1.Diagnoza- identyfikacja esencji i wszelkich determinantów wieloskładnikowego stanu rzeczywistego , dokonywana przez analizę cech go charakteryzujących przy rozpatrzeniu uniwersalnych prawidłowości występujących w danej dziedzinie. Diagnoza obejmuje dwa aspekty: gromadzenie przydatnych informacji, dokładna krytyczna ich obróbka na drodze rozumowej. Elementarne czynności diagnostyczne: zgromadzenie danych, interpretacja, ocena stanu rzeczy.
Przedmiot diagnozy: 1.Zachowania ( niezgodne z normą psychiatryczną lub prawną), diagnoza behawioralna, 2.Mechanizmy regulacji zachowania ( prowadzące do antagonizmu destruktywnego), diagnoza interdyscyplinarna.
2. Proces rozpoznawania i metodycznego postępowania: Nie wszystkie diagnozy charakteryzują się schematycznym przebiegiem . W większości przypadków występuje tylko część czynników. Ich istotność jest także zróżnicowana . Początek etapów diagnozy: Zadania do ,których rozwiązania niewiele brakuje (dane zgromadzone w wystarczającej ilości). Zadania nieco trudniejsze (dla których brak potrzebnych informacji). Różne typy diagnozy korelują pomiędzy sobą (oddziałują na siebie). Etapy postępowania diagnostycznego: sformułowanie problemu, sformułowanie hipotez, weryfikacja hipotez diagnostycznych. Dwa etapy w każdej poprawnej diagnozie: diagnoza kwalifikacyjna, diagnoza genetyczna.
3.Typologia diagnoz w ujęciu Ziemskiego: składa się z cząstkowych faz ( stadiów), opisywanie tylko wycinka badanej rzeczywistości łącznie pozwalają na postawienie diagnozy pełnej będącej punktem wyjścia do podejmowanych działań. A) diagnoza kategorialna- dopasowana do gatunku. Zajmuje się wszelkimi pobudkami i motywami działań, podporządkowuje dany wycinek rzeczywistości do określonej kategorii ilościowej i jakościowej, dwie dziedziny: diagnoza przyporządkowująca klasyfikacyjna, diagnoza przyporządkowująca typologiczna. Diagnoza przyporządkowująca klasyfikacyjna: najlepiej rozwinięta w naukach przyrodniczych , ważnym aspektem jest przymus odszukania w przedmiotach badań cech wspólnych które różnicują jeden gatunek od drugiego. Charakterystyczne: żelazne, rygorystyczne bariery ( obowiązek posiadania lub braku określonych cech u danych gatunków). Diagnoza przyporządkowująca typologiczna: nauki społeczne i humanistyczne, przyrodnicze. Zalety: rozległe opisy i wyjaśnienie, brak sztywnych barier diagnozy klasyfikacyjnej. B. diagnoza przyczynowa ( genetyczna)- określa pod wpływem jakich czynników pewne właściwości się ukształtowały, określa etiologię zachowania. C. diagnoza funkcjonalna – celowościowa (znaczenia)- objaśnia jakie modyfikacje w strukturze całości wywołują poszczególne procedury bądź sytuacje, działanie sytuacji na pojedyncze elementy, pokazuje doniosłość czynników jednostkowych dla całości oceny badanego stanu. D. diagnoza fazy- odpowiada na pytanie o fazę rozwoju stanu aktualnego, określa etap, np. wykolejenia społecznego czyli demoralizacji, stosowana w zjawiskach o dynamicznej naturze. E. Diagnoza rozwojowa (prognostyczna)- określa czy dany stan ma tendencję rozwojową, przewiduje jak będzie się rozwijać, elementy diagnozy stają się ich rezultatem. F. Diagnoza decyzyjna- zawiera refleksje i konkluzje co do sposobu działania względem osoby diagnozowanej, punkt wyjścia do opracowania programu oddziaływań, projektowanie oddziaływań- wykonywanie zadań.
4. Diagnostyka resocjalizacyjna jako dyscyplina naukowa- modyfikacja zachowań niepożądanych, wygaszanie lub zapominanie wyuczonych wadliwych stereotypów zachowania( nawyków i przyzwyczajeń), manipulacja bodźcami sytuacyjnymi – wygaszanie reakcji.
5.Przedmiot diagnozy resocjalizacyjnej- symptomy, psychospołeczne mechanizmy regulacyjne stanów nieprzystosowania, proste i złożone czynniki etiologiczne.
6. Modele diagnoz w resocjalizacji: A. Diagnoza behawioralna- badanie związku pomiędzy czynnikami uprzednimi - bodziec –przyczyna, a czynnikami późniejszymi- zachowania antyspołeczne. Zachowania niezgodne z normą psychiatryczną lub prawną świadczące o wadliwym przystosowaniu społecznym, które mierzone trafnym i rzetelnym narzędziem z uwagi na częstotliwość wykraczają poza obszar jednego odchylenia standardowego. B. Diagnoza interakcyjna- rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych jakie jednostka utrzymuje z innymi osobami, np.: rodzicami, wychowawcami, kolegami. C. Diagnoza interdyscyplinarna- wielodyscyplinarny charakter, wielkość dyscyplin naukowych zaangażowanych w wyjaśnienie antagonizmu destruktywnego. Mechanizmy regulacji zachowania w danych warunkach społecznych : środowiskowych, rodzinnych prowadzące do zaburzeń przystosowania społecznego w postaci antagonizmu destruktywnego.
7. Diagnoza behawioralna: A. przedmiot: zachowania niezgodne z normą psychiczną lub prawną świadczące o wadliwym przystosowaniu społecznym, które mierzone trafnym i rzetelnym narzędziem z uwagi na częstotliwość wykraczają poza obszar jednego odchylenia standardowego. B. Model diagnozy behawioralnej: badanie związku pomiędzy czynnikami uprzednimi: bodźce- przyczyny, a czynnikami późniejszymi: zachowania antyspołeczne. C. Cel badania diagnostycznego: Wykrycie związków wpływających na zmianę zachowania jednostki, grupy społecznej. Wykrycie mechanizmów warunkowania klasycznego oraz instrumentalnego. D. Istota nieprzystosowania społecznego: Nieprzystosowanie społeczne – wszelkie formy zachowania będące przejawem wadliwego, nieadekwatnego reagowania na istniejące standardy: obyczajowe, moralne i prawne. Oczekiwania społeczne należy odnosić je zawsze do wymagań konkretnego społeczeństwa, w określonym miejscu i czasie. Istota nieprzystosowania społecznego sprowadzane wyłącznie do samych zachowań. Techniki tylko takie, które pozwalają na obiektywne stwierdzenie faktów, ścisły pomiar psychometryczny. E. Resocjalizacja wg modelu behawioralnego: prowadzona równolegle z diagnozą: modyfikacja zachowań niepożądanych, wygaszenie lub zapominanie wyuczonych wadliwych stereotypów zachowania ( nawyków i przyzwyczajeń), manipulacja bodźcami sytuacyjnymi ( wygaszanie reakcji). Diagnoza behawioralna jest podstawą terapii behawioralnej.
8. Diagnoza interdyscyplinarna: A. przedmiot- mechanizmy regulacji zachowania w danych warunkach społecznych ( środowiskowych, rodzinnych) prowadzące do zaburzeń przystosowania społecznego w postaci antagonizmu destruktywnego. B. Antagonizm destruktywny- przeciwstawienie się wszelkim normom społecznym, niezależnie od ich treści i charakteru. Stanowi ono cechę wykolejenia społecznego. C. Cel badania diagnostycznego: poznanie ( opis i wyjaśnienie) antagonizmu destruktywnego zwłaszcza postaw i ról społecznych, wzmocnień w postaci niekorzystnych czynników oddziałujących na jednostkę: biopsychicznych. D. Model diagnozy interdyscyplinarnej: wielodyscyplinarny charakter wielkość dyscyplin naukowych zaangażowanych w wyjaśnienie antagonizmu destruktywnego. E. Resocjalizacja według modelu interdyscyplinarnego: resocjalizacja następuje po diagnozie. Kształtowanie nie tylko stylów zachowania lecz wzorców osobowych, pożądanych postaw. Diagnoza interdyscyplinarna podstawą terapii humanistycznej- człowiek nie jest zbiorem zachowań lecz osobą ujętą wielowymiarowo. Podstawowy cel: stworzenie sprzyjających warunków rozwoju psychospołecznego. Zmian dokonuje sam przedmiot.
9. Pełna diagnoza na potrzeby profilaktyki i resocjalizacji (Pytka), Etapy diagnozy w modelu diagnozy interdyscyplinarnej: A. diagnoza konstatująca ( fakty): określenie rodzaju zaburzeń i dewiacji oraz intensywności postaw antyspołecznych, wykrycie mechanizmów psychofizycznych i społecznych, ustalenie udziału poszczególnych czynników w genezie obserwowanych zjawisk. Diagnoza konstatująca : możliwie pełny opis zastanego stanu rzeczy, konkluzja ( działać, czy powstrzymać się ?)określenie skutków osobistych i społecznych zachowania jednostki, określenie zagrożenia społecznego. B. Diagnoza ukierunkowująca (projektująca)- sformułowanie hipotez i postulatów, co do kierunku i zakresu działalności, ustalenie związku pomiędzy: przyczynami ( zabiegami wychowawczymi), skutkiem ( stan postulowany), uwzględnienie realności podejmowanych działań. Diagnoza ukierunkowująca : optymalizacja projektu działania interwencyjnego przy uwzględnieniu cech danego zjawiska dewiacyjnego ( specyfiki, nasilenia, genezy, stadium, tendencji rozwojowych), poziomu strat i zysków przy wyborze określonego sposobu działania. C. Diagnoza weryfikująca- sprawdzenie prawidłowości uzyskanego obszaru diagnostycznego, weryfikacja prawidłowości rozwiązań wdrożonych do realizacji.
10. Diagnoza interakcyjna: A. przedmiot- w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego jest rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych jakie jednostka utrzymuje z osobami socjalizująco znaczącymi ( rodzice, wychowawcy, koledzy) oraz jej psychospołeczny rozwój, a zwłaszcza poziom rozwoju społeczno- moralnego B. Cel badania diagnostycznego: identyfikacja oraz wyjaśnienie znaczenia poszczególnych dysfunkcji w adaptacji społecznej jednostki i jej zaburzeniach, by w następstwie dokonanego rozpoznania móc zaproponować odpowiednią korekturę rozwoju psychospołecznego poprzez zastosowanie trafnych metod oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego. C. model diagnozy interakcyjnej- model ten nawiązuje do psychologicznych koncepcji psychospołecznego rozwoju jednostki, w których zahamowania rozwoju traktowane są jako przejawy zaburzeń regulacji neurofizjologicznej lub psychologicznej jednostki w danym otoczeniu społecznym. D. Pojęcie nieprzystosowania społecznego- charakterystyczny układ postaw lub stany osobowości skłaniające daną jednostkę do reagowania w sposób niezgodny z zaleceniami aksjologii pedagogicznej, wymaganiami ról społecznych i normami społecznymi. E. Istota nieprzystosowania społecznego- młodzież, która wymaga specjalnie zaplanowanych i intensywnie prowadzonych działań leczniczo terapeutycznych, resocjalizacyjnych i profilaktycznych. Nieprzystosowana jest każda jednostka godząca swym postępowaniem w interes społeczeństwa jako całości, która nie respektuje norm moralnych i społecznych.