i większe, miedniczka nerkowa, moczowód, pęcherz moczowy, cewka moczowa).Nieparzyste narządy to cewka moczowa i pęcherz.Nerka to gruczoł i jako gruczoł zbudowana jest z cewek nerkowych (kanalików nerkowych) i każda cewka składa się z 2-óch części:wydzielniczej i wyprowadzającej (cewka zbiorcza jest początkowym odcinkiem wyprowadzającym mocz).
Nerka-jest to narząd parzysty leżący na tylnej ścianie brzucha po obu stronach kręgosłupa na poziomie dwóch dolnych kręgów piersiowych i dwóch górnych lędżwiowych,nerka lewa jest położona nieco wyżej (w połowie wysokości trzonu).Nerka ma kształt ziarna fasoli.Położona w płaszczyźnie czołowej, stąd w obrębie nerki wyróżnia się: brzeg wypukły, przyśrodkowy (wklęsły), 2 śc.: przednia (sąsiaduje z narządami)i tylna (przylega do śc.brzucha), biegun górny i dolny.Nerka jest pokryta osłonkami-torebki.Bezpośrednio nerka jest otoczona torebką włóknistą, która składa się z 2 blaszek: wew. (ściśle przylega do nerki) i włóknistą (luźno pokrywa nerkę).Na biegunie górnym pokrywa ją nadnercze.Torebka tłuszczowa- wspólna dla nerki i nadnercza,jest tkanką tłuszczową,pełniącą funkcję ochronną.Na zew.tej torebki jest powieź nerkowa też wspólna, błona łącznotkankowa,która jest podłożem dla otrzewnej.Przypomina ona worek otwarty lub dołowy.Osłonki te chronią nerkę i w pewnym stopniu umocowują.
Brzeg przyśrodkowy jest wklęsły i w połowie jego długości jest zagłębiony-wnęka nerkowa- poprzez nią do nerki wnika tętnica nerkowa,a wychodzi żyła nerkowa,miedniczka nerkowa, wnikają nerwy, które tworzą korzeń nerki.Wnęka przedłuża się w głąb- w zatokę nerkową.W tej zatoce mieszczą się początki odcinków dróg wyprowadzających mocz-kielichy mniejsze i większe i 2/3 odcinka miedniczek nerkowych z nerwami, naczynia krwionośne i tkanka tłuszczowa.
Budowa morfologiczna nerki (makroskopowa)-nerka składa się z 2-óch części:-obwodowej- jaśniejszej-kora nerki
-wewnętrznej- ciemniejszej- rdzeń nerki- tworzy on piramidy, które podstawą zwrócone są ku powierzchni,wierzchołek zaś tworzy uwypuklenie-brodawka nerkowa.Część kory wnika między piramidy i oddziela je od siebie-słupy nerkowe.Część rdzenia wnika w głąb kory i wytwarza promienie rdzeniowe.Brodawka jest objęta kielichem mniejszym (ale nie jest ich tyle samo w brodawkach, bo nawet 3 piramidy mogą uchodzić do kielichów).
Budowa drobnowidowa (mikroskopowa)- nerka jest gruczołem i składa się z kanalików nerkowych zbudowanych z nefronu.
*Nefron-jest podstawową częścią wydzielniczą kanalika nerkowego. Składa się z:
-ciałka nerkowego, zbudowanego z kłębka naczyniowego i torebki,składającej się z 2-óch warstw. Do kłębka krew dostarcza tętniczka doprowadzająca, a odprowadza tętniczka wyprowadzająca.Kłębek obejmuje nabłonkowa torebka Bowmana. Od ciałka nerkowego odchodzi
- kanalik kręty I rzędu o przebiegu początkowo pokręconym (kanalik bliższy), a w stronę istoty rdzennej o przebiegu prostym.W tym miejscu kanalik kręty I rzędu przechodzi w
-pętlę Henlego, w której budowie wyróżniamy ramię zstępujące i wstępujące. Ramię wstępujące dochodzi w okolicę macierzystego ciałka nerkowego gdzie tworzy
-kanalik kręty II rzędu (kanalik dalszy), czyli wstawkę i przechodzi w cewkę zbiorczą,która jest początkiem dróg odprowadzających mocz
*W ciałku nerkowym odbywa się filtracja osocza krwi i powstaje mocz pierwotny150l/dobę, a w miarę przepływu przez kolejne części nefronu poprzez resorbcję zwrotną (glukozy, wody i niektórych elektrolitów) oraz wydzielanie produktów przemiany materii, powstaje mocz ostateczny.Mocz ostateczny nie może zawierać białka, glukozy,krwinek czerwonych,białych ciałek krwi.Cewki zbiorcze biegną i łączą się w przewody brodawkowe.Brodawka jest usiana otworkami,przez które mocz nieustannie ścieka do kielichów mniejszych.Te łączą się i tworzą kanaliki większe (2,3 czasem 4).Te znów się łączą i przechodzą w 1 miedniczkę nerkową-ma kształt lejkowaty- i przechodzi w moczowód.Miedniczka jest spłaszczona przednio-tylnie.
Moczowód-długi przewód łączący miedniczkę z pęcherzem moczowym.W obrębie moczowodu wyróżniamy:
-część brzuszną biegnie po tylnej ścianie jamy brzusznej po mięśniu lędźwiowym większym (po jego powierzchni przedniej)
-część miedniczną- biegnie w miednicy małej.
Granicą umowną jest kresa miedniczna.część brzuszna krzyżuje się z kresą i wchodzi do miednicy małej.biegnie początkowo po bocznej jej ścianie, następnie na wysokości kości kulszowej moczowód się zagina i kieruje ku przodowi podążając w stronę pęcherza moczowego.U kobiet biegnie w tzw.przymaciczu, w więzadle szerokim macicy-pom.jego dwoma blaszkami, w pobliżu dna pęcherza krzyżuje moczowód tętnica maciczna (od przodu i od góry).U mężczyzn moczowód idzie bezpośrednio do pęcherza i w pobliżu dna krzyżuje go od przodu i góry nasieniowód, następnie moczowód przebija ścianę pęcherza i kończy się ujściem pęcherzowym na dnie pęcherza moczowego.
Pęcherz moczowy-to narząd nieparzysty,leżący w miednicy małej do tyłu spojenia łonowego a do przodu:-u mężczyzn-odbytnicy; -u kobiet macicy i górnego odcinka pochwy.Normalnie pęcherz nie wystaje ponad poziom spojenia łonowego.Jeżeli jednak zalega w nim mocz-wznosi się ponad jego poziom.Pęcherz składa się ze szczytu, trzonu i dna.Szczyt-jest zwrócony ku górze i przodowi w stronę pępka.Trzon-w jego obrębie jest ściana przednia,tylna i 2 boczne (w pęcherzu pełnym).Po prawej przylega do wyrostka lub jajnika.Z tyłu leży macica,a u mężczyzn odbytnica.Dno- u kobiet dno pęcherza spoczywa na przeponie moczowo-płciowej, część tylna dna dotyka górnego odcinka pochwy i szyjki macicy.U mężczyzn część przednia przylega do gruczołu krokowego.
Budowa ściany-składa się z 3 warstw:błony śluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej.
Błona śluzowa (pokryta nabłonkiem wielowarstwowym przejściowym) – jest pofałdowana, ale w obrębie dna jest całkowicie gładka. Ta okolica ma kształt trójkąta - trójkąt pęcherzowy (z kąta przedniego wychodzi cewka moczowa, do kątów tylno-bocznych uchodzą moczowody.
Błona mięśniowa - mięśniówka gładka, podłużna i okrężna (o takim przebiegu są włókna). Włókna okrężne w przednim kącie wytwarzają zwieracz wew. cewki moczowej .Cała mięśniówka pęcherza to m. wypieracz moczu (antagonista zwieracza).
Cewka moczowa-u kobiet ma ok. 4cm, rozpoczyna się ujściem wew., który znajduje się w kącie przednim trójkąta pęcherzowego.Cewka na całej swej długości biegnie po przedniej ścianie pochwy (jest z nią ściśle związana).Na swej drodze przebija przeponę moczowo płciową i w tym miejscu jest objęta od zewnątrz m. zwieraczem cewki moczowej, który podlega naszej woli.Cewka kończy się ujściem zew. na brodawce cewkowej w przedsionku pochwy (do przodu ujścia zew. pochwy).
- u mężczyzn ma ok. 15-20cm. Rozp. się ujściem wew. cewki moczowej.Kończy się ujściem zew. na żołędzi prącia. W obrębie cewki moczowej M. wyróżniamy 3 części: *sterczowa –ok.4cm to cz. która przebija gruczoł krokowy (stercz-prostata), to powoduje, że u prawie wszystkich mężczyzn po 50 roku życia zaczyna się problem z oddawaniem moczu (prostata się rozrasta i częściowo uciska na cewkę).Przerost gruczołu krokowego często ulega uzłośliwieniu; *błoniasta – 1.5-2cm, przebija przeponę moczowo-płciową i w tym miejscu cewka otoczona jest zwieraczem zew. cewki moczowej; *gąbczasta – 12-15cm, przebiega w ciele gąbczastym prącia.
W poł. dł.części sterczowej jest uwypuklenie tej błony-wzgórek nasienny, na którym uchodzą przewody wytryskowe.Odtąd droga moczowa i płciowa jest wspólna.

Układ płciowy męski
Jądro-są wielkości piłeczki pingpongowej, orzecha włoskiego, ale są spłaszczone w płaszczyźnie strzałkowej i w tej płaszczyźnie są ułożone.W obrębie jądra wyróżnia się: - powierzchnię przyśrodkową (zwróconą do sąsiedniego jądra), - ścianę boczną, - brzeg przedni i tylny, - 2 końce (górny i dolny). Otoczone jest silną błoną łącznotkankową (tzw. błoną białawą).W odcinku tylno-górnym wpukla się ona w głąb jądra tworząc śródjądrze.Od niego w kier. błony białawej biegną łącznotkankowe przegródki jądra, które dzielą miąższ jądra na płaciki – zraziki (ok. 200).Mają one kształt stożka, podstawą przylega do błony, a szczytem zwrócone do sródjądrza.Każdy zrazik zbudowany jest z 3-4 cewek nasiennych krętych, w obrębie szczytu płacika łączą się w 1 cewkę nasinną prostą, te wnikają do śródjądrza i tu tworzą siatkę jądra.
Przekrój przez cewkę nasienną krętą:
- błona podstawna, na niej ułożone są duże komórki odżywcze (Sertoliego),
- nabłonek płciowy, jego komórki układają się warstwowo – na błonie podstawnej spoczywają spermatogonie (najmłodsze komórki płciowe), wyżej są spermatocyty I-rzędowe (powstają z podziału spermatoginii), spermatocyty II-rzędowe (z podziału I-rzędowych), te się dzielą i powstają spermatydy, które przekształcają się w kom.płciowe męskie czyli plemniki (jest to spermatogeneza).Najbliżej światła cewki są plemniki (główka, wstawka, witka).
Cewki moczowe kręte służą do produkcji komórek płciowych męskich, które wytwarzają się bez przerwy.Dostają się one do cewek moczowych prostych, które są już drogami wyprowadzającymi, dostają się do siatki jądra i do najądrza
Jądro jest gruczołem dokrewnym – tkanka dokrewna jest pomiędzy cewkami krętymi a prostymi i ona produkuje hormony męskie (androgeny), które odpowiedzialne są za wykształcenie I i II-rzędowych cech płciowych.
Najądrze jest w kształcie czapeczki, przykrywa biegun górny u częściowo brzeg tylny jądra. Siatka jądra wnika w najądrze tworząc przewodziki odprowadzające , z nich wytwarza się 1 przewód najądrza (przewodziki tworzą głowę najądrza,przewód (trzon i ogon). Funkcja: *produkuje swoją własna wydzielinę, która przyczynie się do dojrzewania plemników, *plemniki są tu magazynowane i tu dojrzewają
Nasieniowód – ogon najądrza zagina się i przechodzi w nasieniowód, który ma ok. 56-60cm.W obrębie nasieniowodu wyróżnia się odcinki: *jądrowy – wzdłuż brzegu tylnego jądra i najądrza, *powrózkowy. Oba te odcinki znajdują się w worku mosznowym, a następnie nasieniowód, poprzez pierścień pachwinowy-powierzchowny, wchodzi do jamy brzusznej, przekracza kresę graniczną i wnika do miednicy małej. *pachwinowy i miedniczny – początkowo biegnie po bocznej ścianie miednicy małej, potem się zagina i podąża do pęcherza. Nasieniowód w pobliży dna pęcherza krzyżuje moczowód, dalej nasieniowód się rozszerza tworząc bańkę nasieniowodu, następnie się zwęża, wchodzi do gruczołu krokowego i uchodzi na wzgórku nasiennym [tu uchodzą oba przewody wytryskowe (prawy i lewy) i liczne przewody gruczołu krokowego].
Nasieniowód służy tylko do przeprowadzania plemników. Bańka pełni rolę gruczołu – jej wydzielina wchodzi w skład nasienia (zwiększa żywotność plemników).
Bocznie od bańki nasieniowodu znajduje się gruczoł – pęcherzyk nasienny – podłużny, pobruzdowany. Wychodzi z niego przewód wydalający, który uchodzi do początku odcinka przewodu wytryskowego. Wydzielina tego pęcherzyka bierze udział w dojrzewaniu plemników i ich wytwarzaniu. Znajduje się on pomiędzy pęcherzem a odbytnicą (bańka też). Cewka moczowa należy do dróg wyprowadzających plemniki.
Nasienie (Sperma) zawiera ok. 200-300 mln plemników. Jest to wydzielina najądrza z wydzieliną bańki nasieniowodu, pęcherzów nasiennych, gruczołu krokowego, gruczołów opuszkowo-cewkowych, wydzielina gruczołu położonego w ścianie cewki, złuszczony nabłonek, aminokwasy i fruktoza, spermina (wydzielina gruczołu krokowego – charakterystyczny zapach), nekrospermia (martwe plemniki w nasieniu).

Narządy płciowe męskie zewnętrzne:
Moszna (worek mosznowy) – uwypuklenie ściany brzucha w odcinku przednio-dolnym, ma te same warstwy (nie ma tkanki tłuszczowej – odpowiednikiem jest błona kurczliwa)
Prącie – zbudowane z 2 ciał jamistych i cała gąbczastego. Ciała jamiste zaczynają się 2 odnogami w części przedniej, łączą się w ciało gąbczaste, które rozpoczyna się opuszka ciała gąbczastego, a kończy się żołędzią prącia. ciało jamiste otoczone jest błona białawą, w głąb tych ciał wnikają przegródki łącznotkankowe i powstają małe jamki w miąższu. Ciało gąbczaste zbudowane jest podobnie, z tym że przez nie przebiega część gąbczasta cewki moczowej. Funkcja: *ciało jamiste – pod wpływem impulsu nerwowego krew zaczyna napływać do ciał i wypełnia jamki, ale nie może odpłynąć co powoduje wzrost ciał jamistych a tym samym wzwód; *ciało gąbczaste – nigdy nie wypełnia się całkowicie krwią dlatego, że pewna ilość krwi odpływa (cewka moczowo cały czas jest drożna).
Wszystko otoczone jest powięzią głęboką prącia – silna łącznotkankowa. Na zew. powięź powierzchowna prącia jest przykryta skórą.
Napletek – podwójny fałd skórny połączony z resztą żołędzi węzidełkiem, jest ruchomy.


Układ płciowy żeński:
Jajnik-jest gonadą i gruczołem dokrewnym, wytwarza się w górnych partiach jamy brzusznej,zstępuje ku dołowi i zatrzymuje się w miednicy małej.Jest wielkości ziarna migdału,położony jest na bocznej ścianie miednicy małej poniżej kresy granicznej w dołku jajnikowym (miejsce rozwidlenia tętnicy biodrowej wspólnej na tętnicę biodrowa i wew.).Wyrózniamy pow.przyśrodkową,baczną (do ściany miednicy);brzeg:tylny (wolny), przedni (krezkowy)-tu znajduje się zagłębienie-wcięcie jajnikowe przez które wnikają nerwy; kąt:górny (jajowodowy) i dolny.
Budowa miąższu jajnika:
-część obwodowa-kora jajnika-w pościelisku łącznotkankowym wydzielają się pęcherzyki:pierwotne,dojrzewające (wtórne), Graffa (jest ich najmniej)-są duże i w nich rozwija się kom.jajowa (z wiekiem jest ich coraz mniej)
Cykl owulacyjny-cykl dojrzewania komórki jajowej-ok.28dni, w poł. cyklu (ok14dnia) zaczyna się cykl menstruacyjny. Cykl owulacyjny kończy się owulacją (1/2 cyklu miesięcznego) – kom. Jajowa uwalnia się z pęcherzyka do jamy brzusznej. Po uwolnieniu tej komórki pęcherzyk przekształca się w tzw pęcherzyk czerwony czyli ciałko żółte, które powoduje czynność hormonalną (wytwarza progesteron). Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte przekształca się w ciałko białawe (nie produkuje progesteronu) i zanika. Jeżeli dojdzie do zapłodnienia to ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe i pełni funkcję hormonalną do 4 mies. ciąży i potem zanika.
- część wew. – rdzeń.
Jajnik jako gruczoł dokrewny – to kom. Gruczołowa, znajdująca się w obrębie wnęki jajnika, produkuje hormony płciowe żeńskie (estrogeny). Kom.jajowa, z jamy brzusznej, wychwycona zostaje przez jajowód i wciągnięta do światła jajowodu.
Jajowód-w jego obrębie wyróżniamy: *lejek, który posiada strzępek jajnikowy, *bańkę jajowodu (stanowi 2/3 dł.jajowodu), *cieś, *odcinek śródścienny – przebija ścianę macicy, kończy się ujściem macicznym jajowodu. Bańka i lejek obejmują jajnik, ale się z nim nie łączą.
Do bańki dostają się plemniki zdolne do zapłodnienia przez 2 do 3 dni i czekają na kom. jajową, tu też dochodzi do zapłodnienia, potem następuje bruzdkowanie i ciągły podział kom.jajowej; 3 dni wędruje przez jajowód na 4 dzień wpada do jamy macicy gdzie się zagnieżdża i zaczyna się ciąża właściwa. Ciąża pozamaciczna – jeżeli plemniki dostaną się do jamy brzusznej i dojdzie do zapłodnienia powstaje ciąża brzuszna pierwotna. Może też być w jajowodzie na skutek zatorów.
Macica-połowa jej leży pośrodku miednicy małej. Ma kształt gruszki, dł 6-8cm. Wyróżniamy: trzon, cieś, miejsce zwężone, szyjka macicy. Dno macicy – część trzonu, uwypuklona jest ku górze, powyżej ujścia jajowodu. szyjka macicy jest to część przykryta pochwą, którą dzielimy na: odcinek pochwowy przykryty pochwą i odcinek nadpochwowy. Wew.macicy znajduje się jama macicy, w obrębie szyjki przechodzi w kanał szyjki, który kończy się otworem (u nieródek – okrągły, u rodzących podłużny, otoczony wargą górną i dolną).
Ściana macicy jest b.gruba – wyściełana błoną śluzową, pokrytą nabłonkiem wielowalcowatym; b.dobrze unaczyniona; zawiera liczne gruczoły; podlega cyklicznym zmianom-cykl menstruacyjny (28dni):
1-faza złuszczania-okres-gdy nie dojdzie do ciąży, bo jest niepotrzebna, oddziela się i jest wydalana na zew.
2-faza odnowy-błona śluzowa się powoli odnawia-kilka dni
3-faza rozrastania-powrót do stanu pierwotnego
4-faza wydzielania-przygotowuje się na przyjęcie kom.jajowej
5-faza niedokrwienia-spowodowana ustaniem produkcji progeteronu.
Błona mięśniowa (2 warstwa ściany macicy)- mięśniówka gładka nie podlegająca naszej woli; włókna mięśniowe ułożone spiralnie (w czasie ciąży spirale się rozwijają i macica się powiększa, podczas akcji porodowej spowrotem się zwijają i przez cały okres połogu macica wraca do stanu pierwotnego.
Błona surowicza (3 warstwa) –omacicze (otrzewna). Kanał szyjki jest zaczopowany śluzem, który chroni macicę przed zakarzeniem.
Prawidłowe położenie macicy-, jest pochylona do przodu w stosunku do osi pochwy i macicy-leży na pęcherzu moczowym, tzw.przodopochylenie. trzon macicy jest pochylony do przodu w stos.do osi szyjki twz.przodozgięcie. Tyłopochylenie i tyłozgięcie to patologia.
Pochwa- cewa błoniasta, dł.6-8cm,b.rozciagliwa. biegnie po środku miednicy małej od tyłu i góry, ku dołowi i przodowi – skośnie. Kończy się otworem zew. pochwy znajdującym się w tzw. przedsionku pochwy. Otwór zew. przesłonięty jest błoną dziewiczą, która ma otwór dla przejścia krwi menstruacyjnej. Większa część pochwy znajduje się w miednicy małej. Miejscem gdzie pochwa przebija przeponę moczowo-płciową objęta jest mięśniem (zwieraczem cewkowo-pochwowym). Częściowo zachodzi na szyjkę macicy z tyłu, między ściana pochwy a szyjką wytwarza się sklepienie pochwy: przednie i tylne (tu gromadzi się nasienie).
Wzgórek łonowy –skupisko tkanki tłuszczowej tuż nad spojeniem łojowym (owłosiony).
Wargi sromowe większe – 2 fałdy skórne owłosione (u mężczyzn odpowiednikiem jest moszna); mniejsze – delikatniejsze fałdy skórne, nie owłosione, ograniczające przedsionek pochwy.
Łechtaczka zbudowana z 2 ciał jamistych, odpowiednik prącia, leży w miejscu łączenia się warg sromowych większych. Do tyłu jest ujście zew. pochwy, zamknięte błona dziewiczą.