Wstęp do nauki o państwie i prawie- najwazniejsze informacje i definicje

1. Koncepcje genezy państwa
Poglądy autonomiczne- organizacja państwowa powstała na pewnym etapie rozwoju społecznego w wyniku działania ludzi.
Poglądy heteronomiczne – do powstania państwa doszło niezależnie od działań ludzkich i woli człowieka.
Teorie heteronomiczne:
Koncepcja teistyczna – wiąże powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej.
Koncepcja podboju i przemocy- państwo jest instytucją odwieczną, od samego początku istniało podporządkowanie słabszych silniejszym.
Teorie autonomiczne:
Koncepcja patriarchalna- państwo wywodzi się ze wspólnoty rodzinnej.
Koncepcja patrymonialna- państwo wywodzi się z pierwotnego dominium ziemskiego i powstało przez przyłączenie doń obszarów sąsiednich, poprzez rozrost jakiejś pradawnej posiadłości. Państwo jest tu postrzegane tu jako własność tych , którzy rządzą.
Koncepcja marksistowska- powstanie państwa jest wynikiem szeregu przeobrażeń, jakie dokonały się w społecznościach rodowo-plemiennych, a w szczególności podziału i specjalizacji pracy.
Koncepcja umowy społecznej- porozumienie jednostek, konsekwencją czego było powstanie państwa i władzy.
2. Definicja państwa
Państwo to terytorialna, przymusowa, hierarchiczna, polityczna i suwerenna organizacja społeczeństwa oparta na systemie prawnym ekonomicznym i społecznym. Państwo poprzez swoje organy sprawuje na podstawie prawa władzę w społeczeństwie.
3. Pojecie ustroju państwa.
Ustrój państwowy jest połączeniem ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. Na ustrój państwa składa się :
zasady terytorialnej organizacji państwa
aksjologiczne podstawy ustroju
organy aparatu państwowego
kompetencje i działanie
społeczne formy realizacji władzy publicznej
„ustrój gospodarczy" istnienie zasady finansów publicznych
Wyklucza to dominację jednej władzy nad pozostałymi. Stąd każda władza w państwie jest równorzędna.
3 Państwo jako polityczna organizacja społeczeństwa globalnego.
Jest nadrzędna wobec wszystkich innych grup społecznych. Jest to najwyższa zbiorowość ludzi powiązanych wzajemnie stosunkami w wyodrębnioną całość a przy tym jest to zbiorowość w której zamyka się całe życie społeczne. Podstawowym kryterium wyodrębnienia państwa jest kryterium terytorialno-geograficzne. Skład społeczeństwa globalnego jest zróżnicowany i podzielony. Jego elementami są nie tylko jednostki ale i grupy społeczne. Organizacja - to sposób zorganizowania wewnętrznego grupy społecznej. Organizacja państwa ma na celu zaspokojenie potrzeb obywateli i ma za zadanie zapewnić ład wewnętrzny.
4. Pojęcie władzy państwowej. Władza państwa a władza publiczna.
Władza państwowa to możliwość podejmowania decyzji przez organy państwowe w zakresie i na podstawie prawa niezależnie od woli obywateli których one dotyczą. Natomiast władza publiczna to pojęcie szersze , gdyż organy władcze to nie tylko organy państwowe ale również inne organy , którym prawo daje możliwość stosowania metod władczych. Widzimy więc że władza publiczna obejmuje władzę państwową.
5. Terytorialny, przymusowy i suwerenny charakter organizacji państwowej.
Państwo ma charakter terytorialny co oznacza że państwo jako struktura władzy ma ściśle określone terytorium działania ograniczone granicami lądowymi, morskimi i powietrznymi, i tylko na tym terytorium sprawuje swoją władzę, co również traktowane jest tak, że inne organizacje państwowe nie mogą na danym terytorium sprawować władzy zwierzchniej. Charakter przymusowy państwa polega na tym że każdy kto żyje w danej organizacji państwowej jest podległy jej władzy i ma obowiązek podporządkować się prawu stanowionemu przez organy państwa. Suwerenność państwa oznacza brak podległości władzy państwowej innej władzy czy to wewnętrznej czy zewnętrznej. Państwo jest organizacją której władza jest najwyższa i która podejmuje decyzje całkowicie niezależnie od innych podmiotów.
6. Aparat państwowy
Organizacja państwowa nie może istnieć bez aparatu państwowego. Stanowi on zespół osób urzeczywistniających władzę państwową i wyposażonych w odpowiednie ku temu środki materialne. Ludzie tworzący aparat państwowy tworzą pewną całość społeczną. Jest to jednak całość zróżnicowana. Wyróżnia się w niej :
- personel polityczny
- personel biurokratyczny
7. Cele państwa i kierunki jego działania
-zarządzanie sprawami ogólnospołecznymi
-dbałość o integralność społeczeństwa
-stabilność państwa i jego autorytet
-zapewnienie minimum egzystencji materialnej wszystkim jednostkom.
-bezpieczeństwo, kultura, ochrona zdrowia, obronność, rozwój ekonomiczny.
9. Elementy pojęcia ustroju politycznego.
-ogólna charakterystyka i struktura organizacyjna władzy państwowej.
-terytorialna organizacja władzy państwowej .
-pozycja prawna obywatela w państwie
-kompetencje organów władzy państwowej
-stosunki wewnętrzne między organami państwowymi


10. Pojęcie ustroju społeczno- gospodarczego
To system norm regulujących materialne warunki życia społecznego, struktury własnościowej, funkcjonowania gospodarki narodowej i finansów publicznych.
10. Ustrój społeczno-gospodarczy
Ogół zasad i instytucji społecznych determinujących pozycję społeczną jednostek oraz grup społecznych warunków ich życia. Do ustroju wlicza się również zasady działania finansów publicznych, sprawy ingerencji państwa w życie gospodarcze. System ubezpieczeń społecznych, ochrona systemu pieniężnego.
11. Pojęcie konstytucji
Konstytucja to najwyższy w hierarchii akt prawny normatywny regulujący podstawowe tezy ustroju państwa, prawa i statusu obywateli. Konstytucja to ustawa szczególna charakteryzująca się szczególną treścią, trybem uchwalania, szczególną mocą prawną i szczególnym trybem zmiany.
Konstytucja formalna stanowi akt prawny w formie ustawy uchwalany w przewidzianym trybie przez organ do tego powołany.
Konstytucja materialna to całokształt obowiązujących w państwie norm, które mają za przedmiot podstawy ustroju politycznego państwa.
12. Funkcje konstytucji:
-funkcja stabilizacyjna
-funkcja organizatorska
-funkcja integrująca społeczeństwa
-funkcja prawna jako najwyższego aktu normatywnego
-funkcja wychowawcza
-funkcja programowo dynamiczna
13. Szczególna treść konstytucji, pojęcie ogólnych idei i zasad ustroju państwowego, materie konstytucyjne, konstytucje pełne i niepełne.
Materie konstytucyjne:
-zapisy dotyczące podstaw ustrojowych
-tryb i zasady powoływania naczelnych organów państwa
-pozycja obywatela w państwie (jego prawa i obowiązki)
-pojęcie suwerenności i zwierzchniej władzy narodu w państwie
-działanie samorządu terytorialnego
-tryb zmiany konstytucji
-zasady ustroju społeczno- gospodarczego
Zasady ustrojowe
-podział władzy
-zwierzchnia władza narodu w państwie
-zasada państwa prawnego
-gwarancja praw jednostki
-samorządność i decentralizacja
-gospodarka rynkowa
Konstytucja pełna to taka konstytucja gdzie znajdują się opisane wszystkie materie konstytucyjne. Konstytucja mała jest aktem prawnym przejściowym który pomija niektóre materie konstytucyjne.
14. Sposoby uchwalania konstytucji
oktiorowanie przez monarchę (historyczny)
uchwalenie przez sejm zwykły
uchwalenie przez sejm ustawodawczy
uchwalenie przez komisję konstytucyjną powołaną tylko do uchwalenia konstytucji.
15. Zmiany częściowe w Konstytucji. Charakter zmian , szczególność trybu ich dokonywania, tryb zmiany Konstytucji RP
Projekt zmiany konstytucji składa 92 posłów (w zwykłych ustawach 15) Prezydent lub Senat ( w innych ustawach również RM lub 100000 obywateli). Musi być zachowana jednomyślność co do projektu zmian zarówno w Sejmie jak i w Senacie. Pierwsze czytanie odbywa się 30 dni po przedstawieniu projektu Sejmowi. Po uchwaleniu przez Sejm większością 2/3 głosów (w innych wypadkach większość zwykła lub bezwzględna) Senat ma 60 dni na uchwalenie projektu. Po uchwaleniu projektu przez Senat Prezydent musi podpisać zmianę konstytucji (nie ma prawa veta) w ciągu 21 dni. Jeśli chodzi o zmiany w rozdziałach I, II, XII w ciągu 45 dni Prezydent za zgodą Senatu; Sejm może zażądać przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego.
16. Szczególna moc prawna Konstytucji
Polega na najwyższej mocy derogacyjnej tego aktu prawnego co oznacza to ,że każdy inny akt prawny ma być zgodny z przepisem konstytucyjnym. Uważa się że przepis innej ustawy jest godny z konstytucją dopóki dopóty TK nie orzeknie o jego niezgodności z konstytucją. T K zajmuje się orzekaniem o zgodności z konstytucją wszystkich aktów prawnych w systemie prawa powszechnie obowiązującego. Skargę konstytucyjną może wnieść Prezydent.
17. Przebieg prac nad konstytucją RP
Prace nad przygotowaniem konstytucji w latach 1989-91
Zapoczątkowaniem prac Sejmu X kadencji było powołanie Komisji Konstytucyjnej do której należały wszystkie ugrupowania sejmowe. Pierwsza wersja konstytucji była już gotowa w 1990 .Wersja ta stała się przedmiotem debaty w 1991r.Sejm X kadencji nie był sejmem wybranym w demokratycznych wyborach. Stąd też jego rola ograniczała się do sprawozdania Komisji Konstytucyjnej. Równolegle z pracami w Sejmie toczyły się prace w Senacie. Komisja senacka rozpoczęła swoje prace od tez konstytucyjnych. Na ich podstawie został przygotowany projekt konstytucji. Projekty konstytucji opracowały też partie polityczne(SD,PSL,KPN,PC). Prace nad konstytucją w latach 1991-93.
Prace nad konstytucją prowadzone miały być w ramach Zgromadzenia Narodowego którego zadaniem miało być uchwalenie konstytucji i poddanie projektu referendum. Po wielu dyskusjach uchwalono Małą Konstytucję. Nie określała ona w pełni wszystkich materii konstytucyjnych. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługiwało Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego(56 członkom Zgromadzenia, prezydentowi).Tryb pracy zakładał odbycie 2 czytań projektu, poprawki mogły być zgłaszane w ciągu 60 dni, a po nich mogło nastąpić trzecie czytanie. Po przyjęciu konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe; prezydent miał obowiązek zarządzić referendum. W 1993r zgłoszono 7 projektów konstytucji(projekt z 1991 r senacki, SLD, PSL-UP, KPN, PL, prezydenta)
Prace konstytucyjne w latach 1993-97
W latach 1993/97 doszło do ukształtowania się pozaparlamentarnych komisji konstytucyjnych które nie potrafiły się zintegrować Doszło jednak do opracowania obywatelskiego projektu konstytucji który zyskał zgłoszony w czerwcu 1994r.
Przedmiotem prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego stary się projekty UW, SLD, PSL, UP, projekt Senatu i Prezydenta. Pierwsze czytanie odbyło się 22/23 IX .1994r.0desłano je do KK w celu przyjęcia tekstu jednolitego. Nad projektem KK pracowała od 20 I 1995 do 19 VI 1996.Tekst konstytucji liczył 221 artykułów. Projekt tekstu jednolitego skierowano do Podkomisji Redakcyjnej. Po zgłoszeniu poprawek tekst liczył 227 artykułów. Dyskusja nad ostateczną wersją konstytucji toczyła się w II poł.1996r.Do tej debaty zgłoszono dalsze poprawki i kluby poselskie SLD,UW,PSL utworzyły koalicję konstytucyjną. 16.01.1997 KK przyjęła sprawozdanie o projekcie konstucji. W 03 1997r. ZN rozpatrzyło sprawozdanie KK .przyjęło poprawki i wnioski mniejszości. Do tekstu konstytucji Prezydent wniósł 41 poprawek które rozpatrzyła KK(26 III 1997) a ZN(2 IV 1997) przyjęło cały tekst
konstytucji liczył 243 artykuły.
18. Ogólna charakterystyka konstytucji RP
Konstytucja RP składa się z preambuły zawierającej cel i motywy powiązane historycznie jej uchwalenia W konstytucji następują kolejno ponumerowane art. (243) pogrupowane w 13 rozdziałów. Najobszerniej potraktowano w konst. Wolności prawa i obowiązki człowieka i obywatela ( roz II art. 30-86). Kluczowe miejsce zajmuje roz. I RP poświecona zasadom ustrojowym państwa ( art. l - 29). Rozdział III mówi o źródłach prawa ( art. 87- 94). Rozdział IV dotyczy władzy ustawodawczej czyli sejmu i senatu jego organizacji i działania oraz statusu posła i senatora. Rozdział V zawiera pozycję prawną, tryb wyboru, kompetencje prezydenta ( art. 126-145) Rozdział VI mówi o Radzie Ministrów i Administracji Rządowej jako drugiego po prezydencie segmencie władzy wykonawczej zawiera tryb powoływania i kompetencje członków (art. 146- 162). Rozdział VII statuuje pozycję prawną samorządu terytorialnego ( art. 163-172). Rozdział VIII jest podstawą do działania organów wymiaru sprawiedliwości czyli sądów i trybunałów (art. 173-201). Rozdział IX dotyczy organów kontroli państwowej i ochrony praw. W tym rozdziale przedstawione jest funkcjonowanie NIK, RPO, KRRiTV (art. 202-215) Rozdział X sankcjonuje finanse publiczne. Jest umowa o trybie uchwalania ust. Budżetowej, pozycji, funkcjonowania NBP i Rady Polityki Pieniężnej.(216-227). Rozdział XI reguluje tryb wprowadzania zasady funkcjonowania organów państwowych w stanach nadzwyczajnych( 228-234) Rozdział XII reguluje tryb zmiany konstytucji (art. 235). Rozdział XIII reguluje kwestie związane z obowiązywaniem konstytucji i przepisów innych aktów prawnych które mogą być niezgodne z konst. (236-243)
19. Ogólne idee ustroju państwowego RP
- Idea państwa prawnego
RP jest państwem unitarnym
Zwierzchnia władza narodu w państwie
Poszanowanie wolności i praw człowieka, zasada zrównoważonego rozwoju,
Działanie organów publicznych zgodnie z prawem
Przestrzeganie prawa międzynarodowego
Trójpodział władzy
Decentralizacja władzy publicznej i samorządowej
Zasada gospodarki rynkowej
20. Podstawowe zasady ustroju politycznego.
• Suwerenność narodu
• Republikańska forma państwa
• Demokratyczne państwo prawne
• Podział władzy i równowagi władz
• Reprezentacja polityczna
• Dwuizbowość parlamentu
• Pluralizm polityczny
• Niezależność kościoła od państwa
• Wolności i prawa człowieka
• Decentralizacja i samorząd
•. Niezawisłość i niezależność sądów
• Społeczna gospodarka rynkowa , ochrona własności
21. Typologia form państwa
Forma państwa to sposób działania i organizacji czyli ustrój polityczny. Ze względu na kryterium udziału społeczeństwa w sprawowaniu władzy uwzględniamy:
forma oligarchiczna - charakteryzuje się tym że władza spoczywa w rękach grupy stanowiącej mniejszość wyodrębnione według pewnego kryteria.
Forma demokratyczna przedmiotem sprawowania władzy jest zorganizowana społeczność obywateli określona w konstytucji jako naród. Członkowie narodu uczestniczą w sprawowaniu władzy na zasadzie równości. według kryterium stosunku państwa i społeczeństwa dzielimy państwa na: totalitarne, autorytarne i demokratyczne.
forma antydemokratyczna w której sprawowanie władzy odbywa się jksljknjvvc społeczeństwa. Władzę sprawuje aparat państwowy.
Państwo totalitarne cechuje kontrolowanie dziedzin życia społ. i osobistego obywateli. Istnieje jednak oficjalna ideologia podporządkowania polityce porządku prawnego - terror jako metoda władzy, jednolitość i monopol..
Państwa autorytarne - jest również ustrojem o cechach dyktatorskich. Występuje w nim ograniczony pluralizm polityczny, gosp. W systemie prawnym podjęte są zabezpieczenia przed odsunięciem pewnej grupy rządzącej od władzy. Może być w stosunkach państwa z obywatelami stosowany terror.
22. Charakterystyka państwa unitarnego.
'To takie państwo gdzie jego terytorium jest niepodzielne. System władzy jest taki sam na całym jego terytorium a system prawa jest spójny i jednolity. W państwie unitarnym istnieje samorząd, lecz jest on strukturą wpisaną w ogólny system organizacyjny państwa i jego działanie może być kontrolowane przez organy kontrolne państwa. W państwie unitarnym istnieje z reguły centralny środek w którym skupiona jest ogólna władza państwowa.

23. Charakterystyka państwa złożonego.
To typ państwa z podzielonym terytorium na odrębne jednostki organizacyjne (federacja) gdzie w każdej jego części składowej istnieją niezależne organy wykonawcze i prawodawcze. Mogą istnieć odrębne normy prawne, system sądowy, system administracji. W państwie złożonym istnieje zawsze dwuizbowy parlament. Państwo złożone staje zawsze przed dylematem jakie prawo stoi wyżej w hierarchii czy prawo federacji czy też prawo landów czy stanów. W państwie złożonym naturalna jest idea szerokiego samorządu w częściach składowych, a najszerszym przejawem samorządu jest autonomia w ramach struktury państwowej czyli terytorium na którym obowiązuje zupełnie inne prawo, inne organy ustawodawcze i wykonawcze, jednostka objęta autonomią bądź jednostka będąca w federacji posiada własny, odrębny budżet. Spoiwem państwa federalnego jest jednak wspólne bezpieczeństwo, obrona i prawo ustrojowe (konstytucja), wspólna jest też polityka zagraniczna, poza tym państwo złożone w systemie prawnomiędzynarodowym występuje jako jeden podmiot (np. Teksas jako część składowa USA nie może być podmiotem prawa międzynarodowego ponieważ są nim USA jako całość)
24. Państwo scentralizowane i zdecentralizowane
To takie państwo w którym istnieją jednolite organy państwowe (naczelne i centralne) jak również terenowe organy tej administracji. W państwie tym nie istnieje samorząd a jeżeli istnieje to władza centralna ma i tak lepszą pozycję prawną od jednostek samorządowych w tym typie państwa. W państwie scentralizowanym istnieje jeden ośrodek władzy rozdzielający kompetencje pomiędzy organami terenowymi.
Państwo zdecentralizowane to takie państwo które w szerokim stopniu realizuje ideę samorządności. W tym państwie obok organów rządowych istnieje szeroki samorząd którego istnienia gwarantem jest konstytucja i ustawy. W państwie zdecentralizowanym nie ma hegemonii jednego ośrodka decyzyjnego. Samorząd i władza rządowa mają w państwie się uzupełniać.
25. Ustrój terytorialny
W Polsce istniej trzyszczeblowy podział terytorialny na gminy, które stanowią podstawową całkowicie samorządową jednostkę terytorialną kraju (2489 gmin) powiaty jako szczebel pośredni grupujący większość zadań starego województwa sprzed reformy z 1999 r . Powiat jest również całkowicie samorządową jednostką (373 - 308 powiatów ziemskich, 65 miast na prawach powiatu). Najwyższym szczeblem podziału terytorialnego kraju są samorządowo - rządowe województwa (16) w których obok organów podległych rządowi (wojewodowie) istnieją sejmiki wojewódzkie z marszałkami (samorząd). Województwa spełniają koncepcje regionalizacji poprzez poważną bazę terytorialną i ludnościową co daje im możliwość konkurowania z regionami w UE.
26. Pojęcie demokracji
Demokracja to forma rządów w państwie opierająca się na wyborze władzy ustawodawczej i wykonawczej. Miarą demokracji są zawsze wybory parlamentarne, cywilna kontrola nad armią, hierarchia aktów prawnych z Konstytucją na czele, przestrzeganie praw człowieka, istnienie trójpodziału władzy i gwarancji sądowych.
27. Demokracja polityczna, konstytucyjna, społeczna i gospodarcza.
• Polityczna-ogranicza się do równości politycznej i prawnej
• Konstytucyjna-zapewniona przez konstytucję, ustrój polityczny, jako problem ogólnokrajowej i kierowanej przez państwo demokracji,
Społeczna - stan społeczeństwa, wg. zasady demokracji amerykańskiej zapewnienie ludziom traktowania ich jako równych pod względem społecznym,
Gospodarcza-jej celem jest wyrównanie poziomu zamożności .sprawowanie kontroli nad procesem produkcyjnym w gospodarce
28. Istota państwa demokratycznego
Państwo demokratyczne to takie gdzie respektowana jest wola obywateli. Tu obywatele sprawują zwierzchnią władzę, poprzez wybór władz które w ich imieniu sprawują rządy. Głównym przejawem państwa demokratycznego są wybory władzy ustawodawczej oparte na zas. równości, bezpośredniości, proporcjonalności wyborów oraz tajności głosowania. Inny przejaw państwa demokratycznego-naczelne organy państwa są kadencyjne. Państwo demokratyczne podkreśla zasady poszanowania praw i wolności obywatelskich. W związku z tym działają organy wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawa. Ważną cechą państwa demokratycznego jest trójpodział władzy który chroni przed przejęciem sterów rządów państwem przez jedną organizację. W państwie demokratycznym istnieje samorząd terytorialny co wskazuje na bliskość władzy i obywatela.
29. Suwerenność narodu
Określa ona suwerena którym jest naród. Naród sprawuje najwyższą władzę w państwie. Pojęcie „naród” można odnosić do ogółu wszystkich obywateli, lecz nie jest to pojęcie które można jednoznacznie sformułować ponieważ decyzje podejmują ludzie mający prawa wyborcze a więc tylko część narodu. Naród sprawuje swoją władzę poprzez przedstawicieli lub bezpośrednio. Jest to odniesienie do dwóch podstawowych form demokracji tzn. do demokracji pośredniej i bezpośredniej.
30. Demokracja przedstawicielska , funkcje wyborów parlamentarnych , mandat reprezentanta
To sposób sprawowania władzy w imieniu suwerena podejmowany przez organy przedstawicielskie pochodzące z wyborów powszechnych, bezpośrednich , równych i tajnych. Konieczne jest oparcie systemu na zasadach pluralizmu. Reprezentanci narodu nie s są związani instrukcjami wyborczymi i mają mandat wolny.
Do 30 pytania
Mandat parlamentarny - pełnomocnictwo przydzielane członkom parlamentu przez wyborców . Mandat trwa przez całą kadencję od momentu ślubowania. .
Mandat imperatywny:
poseł jako przedstawiciel swojego elektoratu
zależność prawna miedzy posłem a elektoratem
może być odwołany przez wyborców
Mandat wolny
poseł reprezentuje zbiorowy podmiot suwerenności
nie jest odpowiedzialny przed wyborcami
mandat jest niezależny, uniwersalny,
- jest nieodwoływalny

31. Elementy statusu poślą i senatora
Dla określenia statusu posła i senatora używa się pojęcia mandat parlamentarny. Do jego najważniejszych elementów należą:
immunitety które mogą mieć charakter materialny tzn. wyłączają karalność określonych czynów co wyłącza posła spod działania prawa materialnego karnego. Immunitet formalny ma charakter bezwzględny bo nie ma procedury uchylenia go. Immunitet formalny ma charakter trwały.
Immunitet materialny to ograniczona dopuszczalność ścigania za czyny przestępcze. Czyn posła jest przestępstwem na mocy prawa, lecz ograniczeniu podlega możliwość prowadzenia postępowania karnego. Immunitet formalny ma charakter zupełny bo odnosi się do wszystkich czynów które podlegają odpowiedzialności karnej popełnionych niezależnie od sprawowania mandatu. Immunitet może być uchylony na mocy uchwały Sejmu lub na żądanie zainteresowanego. Immunitet formalny działa do czasu wygaśnięcia mandatu.
Niepołączalność. Można ją rozpatrywać w sensie formalnym lub materialnym. Niepołączalność formalna to wykluczenie możliwości sprawowania mandatu i jednocześnie innego urzędu lub stanowiska. Zainteresowanemu pozostawia się wybór z czego chce zrezygnować (ma na to 7 dni od objęcia mandatu). Niepołączalność materialna oznacza zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu.
32. Demokracja bezpośrednia
To sposób wypowiadania się społeczeństwa na temat ważnych spraw państwowych w ogólnonarodowym głosowaniu.
Formami demokracji bezpośredniej są:
- referendum
- inicjatywo ludowa
- weto ludowe
33. Referendum istota i rodzaje.
To jedna z form demokracji bezpośredniej w której społeczeństwo wypowiada się wariantowo co do ważnej kwestii dla państwa.
Referendum może być: fakultatywne lub obligatoryjne; wiążące i konsultatywne; ogólnonarodowe i lokalne; uprzednie i ratyfikacyjne.
34. Referendum lokalne i ogólnokrajowe.
Referendum ogólnokrajowe może odbyć się w każdej ważnej sprawie dla państwa. Jego inicjatorem może być:
-Prezydent za zgodą Senatu
- Sejm
- 500000 obywateli (nie dotyczy spraw obronności i amnestii)
Referendum ogólnokrajowe odbywa się na podobnych zasadach co wybory do władz zgodnie z systemem większości bezwzględnej i jest ono fakultatywne. Dotyczy ważnych spraw państwa i nie może dotyczyć bieżących kwestii prawnych.
Referendum lokalne inicjuje rada gminy, lub 10 % mieszkańców. Jest ono w zasadzie fakultatywne z wyjątkiem referendum w temacie rozwiązania rady gminy przed upływem kadencji lub w temacie samoopodatkowania się mieszkańców gminy na cele publiczne. W tych wypadkach referendum jest obligatoryjne. W referendach powiatowych i województw samorządowych są podobne zasady z tym, że w województwach inicjatywę referendalną może wnieść 5 % mieszkańców województwa. W województwie i powiecie referendum obligatoryjne przeprowadza się tylko w przypadku odwołania władzy uchwałodawczej przed upływem kadencji. Referendum wiążące jest wtedy gdy ponad 30 % weźmie udział w referendum i odda ważne głosy a rozstrzygające gdy za którymś rozwiązaniem opowie się więcej niż 50 % uprawnionych do głosowania.
35. Inicjatywa ludowa
To forma demokracji bezpośredniej polegającej na uczestnictwie obywateli w tworzeniu prawa.
Tworzy się komitet do opracowania projektu obywatelskiego ustawy. Do zgłoszenia projektu musi być złożone poparcie co najmniej 100000 obywateli. Inicjatywa ludowa nie obejmuje projektu zmiany konstytucji, ustawy budżetowej. Do inicjatywy ludowej nie stosuje się dyskontynuacji, czyli przerwania prac nad ustawą z powodu zakończenia kadencji.
37. Zasada pomocniczości.
Określa istotę władzy publicznej oraz zakres dopuszczalnej jej ingerencji wobec obywateli. Zgodnie z tą zasadą jednostki i grupy społeczne mają pierwszeństwo przed państwem w rozwiązywaniu swoich problemów. Naczelną jej dyrektywą jest podejmowanie decyzji jak najbliżej obywatela. Organy państwowe nie mogą przeszkadzać w podejmowaniu działań
obywatelom. Celem każdej władzy jest podtrzymywanie , uzupełnianie , utrzymywanie , pobudzanie wysiłków obywateli tylko wtedy gdy nie są oni w stanie swych zadań wykonać. Niezbędną przesłanką istnienia zasady pomocniczości jest istnienie samorządu terytorialnego. Zasada pomocniczości związana jest z decentralizacją władzy.
38. Pojęcie organu państwowego i systemu organów państwowych
Organ państwowy to zorganizowany zespół ludzi i środków utworzony i działający na podstawie prawa wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy. Organy państwowe są powiązane ze sobą i tworzą uporządkowaną jedność.
40. Klasyfikacja organów państwowych
Klasyfikacja organów państwowych:
ze względu na liczbę osób-jednoosobowe i wieloosobowe
ze względu na terytorialny zakres działania- centralne i terenowe
ze względu na strukturę wewnętrzną - proste i złożone
ze względu na sposób mianowania - pochodzące z wyborów i nominacji
ze względu na czas działania - kadencyjne i o nieokreślonym czasie działania
40 System organów państwowych w Konstytucji RP
• Organy władzy ustawodawcze-parlament dwuizbowy: Sejm i Senat
Organy władzy wykonawczej: prezydent który jest głową państwa. Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów (Premier), wicepremierzy którzy mogą ale nie muszą być ,ministrowie resortowi i pozaresortowi oraz przewidziani przez ustawę przewodniczący komitetów np. komitet badań naukowych
• Organy władzy sądowniczej-sądy i trybunały konstytucyjne oraz stanu ,sąd najwyższy ,sądy powszechne (rejonowe, wojewódzkie, apelacyjne),administracyjne i wojskowe (garnizonowe i okręgów wojskowych).
41. Koncepcja jedności władzy państwowej.....:
Fundamentalną cechą systemu jedności władzy państwowej jest sejm mający w strukturze aparatu państwowego jednego organu od którego zależne są wszystkie pozostałe organy. Jedność absolutna zachodzi wówczas gdy organ najwyższy nie będąc ograniczonym rozdziałem zasad i kompetencji może podejmować decyzje w każdej sprawie. Ograniczona jedność władzy ma miejsce w państwie w którym instytucja ustala zakres kompetencji i zakres działania. Organ najwyższy nie jest wszechwładny.
42. Koncepcja podziału władzy:
Wyróżnia się trzy rodzaje władzy:
- ustawodawcza (roz. IV konstytucji- sejm i senat)
- wykonawcza (roz V konstytucji -prezydent)
- sadownicza ( roz VIII konstytucji Sady i Trybunały) Przeczytajcie te rozdziały to jest rozwinięcie tematu.
do 42 pytania
Drugim elementem idei podziału władzy jest przyporządkowanie poszczególnych organów trzem rodzajom władzy. Jest to zasada podziału organizacyjnego. Jeśli chodzi o wł. ustawodawczą to skupiona jest w rękach parlamentu. Władza wykonawcza jest skupiona albo w rękach głowy państwa , która tworzy administrację albo jest rozdzielona-pomiędzy
głowę państwa i rząd. Władza sądownicza sprawowana jest przez sądy działające niezawiśle i niezależnie.
Elementem koncepcji podziału władzy jest układ relacji między poszczególnymi władzami.
43. Podział władzy w RP
W sensie przedmiotowym podział władzy oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków działania państwa jak ustawodawstwo, wykonywanie prawa, sądzenie. Drugim elementem podziału władz jest system hamulców i równowagi. Chodzi o konstruowanie relacji między organami władzy w państwie. Zasadą trójpodziału władz jest ich równość. Każda władza powinna mieć instrumenty które pozwalają jej powstrzymywać działania innych władz. W systemie trójpodziału władzy dokładnie określono tylko władzę ustawodawczą czyli Sejm i Senat. Władza wykonawcza nie jest określona w sposób wyczerpujący. Konstytucyjną, podstawę ma tylko Prezydent i RM. Nie mają konstytucyjnej podstawy działania premier i ministerstwa, władza sądownicza należy do sądów i trybunałów. Wśród sądów wyróżniamy sądy powszechne i szczególne (sądy wojskowe i NSA) jak również trybunały czyli TS i TK.
W Konstytucji są wymienione również NIK, KRRiTV, KRS, RPO. Są to jednak organy nie mieszczące się w klasycznej koncepcji trójpodziału władzy.
44. System rządów : pojęcie, modele systemu rządów
System rządów jest to ogół organizacyjnych i funkcjonalnych zasad określających stosunki między naczelnymi organami państwa zwłaszcza między parlamentem (władza ustawodawcza) rządem i głową państwa (władza wykonawcza) Dlatego wykształciły się dwa modele rządów.
- rządy parlamentarno-gabinetowe gdzie dominującą pozycję ma parlament.
- rządy prezydenckie gdzie silniejszą pozycję ma prezydent (lub monarcha) od parlamentu
Są to jednak modele teoretyczne gdyż w praktyce wiele czynników ustrojowych, społ., kulturowych, politycznych decyduje o wprowadzeniu pośrednich modeli władzy które łączą w sobie pewne cechy systemu parlamentarnego i prezydenckiego. Są to systemy mieszane takie jak: prezydencko-parlamentarne, premierowsko - prezydenckie, prezydencko-parlamentame.
45. System rządów parlamentarna-gabinetowych, racjonalizacja systemu parlamentarnego, system kanclerski
Istotą systemu parlamentarnego jest dualizm egzekutywy tj. wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej rządu z premierem na czele i prezydenta. Zadania tych członów władzy wykonawczej są ściśle rozgraniczone. Władza głowy państwa jest ograniczona a rzeczywiste kierowanie sprawami państwa należy do rządu. Prezydent powoływany jest przez parlament co decyduje o niższej pozycji prezydenta wobec parlamentu. Rząd pochodzi z parlamentu tzn. musi on mieć poparcie większości w parlamencie by móc
swobodnie działać. Działanie RM musi być więc poparte wolą większości sejmowej. Zasadą jest ze premier i ministrowie piastują jednocześnie mandaty parlamentarne. Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem ( możliwość wniesienia
konstruktywnego wotum nieufności dla rządu czyli wotum wraz z przedstawieniem kandydata na premiera). Prezydent może rozwiązać Sejm przed upływem kadencji (w Polsce jeżeli ustawa budżetowa nie trafi do podpisu w ciągu 4 mies. od wniesienia projektu do sejmu). Racjonalizacja systemu przyjmuje rozwiązania rezerwowe na wypadek zakłóceń w normalnej pracy organów państwowych. Są to utrudnienia w obaleniu RM (konstruktywne wotum
nieufności). Istnienie stabilnej większości w pierwszej izbie , która może narzucić swoja wolę drugiej izbie lub organom wykonawczym.
46. System prezydencki
Jest to system w państwie demokratycznym w którym dominującą pozycję prawną ma Prezydent.
System prezydencki cechuje:
- jedność władzy wykonawczej(prezydent tworzy administrację)
- możliwość wszczęcia przez parlament procedury odwołania prezydenta
- szerokie prerogatywy prezydenta
- prezydent może mieć uprawnienia kontrolne w sprawach finansowych
- wykonuje samodzielnie pewne funkcje władcze i jest głównym ośrodkiem władzy państw.
- prezydent jest arbitrem w sporach władz
- samodzielnie zarządza referendum
- ma veto ustawodawcze
- jest związany odpowiedzialnością konstytucyjną.
47. Systemy mieszane
Systemy mieszane łączą w sobie cechy systemu parlamentarnego i prezydenckiego w swoich czystych postaciach. Ze względu na specyfikę ustrojową współczesnych państw trudno jest • zastosować jeden z modeli w czystej postaci. Dlatego w konstytucjach współczesnych państw dominują różnorodne systemy mieszane np. :system parlamentarno -prezydencki-tu powiązano rozwiązania systemu parlamentarnego i prezydenckiego, z tym że mimo iż dominującą funkcję pełni parlament, prezydent ma w tym systemie wyższą pozycję niż w czystym systemie parlamentarnym.; system prezydencko-parlamentarny -prezydent pełni główną rolę, dodano tu elementy syst. parlamentarnego; parlament jednak ma tu wyższą pozycję niż w czystym syst. prezydenckim.
48. System rządów RP
Uznając nieprzydatność w polskich warunkach tradycyjnych systemów rządów. Konstytucja oddaje system rządów racjonalizacji poprzez recypowanie rozwiązań ustrojowych charakterystycznych dla systemu kanclerskiego i pewnych rozwiązań z systemu prezydenckiego. System rządów można określić jako parlamentaryzm zracjonalizowany.
W Polsce istnieje:
-dualizm egzekutywy charakterystyczny dla systemu parlamentarnego
-wybory powszechne Prezydenta (z systemu prezydenckiego)
-prerogatywy Prezydenta jako konstytucyjne uprawnienia należne tylko Prezydentowi
-silna pozycja polityczna Premiera (premier może wydawać rozporządzenia, swobodnie ustala skład RM, i szefów niektórych urzędów centralnych, dokonuje kontrasygnaty na aktach prawnych Prezydenta.) z systemu kanclerskiego.
-pochodzenie RM z większości sejmowej (system parlamentarny)
-rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta (system prezydencki)
50 Formy organizowania się społeczeństwa.
Partie polityczne-organizacje społeczne zrzeszające osoby fizyczne (obywateli danego państwa) w celu zdobycia i utrzymania władzy w państwie lub udziału we władzy.
Związki zawodowe-organizacje pracobiorców (osób świadczących pracę najemną) tworzonymi w celu zbiorowej reprezentacji i ochrony ich interesów.
Związki wyznaniowe-są wcieleniem w życie wolności kształtowania wybranego światopoglądu oraz systemu wartości określanych jako wolność sumienia i wolność kształtowania dowolnego stosunku do religii, jej wyboru, zmiany lub zaniechania (wolność wyznania).
Stowarzyszenia – dobrowolne samorządne i trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych,
Spółdzielnie-dobrowolne zrzeszenia osób fizycznych lub prawnych .prowadzące działalność określoną w statucie.
51. Partie polityczne ; pojęcie partii politycznej, rodzaje, funkcje partii, systemy partyjne i ich rodzaje, status prawny partii politycznej w RP
Partia polityczna to zorganizowana grupa ludzi która posiada program i walczy o utrzymanie lub zdobycie władzy w celu realizacji tego programu. Partia polityczna posiada program polityczny, strukturę i organizację w celu zdobycia i utrzymania władzy.
Program polityczny to cele , działania , drogi urzeczywistniania interesów grup społecznych które reprezentują.
Struktura organizacyjna może być zdecentralizowana i luźna bądź scentralizowana
Funkcje partii:
- wyłaniają elity władzy
- rola opiniotwórcza
- programowa
- integracyjna
Typy partii
- partie parlamentarne- burżuazyjne
- partie totalitarne
- partie narodowo- niepodległościowe.
Inny podział
- masowe
- kadrowe
- scentralizowane
- zdecentralizowane
System partyjny- to układ wszystkich działających w państwie partii rywalizujących lub współdziałających w zdobywaniu władzy.
Rodzaje systemów:
- monopartyjny
- dwupartyjny
- wielopartyjny
W systemie dwupartyjnym działa szereg partii lecz tylko dwie są na tyle silne żeby sprawować władzę. W systemie wielopartyjnym działa szereg partii i tylko koalicje mogą sprawować władzę. Partia polityczna w Polsce musi być wpisana do rejestru prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie który nie może odmówić wpisu chyba że partia spełnia warunki wymienione w art. 13
Konstytucji. Jeżeli partia odwołuje się do praktyk komunizmu, faszyzmu, nietolerancji narodowej, rasowej to TK orzeka o jej delegalizacji (lub sąd odmawia wpisu). Członkowie partii muszą być obywatelami polskimi i działają dobrowolnie i na zasadach
równości.
52. Grupy nacisku
Grupy nacisku inaczej grupy interesu ,są to organizacje społeczne które podejmują określone przedsięwzięcia skierowane do różnych ogniw aparatu państwowego (parlament, rząd, ogniwa administracji rządowej, org. władzy publicznej np. samorządowej).Grupy nacisku stosują różne środki presji od demonstracji ulicznych ,poprzez akcje prasowe, pertraktacje gabinetowe ,aż do korupcji funkcjonariuszy publicznych. Celem tych grup jest uzyskanie korzystnych, z punktu widzenia reprezentowanych interesów, decyzji władczych (oddziaływanie na aparat państwa inne organy władzy publicznej) albo przynajmniej zrozumienia i wsparcia dla innych(oddziaływanie na inne organizacje społeczne, kościoły i związki wyznaniowe ,partie polityczne środki masowego przekazu).
53. Organizacje społeczne
Organizacje społeczne (pozarządowe)-są to dobrowolne zrzeszenia tworzone przez ludzi celem zaspokajania ich różnych potrzeb ,interesów. Wśród organizacji tradycyjnie wyodrębnia się partie polityczne. organizacje społeczne. Wiele z nich zalicza się do szerszych kategorii-ciał pośredniczących które umożliwiają łączenie się jednostek w grupy zorganizowane. Organizacje społeczne mogą stanowić alternatywę wobec państwa. gdyż dążą do samodzielnego bez udziału państwa .zaspokajania potrzeb swoich członków. Organizacje społeczne:
Stowarzyszenia
Pracownicze związki zawodowe
Związki pracodawców
Fundacje
Grupy nacisku
Korporacje
54. Pojęcie i rola samorządu.
Samorząd jest formą decentralizacji państwa czyli przekazania kompetencji państwa do jednostek niepaństwowych działających w terenie ze zniesieniem kompetencji służbowych. Organy samorządowe wykonują zadania publiczne na swój własny rachunek i na własną odpowiedzialność.
Rodzaje samorządu:
- samorząd terytorialny
- samorząd specjalny
55. Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny to jedna z form samorządu rozumiana jako wydzielenie z zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich rozwiązywania tej grupie społecznej której te sprawy głównie dotyczą:
Cechy samorządu
- określona prawnie grupa społeczna , której członkostwo powstaje z mocy prawa.
- samorząd jest samodzielny w wykonywaniu administracji publicznej
- samorząd posiada własną organizację zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa.
Istotą samorządu terytorialnego jest wyodrębnienie korporacji komunalnych i przyznanie im statusu prawnego. Samorząd terytorialny ma charakter uniwersalny bo dotyczy całego terytorium państwa i obejmuje wszystkich mieszkańców. Na szczeblu najniższym państwo podzielone jest na gminy całkowicie samodzielne i niezależne od administracji państwowej co ma wyraz w powierzaniu samorządowi wyłączności na wykonywanie określonych zadań (zadania własne), nadaniu samorządowi odrębnej struktury organizacyjnej i osobowości prawnej, zapewnienie samodzielności finansowej i zapewnieniu ochrony sądowej praw i interesów wspólnoty samorządowej. Ustrój gmin reguluje ustawa o samorządnie gminnym. Organami gminy są rady gminy jako organy uchwałodawcze, zarządy gminy jako organy wykonawcze na których czele stoją wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci (w miastach pow. 100000 mieszkańców) Gmina wedle ustawy wykonuje zadania własne do których należą drogi, utrzymanie infrastruktury, szkolnictwo podstawowe, służba zdrowia, komunikacja, wodociągi itd. Gmina również wykonuje zadania zlecone przez administrację rządową i finansowane z jej budżetu.
Powiat stanowi wyższy szczebel samorządowy składający się z poszczególnych gmin (powiat ziemski) lub obejmuje obszar miasta na prawach powiatu (powiat grodzki). Status powiatu grodzkiego otrzymuje miasto liczące 100000 mieszkańców lub będące przed reformą siedzibą województwa. W powiecie istnieją organy administracji samorządowej i rządowe o charakterze niezespolonym. Organami powiatu są rady powiatu (uchwałodawcze) i wykonawcze starosta i zarząd powiatu.
Województwo tworzone jest na mocy ustawy która określa nazwę , terytorium, skład (jakie gminy wchodzą w jego skład) i siedzibę władz. Województwo ma charakter rządowo-samorządowy co oznacza ,że w województwie istnieją zarówno organy rządowe zespolone (wojewoda i pomocny mu urząd wojewódzki) Wojewoda jest przedstawicielem rządu w danym województwie. Powołuje i odwołuje go premier. Zastępcami wojewodów są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na wniosek wojewody przez premiera. Organami samorządu są natomiast sejmiki wojewódzkie z marszałkami na czele jako władza uchwałodawcza i zarządy województwa jako władza wykonawcza. Administracja samorządowa w województwie wykonuje zadania własne wedle ustawy o samorządzie wojewódzkim. Samorząd wojewódzki jest odrębny od administracji rządowej reprezentowanej przez wojewodę.
56. Samorząd specjalny:
To typ samorządu który stanowi przymusowe zrzeszenie się osób spełniających pewne kryteria. Przykładem samorządu specjalnego są samorządy zawodowe (adwokacki, lekarski) do którego przedstawiciele danego zawodu muszą należeć i samorządy gospodarcze, które grupują osoby prowadzące określoną działalność gospodarczą. Do samorządu gospodarczego można-zaliczy ć izby gospodarcze.
57. Geneza prawa
Geneza prawa-sposoby tworzenia prawa w ich historycznym rozwoju:
Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo
Kształtowanie prawa na opinii uczonych jurystów
Precedensowe orzecznictwo sądowe,
Stanowienie prawa
Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym
58. Pojęcie prawa
Pojęcie prawa można rozpatrywać w trzech kierunkach:
-kierunku pozytywistycznym który uznaje że prawo jest zbiorem norm ustanowionych przez powołane do tego organy i zabezpieczone przymusem państwowym dla ich przestrzegania.
-kierunek prawnonaturalny który zakłada że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani
najważniejszym źródłem prawa. Istnieje prawo natury którego normy nie zostały ustanowione
przez ludzi. Prawo pozytywne nie może być sprzeczne z prawem natury —
- kierunek realistyczny- zwolennicy tego kierunku są przeciwni zarówno koncepcji" prawnonaturalnej której zarzucają tworzenie prawa w oderwaniu od rzeczywistości i praktyki społecznej jak i koncepcji pozytywistycznej której zarzucają nadmierną wiarę w przepisy prawa.
Obecnie przyjmuje się stanowisko że prawo to zespól reguł ustanowionych przez odpowiednie organy i zabezpieczone przymusem państwowym.
59. Prawo a inne systemy normatywne; normy prawne a normy polityczne, moralne, religijne, obyczajowe.
W społeczeństwie globalnym istnieją dwa typy norm społecznych:
1. Normy nie związane bezpośrednio z państwem, powstałe w sposób naturalny, są to normy moralne ,obyczajowe, religijne, estetyczne,
2. Normy związane z państwem (prawne i polityczne)
Normy prawne to normy stanowione przez organy państwowe lub przez państwo, sankcjonowane. Państwo uznaje je za tworzone przez siebie tzn. stoi za nimi autorytet państwa. Fakt ścisłego związku państwa i prawa, stanowi główną cechę odróżniającą normy prawne od innych norm. Normy prawne są bardziej precyzyjne od innych norm społecznych. Dążą do precyzyjnego określania ,kto jest ich adresatem, w jakich okolicznościach powinny być stosowane ,na czym polegać ma dostosowanie się do ich nakazu lub zakazu, czy przyzwolenia. Norma prawna określa sankcję w przypadku nie dostosowania się do normy.
60. Funkcje prawa
Funkcja prawa. to rezultat działania jakiejś instytucji ,normy, tworu organizacyjnego. itp. Funkcja nie zawsze pokrywa się z celem .Wyróżnia się :
1. Funkcja stabilizacyjna-skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalenie istniejącego w nim ładu politycznego, gospodarczego.
Funkcja dynamizacyjna -promowanie zmian w różnych sferach życia społecznego
Funkcja ochronna-ochrona wartości ważnych z punktu widzenia społeczeństwa
Funkcja organizacyjna -tworzenia instytucjonalnych warunków życia społecznego
Funkcja represyjna-zwalczanie naruszycieli norm
Funkcja wychowawcza - wpajanie i utrwalanie skłonności ,norm i przekonań wśród społeczeństwa
2. Funkcja kontrolna-eliminowanie w społeczeństwie odstępstw od obowiązujących norm
Funkcja dystrybutywna - rozdział w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów (np. materialnych), np. normy prawa cywilnego, podatkowego
Regulacja konfliktów - rozstrzyganie sporów międzyludzkich w społeczeństwie.
61. Formy prawa: system prawa zwyczajowego i stanowionego.
Wszystkie akty prawne są prawem stanowionym w określonym trybie. Zawarte w aktach prawnych normy stanowią system prawa stanowionego. Wszystkie sprawy indywidualne rozstrzygane są tylko na mocy przepisów prawa stanowionego , z czego wynika że o orzeczeniach sądowych nie decydują precedensy.
System prawa zwyczajowego
W systemie tym normy wyrosły z powszechnie przyjętej praktyki.. Te normy nie znajdują odzwierciedlenia w ustawie. Jednak sądy w tym systemie mogą posługiwać się obok ustaw zwyczajami prawnymi. Jednakże w wypadku braku normy zwyczajowej lub ustawowej sędzia może wyciąć orzeczenie opierając się na zasadzie słuszności. W ten sposób tworzy precedens, który w praktyce staje się normą.
Innym rodzajem prawa zwyczajowego jest konwenans konstytucyjny. Określona norma jest zwyczajowa lecz nie musi być stwierdzona przez sąd. Staje się ona normą prawa konstytucyjnego ponieważ organy państwowe zgadzają się na nią. Nie przestrzeganie ich jest naruszeniem konstytucji.
62. Przepis prawny: rodzaje przepisów prawnych
To jednostka redakcyjna aktu prawnego wyrażająca normę prawną. Rodzaje przepisów:
- konkretne (bezpośrednio i w sposób pełny określają adresata i sposób jego postępowania)
- odsyłające (w celu uniknięcia powtarzania się tych samych postanowień odsyłają do innych przepisów lub aktów prawnych)
- blankietowe (nie formułują w sposób pełny określonego postępowania, lecz upoważniają hierarchicznie niższy organ do wydania w przyszłości przepisu konkretnego) inna klasyfikacja:
- przepisy proste (dotyczą jednego stanu faktycznego i związanego z nim stanu prawnego)
- przepisy złożone (odnoszą się do skutków prawnych większej ilości faktów prawnych) przepisy dzielimy też na:
- I stopnia (wiążące bezpośrednio skutki z faktami prawnymi)
- II stopnia (przepisy o innych przepisach prawa. W tej grupie wyodrębniamy przepisy przejściowe i derogacyjne)
63. Norma prawa -definicja, budowa, rodzaje sankcji, rodzaje norm prawnych
Jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawa. Norma prawna ma zawsze charakter ogólny (odnoszący się do wszystkich czynności danego rodzaju) i abstrakcyjna (odnosząca się do szerokiej grupy adresatów).
Składa się z:
Hipotezy określającej krąg adresatów do której norma się odnosi i okoliczności do której ma zastosowanie.
Dyspozycji wyznaczającej sposób zachowania się w sytuacji przewidzianej hipotezą.
Sankcji określającej konsekwencje prawne nie wypełnienia obowiązku wynikającego z normy prawnej lub złamania normy.
Sankcje te dzielimy na:
- karne (stosowane w prawie karnym i niektórych ustawach materialnego prawa administracyjnego)
- egzekucyjne (stosowane w prawie administracyjnym).
-nieważności czynności prawnej (stosowanej w prawie cywilnym)
Rodzaje norm prawnych:
- norma jako struktura jednoelementowa. Zwolennicy tej koncepcji normy uznają że dla jej powstania wystarczy dyspozycja.
- norma prawna jako struktura dwuelementowa. Zwolennicy tej koncepcji normy twierdzą że do jej powstania potrzeba określić hipotezę i dyspozycję lub dyspozycję i sankcję.
- norma prawna jako struktura trzyelementowa. Zwolennicy tej teorii normy prawnej twierdzą że, wszystkie elementy normy prawnej powinny się w niej znaleźć.
- normy sprzężone
wg. kryterium treści normy dzielimy na.
- zakazujące
- nakazujące
- dozwalające
ze względu na związki treściowe normy dzielimy na:
- ogólne (reguła powszechna)
- szczegółowe (formułujące wyjątki od reguły)
- względnie obowiązujące (pozostawiają pewien zakres swobody działania odbiorcom)
- bezwzględnie obowiązujące (formułują konkretny obowiązek do którego adresat ma się zastosować)
64. Pojęcie źródeł prawa
Źródła prawa to akty prawne zawierające przepisy prawa uporządkowane w sposób hierarchiczny. Na ich podstawie rozstrzygane są sprawy indywidualne w postępowaniu sądowym. Źródłami prawa są też akty wyższego stopnia dla aktów niższych wydawanych w formie upoważnienia aktu wyższego. Jedynie ustawy są uchwalane na mocy ogólnego upoważnienia Konstytucji.

65. Pojęcie systemu źródeł prawa; akt normatywny
System prawa to skoordynowany układ o określonej strukturze . Koniecznym warunkiem jego istnienia jest niesprzeczność, zupełność, hierarchiczność. Do systemu prawa należą tylko te elementy które znajdują się w jego obrębie jego granic.
System realny -to system naturalny powstający w sposób niezależny od działań ludzkich. Warunkowane są siłami przyrody.
System nominalny- może być nim system filozoficzny złożony z abstrakcyjnych pojęć odzwierciedlających określone normy. Systemy nominalne są zawsze sztuczne. System prawa to typowy system nominalny o charakterze sztucznym. Najmniejszymi cząstkami tego systemu są normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.
66. Akty prawa powszechnie obowiązującego i prawa wewnętrznego.
Akty prawne w systemie prawa powszechnie obowiązującego uszeregowane są w sposób hierarchiczny. Czołową pozycję zajmuje Konstytucja jako akt ustrojowy, normujący podstawowe kwestie ustrojowe państwa i jego instytucji. Niżej w hierarchii są umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Sejm. Muszą być one zgodne z Konstytucją lecz w wypadku ich konfliktu z ustawami przepisy prawa międzynarodowego stosuje się .przed przepisami ustawowymi. Niżej od umów ratyfikowanych są ustawy które normują każdą kwestię którą można prawnie unormować. Uchwalane są na mocy ogólnego postanowienia Konstytucji.
Aktami podustawowymi są umowy międzynarodowe niewymagające ratyfikacji i rozporządzenia do których potrzebne są szczególne upoważnienie konkretnej ustawy w zakresie treściowym i kompetencyjnym do wydawania aktu rozporządzenia.
Prawo wewnętrzne jest to prawo nie mające charakteru powszechnie obowiązującego. Jest tworzone przez kierowników urzędów i instytucji dla jej potrzeb. Są to różnego rodzaju zarządzenia dotyczące tylko pracowników instytucji która to prawo stworzyła.
67. Charakterystyka poszczególnych źródeł prawa RP
Konstytucja - to najwyższa ustawa normująca ustrój państwa . Charakteryzuje się większą trwałością ze względu na stabilizację fundamentów ustrojowych . Dlatego Konstytucja może być zmieniona w szczególnym trybie. Wszystkie inne akty prawne są niższe od Konstytucji i muszą być z nią zgodne.
Ustawa- stanowi podstawowe źródło prawa. Jest to akt prawa samoistnie uchwalany . Normy ustawowe w sposób pierwotny reguluje każdą sferę życia społecznego. Ustawa uchwalana jest na podstawie ogólnego upoważnienia Konstytucji.
Do uchwalania ustaw upoważniony jest Sejm. Przedmiotem regulacji ustawowej są najważniejsze sprawy społeczne i gospodarcze. Ustawa konieczna jest też przy regulowaniu praw i obowiązków obywatelskich, działania organów państwowych w zakresie nie objętym materią konstytucyjną.
Ustawy uchwalane są w ściśle ustalonym trybie , zwykłą większością głosów przez Sejm a potem w tym samym brzmieniu przez Senat., podpisana przez Prezydenta i opublikowana w publikatorze. W ustawie znajduje się upoważnienie do wydania aktów niższych które są z nią zgodne pod względem treściowym . Organom stosującym prawo przysługuje możliwość derogowania przepisu aktu niższego przez przepis aktu wyższego (w razie kolizji i w indywidualnej sprawie)
68. Budowa aktu normatywnego
Akt normatywny zawiera:
- nagłówek w którym zawarty jest rodzaj aktu, data jego uchwalenia przedmiot unormowania.
- wskazanie podstawy prawnej (dotyczy aktów podustawowych) gdyż ustawa jest aktem prawnym samoistnym.
- preambuła sprowadza się do określenia celu i uzasadnienia wydania aktu prawnego
- zasadnicza cześć aktu prawnego. To kolejno ponumerowane artykuły zredagowane w większych ustawach w księgi, działy, rozdziały. W akcie prawnym przepisy pogrupowane są w części ogólnej która zawiera wspólne elementy dla norm zawartych w części przepisów szczegółowych.
Część szczególna zawiera szczegółowe przepisy aktu prawnego. W części zasadniczej znajdują się też przepisy końcowe i przepisy sankcjonujące wejście w życie nowego prawa.
- podpis. Ustawę podpisuje Prezydent a rozporządzenie Premier, RM , ministrowie.
69. Ogłaszanie aktów normatywnych
Niezbędną przesłanką obowiązywania aktu prawnego jest jego publikacja w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polskim. Zarządza ją Prezydent RP. Akt prawny obowiązuje od chwili ogłoszenia go w wyżej wymienionych publikatorach chyba że z samej treści aktu wynika że może on obowiązywać później. Jeżeli akt prawny nie podaje od kiedy ma obowiązywać to za dzień obowiązywania aktu przyjmuje się dzień jego publikacji.
70 Nowelizacja ,tekst jednolity.
Nowelizacja-wprowadzenie zmian do obowiązującego aktu normatywnego;
2 sposoby nowelizacji:
Szeroki-przez odrębną ustawę nowelizacyjną,
Wąski-poprzez przepis nowelizujący w innej ustawie
Problemem nowelizacji ustaw zajmuje się Rada Ministrów. Nowelizacja musi być wyrażona za pomocą klauzuli sygnalizującej dokonywaną zmianę. Nowelizacja polega na wprowadzeniu przepisów zmieniających, uchylających, uzupełniających nowelizowany akt. W akcie nowelizującym nie mogą istnieć przepisy nie objęte zakresem aktu nowelizowanego.
Tekst jednolity aktu normatywnego ,to tekst który zawiera wszystkie dokonane w nim zmiany.
71. Obowiązywanie aktów normatywnych.
Koncepcje:
acjologiczna- polega na zgodności zachowania adresatów norm z normami które powszechnie uznaje się za obowiązujące. Uznaje się tylko te normy, które się stosuje. Norma prawna nie jest przestrzegana jeżeli nie ma na nią przyzwolenia społecznego.
sjologiczna- polega na zgodności normy prawnej z podstawowymi wartościami uznanymi w społeczeństwie. Obowiązują te normy które są sprawiedliwe, słuszne i celowe.
normalna- obowiązywanie prawa polega na tym , że organy stosujące prawo badają czy jego normy obowiązują w znaczeniu formalnym. Za obowiązujące uznaje się tylko te normy, które zostały ustanowione w odpowiednim trybie przez powołane do tego organy.
Zakresy obowiązywania norm.
- terytorialny- oznacza to że akty prawne uchwalane przez kompetentne organy państwowe .'owiązują na terytorium całego kraju, chyba, że same stanowią inaczej. Wyjątkiem rozszerzającym są normy prawne obowiązujące poza terytorium kraju na statkach morskich i powietrznych. Wyjątkiem zawężającym jest nieobowiązywanie prawa danego państwa na terytorium placówek dyplomatycznych innego państwa. Na części terytorium danego państwa obowiązują też akty stanowione przez samorząd terytorialny.
- personalny- prawo obowiązuje wszystkich przebywających na terytorium danego państwa bez względu na narodowość czy obywatelstwo. Wyjątkiem zawężającym jest nieobowiązywanie prawa danego państwa w stosunku do przedstawicieli dyplomatycznych, członków organizacji międzynarodowych akredytowanych w danym kraju. Wyjątkiem rozszerzającym jest stosowanie prawa polskiego w stosunku do obywateli polskich przebywających za granicą, którzy popełnili tam przestępstwo, lub cudzoziemców , którzy popełnili przestępstwo przeciwko interesom RP.
•nporalny- prawo samo określa od kiedy obowiązuje. Pierwszym sposobem jest konstytucyjne określenie od kiedy wszystkie akty prawne obowiązują. Drugim sposobem jest określenie samym przepisem danego aktu od kiedy on obowiązuje. Akt prawny zyskuje moc obowiązującą z dniem ogłoszenia podaje datę od której zyskuje moc obowiązującą podaje termin od którego wchodzi w życie.
Akt prawny traci moc prawną w wypadku wejścia w życie innego aktu prawnego tej samej rangi którego przepisy derogują cały akt prawny uchwalony wcześniej.
72. Kryteria podziału prawa n a gałęzie.
Gałąź prawa to zespół norm prawnych regulujących stosunkowo szeroką grupę jednorodnych II stosunków społecznych.
Klasyfikacja gałęzi:
Prawo publiczne-prawo które obowiązuje wszystkich. tzn.jest w interesie państwa ;do niego zaliczamy prawo administracyjne ,karne , finansowe, prawo pracy;
Prawo prywatne-przepisy regulujące prawny interes jednostki normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami z zakresu obrotu majątkowego spraw rodzinnych (prawo cywilne, rodzinne i opiekuńcze) ;
W obrębie prawa publicznego i prywatnego wyodrębnia się:
Prawo materialne - norm regulujących treść stosunków społecznych .uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa .sankcje za ich przekroczenie ; stanowią one istotę systemu prawa,
Prawo formalne - ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo w związku z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Normy prawa procesowego mają charakter wtórny.
73. Charakterystyka gałęzi prawa w RP
Czołową pozycję wśród wszystkich gałęzi prawa zajmuje prawo konstytucyjne. Podstawowym jej źródłem jest Konstytucja, czyli najwyżej usytuowany akt prawny. Przedmiotem prawa konstytucyjnego jest ustrój polityczny państwa oraz normy regulujące zasady ustroju społeczno-gospodarczego. Określa ona organizację , kompetencje i formy działania organów państwowych. Prawo konstytucyjne reguluje ogólnie całokształt stosunków w państwie i pozycję prawną obywatela w strukturach państwowych.
Prawo administracyjne. Stanowi przedłużenie prawa konstytucyjnego . Gałąź ta reguluje stosunki społeczne powstałe na tle działania administracji w państwie. Działalność ta jest bardzo rozległa toteż nie można jej zmieścić w jednym akcie prawnym Prawo administracyjne reguluje strukturę organów publicznych, zakres działania ministerstw i urzędów centralnych , oraz organów terenowych. Odznacza się władczą metodą regulowania stosunków społecznych. Prawo postępowania administracyjnego. Jest zespołem norm regulujących sposób postępowania przy stosowaniu materialnego prawa administracyjnego. Chodzi o normy regulujące obowiązki administracji oraz zapewniające prawa stronom postępowania administracyjnego. Podstawowym źródłem tego prawa jest Kodeks postępowania administracyjnego z 14.06 .1960r
Prawo finansowe. Ściśle łączy się z prawem konstytucyjnym i administracyjnym. Reguluje stosunki społeczne powstałe na tle uprawnień organów finansowych. Normy te określają gospodarkę pieniężną państwa i samorządu. Obejmują gromadzenie, redystrybucję i wydatkowanie środków pieniężnych. Źródłem prawa finansowego są:
Ustawy budżetowe, ustawa o finansach publicznych, ordynacja podatkowa itp.
Prawo pracy. Obejmuje normy dotyczące stosunku pracy powstałe między pracownikiem a pracodawcą w ramach świadczenia pracy przez pracownika. Prawo pracy reguluje zasady, sposoby i tryb rozwiązywania stosunku pracy , prawa i obowiązki pracownika i zakładu pracy, zasady wynagradzania, urlopy, tryb rozwiązywania sporów na tle stosunku pracy., ochronę pracy
kobiet i młodocianych. Źródłem prawa pracy jest Kodeks pracy z 26.06.1974 r
Prawo karne. Reguluje stosunki powstałe na tle dokonywania czynów zabronionych . Gałąź ta ustala jakie czyny są zabronione, ustala sankcje w przypadku ich popełnienia, jak również formy popełniania przestępstw, wyłączenie odpowiedzialności, wymiar i zasady wymiaru kary i jej wykonywania. Źródłem prawa karnego jest Kodeks karny z 6.06.1997r
Prawo postępowania karnego. Gwarantuje przestrzeganie form stosowania prawa karnego. Jest to ogół norm ustalających porządek postępowania, które zmierza do ustalenia winy lub niewinności oskarżonego. Tworzą one system gwarancji praw oskarżonego w toku procesu, określają role stron procesowych, wyznaczają organy prowadzące postępowanie, formy
ustępowania , zasady wykonywania wyroków. Głównym źródłem tego prawa jest Kodeks Postępowania karnego z 6.06.1997r.
Prawo cywilne. Odnosi się do szczególnego rodzaju stosunków społecznych . Obejmuje normy regulujące stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy równorzędnymi i autonomicznymi stronami. Zasadniczym jego przejawem jest swoboda decyzji kształtowania stosunków cywilnoprawnych. Większość norm ma charakter względny. Części prawa cywilnego,
część ogólna
prawo rzeczowe
prawo zobowiązaniowe
prawo spadkowe
źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny z 1964r
Prawo postępowania cywilnego Obejmuje normy regulujące postępowanie w sprawach cywilnych. Postępowanie cywilne może być procesowe i nieprocesowe. Statuuje tryb i zasady postępowania sądowego w sprawach cywilnych.. Reguluje tryb wykonywania i zaskarżania orzeczeń. Podstawą tej gałęzi jest Kodeks postępowania cywilnego z 1964r
Prawo rodzinne i opiekuńcze. To zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki kurateli i opieki. Podstawą jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964r.
74. Prawo wewnętrzne a prawo międzynarodowe.
Prawo międzynarodowe publiczne to zespół norm obowiązujących w stosunkach między państwami i regulujące je. Prawo międzynarodowe ma charakter powszechny. Prawo międzynarodowe prywatne reguluje kwestie stosowania prawa tego czy innego państwa w indywidualnych wypadkach. Prawo międzynarodowe różni się od prawa krajowego zakresem przedmiotowym unormowania . Prawo wewnętrzne to prawo o zasięgu ogólnopaństwowym .Nie dotyczy innych państw Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między suwerennymi państwami. Prawo międzynarodowe zawiera postanowienia odnoszące się do stosunków wewnętrznych państwa, obowiązków jego organów, pozycji obywatela w państwie, cudzoziemców.
Zakresem podmiotowym. Podmiotem prawa wewnętrznego mogą być osoby fizyczne i osoby prawne a wg. prawa międzynarodowego podmiotami są suwerenne państwa i organizacje i międzynarodowe.. Oba podmioty mogą być stronami przed sądami międzynarodowymi : jednostka w konflikcie z państwem też może być stroną postępowania przed SM.
Charakterem źródeł prawa. Dla formowania prawa wewnętrznego decydujące ma znaczenie istnienie centrum decyzyjnego . Natomiast w prawie międzynarodowym uznaje się zasadę suwerenności państw. Podstawowym źródłem prawa międzynarodowego są umowy zawierane przez państwa.
Sposoby zabezpieczenia i egzekwowania norm. W prawie wewnętrznym organy państwowe dysponują przymusem co stanowi gwarancję realizacji norm. Natomiast brak scentralizowanej struktury organów ponadpaństwowych wpływa na to że prawo międzynarodowe jest pozbawione sankcji. Prawo międzynarodowe nie dysponuje niezależnymi organami przymusu.
75. Geneza idei państwa prawnego.
Państwo prawne ,to takie gdzie prawo jest ponad państwem ,a nie państwo ponad prawem. Prawdopodobnie pierwszym autorem który posłużył się pojęciem "państwo prawne" był Johan Wilhelm Placidus (1798) Dało to początek dyskusji nad ideą państwa prawnego ,która głównie w literaturze niemieckiej jest prowadzona do dziś .Ta idea zajmuje bezpośredni wyraz w Konstytucji RP . art.2 głosi, że: "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym ,urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".
76. Rozwój koncepcji państwa prawnego -modele państwa prawnego
Platon - zwolennik państwa rządzonego przez filozofów, gdzie istnieć powinny ustawy,
Arystoteles - człowiek jest stworzony do życia w państwie w którym rządzą prawa,
Johen Locke - wprowadza podział władzy na legislatywę (wł. ustawodawcza) i egzekutywę (wł. wykonawcza) , władza należy do większości ,
Monteskiusz trójpodział władzy ( wł. wykonawcza , ustawodawcza, sądownicza).
Immuel Kant - państwo to związek ludzi pozostających pod rządami prawa,
Robert von Mohl - koncepcja państwa prawnego odwołująca się do idei umowy społecznej
Albert Venn Dcey - supremacja władzy centralnej (zwierzchnictwo parlamentu) i supremacja rządów prawa.
Art. 2 Konstytucji RP –„RP jest demokratycznym państwem urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".
77. Cechy państwa prawnego.
Państwo prawne charakteryzuje się tym , że prawo stoi ponad państwem . Oznacza to , że prawo wiąże organy państwa. W państwie tym istnieje prymat prawa w stosunku do wszystkich pozaprawnych norm. .
Elementy państwa prawa.
praworządność zawierająca nakaz legalności, wymagającej, by organy władzy działały zgodnie z prawem i na jego podstawie. Organy państwa mogą czynić tylko to co prawo im nakazuje zaś obywatele wszystko to co prawo im nie zakazuje,
demokratyczny proces stanowienia prawa
prawna regulacja pozycji obywatela w państwie.
równość wszystkich wobec prawa
hierarchia źródeł prawa
rozbudowany system gwarancji przestrzegania prawa przez organy publiczne,
respektowanie norm prawa międzynarodowego
zakaz działania prawa wstecz
zasada zaufania obywateli do państwa
zasada stabilności prawa
samorządność i decentralizacja
konstytucjonalizm