Traktat o szczęściu

Szczęście ... cóż to jest. Jedno słowo, pojecie które dla wielu stoi na samym szczycie hierarchii wartości. Każdy w mniejszym lub większym stopniu dąży do tego aby je osiągnąć. Tak więc problem szczęścia niewątpliwie dotyczy każdego. Z pewnością jak różne są sposoby osiągnięcia życia szczęśliwego tak i odmienne znaczenie zajmuje ono w ich życiu. Niektórzy potrzebują niewiele, aby być szczęśliwymi, inni zaś nigdy nie są nasyceni i zawsze poszukiwać będą celu który pozwoli im się spełnić.
Szczęście jako pojęcie może być różnie definiowane. W psychologii rozróżnia się cztery sposoby określania szczęścia. Po pierwsze, szczęście jest przede wszystkim stanem obiektywnym, oznaczającym wyjątkowo sprzyjające wydarzenia oraz jest równoznaczne z pomyślnością i powodzeniem w różnych sprawach. W znaczeniu subiektywnym i psychologicznym odnosi się do pozytywnych przeżyć. W znaczeniu filozoficznym stanowi najwyższą sumę dóbr możliwą do osiągnięcia przez człowieka. W ten właśnie sposób rozumiano szczęście w starożytności (jako tzw.: eudajmonię, bądź eudemonię - stan szczęśliwości uzyskany przez osiągnięcie najwyższego dobra) oraz w średniowieczu (jako tzw.: beatitudo).
Czym jest szczęście, powinni najlepiej wiedzieć filozofowie, i oni właśnie w swoich dziełach rozważali to pojęcie najdokładniej.
Arystoteles w swojej Etyce nikomachejskiej definiuje szczęście jako działanie duszy w zgodzie z doskonałą cnotą. Ponadto nie jest ono czymś statycznym, lecz działaniem. Nie jest obiektem, do którego brnie się przez trudności codziennego życia, tak, jak to zwykło się uważać, ale tym, co mu towarzyszy. Ponadto szczęście jest angażowaniem się w rozmaite czynności życiowe, jak jedzenie, praca, miłość.
Na pytanie „Jak ludzie powinni się zachowywać” Arystoteles odpowiadał, że powinni czynić tak, aby osiągać szczęście. Brnąc dalej, aby osiągnąć szczęście, powinni stosować regułę typową dla stoików – złoty środek. Wg Arystotelesa, owy złoty środek i recepta na szczęście to m.in.: bycie dobrze odżywionym (lecz nie za dużo, ani nie za mało). Można zatem powiedzieć, że aby osiągnąć szczęście, ludzie muszą działać z umiarem oraz starać się osiągnąć środek między skrajnościami. Jeśli to uczynią, będą szczęśliwi.
Arystoteles jest jednym z pierwszych wielkich filozofów zdrowego rozsądku w podejściu do kwestii etycznej. Utrzymuje on także pogląd, że nie można być szczęśliwym bez żadnych przyjemności w życiu („Nikt nie może być szczęśliwy, cierpiąc”).
Jednak jako jedną z najbardziej uniwersalnych teorii szczęścia uważać można tę zaprezentowana przez Lucjusza Anneusza Senekę. Jego zdaniem osiągnięcie szczęścia to doprowadzenie swojego życia do stanu, w którym będzie ono zgodne z moralnością danego człowieka oraz jego celem, do którego się narodził. A zatem życie szczęśliwe jest to życie w zgodzie z naturą człowieka i tylko pod tym warunkiem może je osiągnąć. Istotne w rozumowaniu Seneki jest to, że nie daje on jednej, uniwersalnej recepty. Uświadamia nam jednak, że każdy ma coś innego do spełnienia na świecie. Zatem gdyby wszyscy zajmowali się tym samym, ludzkość nie rozwijałaby się, ale pozostawała na tym samym poziomie. Sumując stwierdzić można, że szczęśliwe życie to te zgodne z naturą człowieka, czyli celem do którego się zrodził.
Podobne stanowisko w tej kwestii zajmował Marek Aureliusz. On także twierdził, iż należy żyć zgodnie z naturą oraz samym sobą. Jednakże przywiązywał dużą wagę co do harmonii pomiędzy ciałem, duszą i celem życia człowieka. Jego zdaniem żadnej z tych trzech rzeczy nie należy uważać za ważniejszą, tylko dawkować je w miarę swoich możliwości.
W miarę następowania po sobie epok zmieniał się światopogląd, a także związane z nim najważniejsze wartości m.in.: pojęcie szczęścia. Szczególnym tego przykładem jest Średniowiecze i panujące w nim przeświadczenie, że Bóg jest centrum wszechświata, ludzkich myśli i działań (teocentryzm). Dlatego również filozofia została podporządkowana wierze chrześcijańskiej. Jednym z jej przedstawicieli w Średniowieczu był Św. Augustyn, który głosił, iż jedynym warunkiem szczęścia jest poznanie Boga. Niezbędnego do tego jest wniknięcie we własną duszę („Wejdź w siebie samego, we wnętrzu człowieka mieszka prawda”). Podstawą szczęścia jest również umiejętność cieszenia się z czego tylko można, choćby tym że żyjemy i że jesteśmy zdrowi. Nie należy szukać negatywnych stron życia, czy też rozczulać się nad sobą.
Wg Spinozy, z kolei, szczęśliwe życie polega na posiadaniu jakiegoś stosunku do świata. Stosunek ten jest po części emocjonalny, a po części racjonalny. Część racjonalna uznaje prawdę, że wszystkie zdarzenia są zdeterminowane i niezależne od nas, a emocjonalna akceptuje ten fakt. Innymi słowy Spinoza, jako determinista dowodzi, że człowiek będzie szczęśliwy, jeśli zrozumie, że istnieją granice ludzkiej mocy. Rozumiejąc, że wszystko, co się wydarza musi koniecznie się wydarzyć, nie będzie trwonić własnej energii, przeciwstawiając się im.
Utylitaryści natomiast wyznawali zasadę użyteczności, wg której działaniem słusznym jest zawsze to działanie, którego konsekwencją jest uczynienie możliwie jak największej liczby ludzi w możliwie jak największym stopniu szczęśliwym (tzw.: zasada największego szczęścia). Jedynymi rzeczami we wszechświecie, które posiadają bezwzględną, wewnętrzną wartość są szczęście i przyjemność, a wszystkie inne rzeczy są wartościowe o tyle, o ile prowadzą do szczęścia.
Przeciwnikiem utylitaryzmu był Kant. Twierdził on, iż dążenie do szczęścia i przyjemności, własnego bądź cudzego, jest bezcelowe, ponieważ prawie na pewno nie uda się go osiągnąć. Mówi ponadto, że szczęście nie posiada żadnej wewnętrznej wartości. Jedyną absolutnie wartościową rzeczą we wszechświecie jest, jego zdaniem, dobra wola.
Bertrand Russel był przedstawicielem filozofii optymistycznej, której bronił w swoim dziele The Conquest of Happiness (Zdobycie szczęścia). Russel zgadza się w nim, że życie ludzkie bywa często nieszczęśliwe, twierdzi jednak, że może ono być szczęśliwe, nie istnieje bowiem żaden metafizyczny powód, który by to uniemożliwiał. Większość nieszczęść jest zupełnie niekonieczna i spowodowana przez samych ludzi, którzy nie wiedzą, jak być szczęśliwym. Russel udziela również rad, jak być szczęśliwym. Istnieje wiele źródeł szczęścia, między innymi przyjemności zmysłowe, uczucia, rodzina, praca, zainteresowania i hobby oraz zdolność znajdywania złotego środka między wysiłkiem a rezygnacją. Aby unikać nieszczęścia należy starać się o to, by być wolnym od zawiści i nadmiaru rywalizacji.
Schopenhauer, bliższy naszej epoce filozof uważał, że należy żyć rozsądnie, zachowując umiar we wszystkim (zasada złotego środka) raczej należy unikać błahych powodów do radości, żyć umiarkowanie, a szczęście samo przyjdzie. Według tego filozofa najprostszym przepisem na życie szczęśliwe jest unikanie wszelkich nieszczęść i smutków.
Phillipa Foot, współczesny filozof, wbrew utylitaryzmowi dowodziła, iż jest rzeczą najzupełniej sensowną wierzyć w to, iż życie ludzkie pozbawione szczęścia warte jest tego, by je przeżyć. Dochodzi ona do wniosku, że samo ludzkie życie jest pewnym dobrem wartym tego, by je przeżyć dla tej osoby, do której ono należy.
Czym jest szczęście dla mnie (może w przyszłości sławnego filozofa)? Są to drobne rzeczy, sytuacje, zdarzenia, które cieszą, czyjś uśmiech, pogoda ducha, słonce na niebie. Najbardziej jednak znaczenie szczęścia dla mnie oddaje sentencja John’a Locke’a: „Szczęście jest zadowoleniem z życia wziętego w całości” takie, jakie jest.









audaces fortuna iuvat [audaces fortuna juwat] (łc.) śmiałym szczęście sprzyja; (cytat z Eneidy Wergiliusza)

"Celem ludzkiego życia jest szczęście, któż jednak z nas wie,
jak je osiągnąć"
Jean Jaques Rousseau

„To człowiek człowiekowi najbardziej jest potrzebny do szczęścia”
Paul Holbach

„Ażeby być szczęśliwym, dodawaj do tego, co masz, lecz odejmuj od tego, co chcesz mieć”
Seneka

„Zadaj sobie pytanie, czy jesteś człowiekiem szczęśliwym, a przestaniesz nim być”
John Stuart Mill

„Szczęście jest stanem ducha, a więc nie może być trwałe”
Wolter

„Jedno jest w życiu szczęście – kochać i być kochanym”
George Sand

















Bibliografia:
Richard H. Popkin, Avrum Stroll: „Filozofia”
Jenny Teichman, Katherine C. Evans: „Filozofia przewodnik dla początkujących”