Zakres i organizacja polskich finansów publicznych.

W nawiązaniu do schematu kołowego przedstawionego na poprzednim wykładzie w całości finansów każdego państwa finanse publiczne zajmują albo mogą zajmować większą lub mniejszą część.
Powstaje tu pytanie jak mierzyć tę wielkość finansów publicznych. Wydaje się, że najlepszym miernikiem ich wielkości i ich zakresu w całości finansów danego kraju jest wielkość wydatków publicznych odniesiona do PKB, albowiem w zdrowej gospodarce całość operacji finansowych – wielkościowo powinna odpowiadać wielkości PKB.
Posługując się tym wskaźnikiem możemy ustalić zakres finansów publicznych w poszczególnych krajach, a dla Polski na tle krajów UE przedstawia się on jak poniżej.

Z wykresu zapamiętać na egzamin. Np. Zakres finansów publicznych jest większy niż w:
a). Francji
b). Belgii
c). Irlandii

Z przedstawionego rysunku wynika, ze zakres finansów publicznych w ten sposób mierzony jest bardzo zróżnicowany w UE co zależne jest od polityki społeczno – gospodarczej, tradycji i potrzeb poszczególnych krajów.
Na tym tle należy stwierdzić, że zakres finansów publicznych w Polsce znajduje się znacznie niżej średniej w UE, a niższy wskaźnik posiadają tylko 4 kraje UE, przy czym 3 z nich mają wskaźnik zbliżony.
Znacznie niższy od Polski wskaźnik ma Irlandia, która jest ewenementem w UE.
Wiadomo, że Polska jest państwem, które w/z infrastruktury technicznej, finansowej głównie z podatków publicznych oraz jakością konsumpcji zbiorowej daleko odbiega od poziomu krajów UE. Dystans można nadrabiać tutaj tylko zwiększaniem wydatków publicznych na te cele. W tej sytuacji postulowanie zasadniczego obniżenia poziomu wydatków publicznych w Polsce wydaje się albo nieporozumieniem, albo wynika rzeczywiście ze złych intencji w stosunku do Polski.
Realizacja takich postulatów może uczynić z Polski w najlepszym wypadku kraj II kategorii w UE pod względem jakości życia, albo spowodować wybuch społeczny.
Wniosek: w związku z tym w interesie Polski leży nie obniżenie wydatków publicznych, lecz ich głęboka reforma i racjonalizacja.

Organizacja finansów publicznych w Polsce.
Uwzględniając sposób organizacji i podział terytorium kraju można sporządzić następujący schemat organizacji finansów publicznych w Polsce.

Na 1999 r. kiedy w Polsce utworzono kasy chorych jako formę decentralizacji funkcjonalnej oraz dwa dodatkowe szczeble samorządu terytorialnego ze scentralizowanej pili finansów państwa przekazano na zdecentralizowane formy 45 mld zł. I był to szczytowy moment decentralizacji władzy i finansów publicznych. Od 2001 r. finanse państwa rosły proporcjonalnie szybciej niż finanse samorządu terytorialnego, a na początku 2003 r. w związku z likwidacją kas chorych pule scentralizowanych środków państwa zwiększono o dalsze 30 mld zł tworząc nowy scentralizowany państwowy fundusz celowy, który rozszerzył zakres finansów państwa.
Zjawiska te polegające na wyraźnych tendencjach centralistycznych (recontralizacja) ma miejsce w sytuacji gdy najbardziej liczące się kraje UE stawiające na przyśpieszony rozwój w sposób zdecydowany decentralizują władzę publiczną i finanse publiczne. Przykładem mogą być reformy przeprowadzone w ostatnich latach we Włoszech, Hiszpanii i Francji.
Z tego płynie kolejny wniosek dla dyskusji o kierunkach reformy finansów publicznych w Polsce.
2 wniosek:
Nie centralizujemy finansów publicznych lecz w celu większej ich efektywności stawiamy na istotną decentralizację.

Struktura podmiotowo przedziałowa finansów publicznych.

W zakresie dokonywania wydatków i gromadzenia dochodów poszczególne elementy finansów publicznych odgrywały następujące znaczenie (2000 r.).

Głównymi podmiotami wydatkującymi środki publiczne są w Polsce:
1. Państwowe fundusze celowe – ok. 37 %
2. Budżet Państwa – 27 %
3. Budżety JST – powyżej 23 %
4. Kasy Chorych – ok. 8 %

Natomiast jeżeli chodzi o dochody publiczne, to gromadzą je przede wszystkim:
1. Budżet Państwa – do 50 %
2. Państwowe fundusze celowe – niespełna 25 %
3. Budżety JST – ponad 11 %
4. Kasy Chorych – ponad 8 %
Wnioski dla reformy finansów publicznych.
1. Z przedstawionych danych wynika, że Budżet Państwa jest ważnym, ale nie jedynym i w zakresie dokonywania wydatków publicznych nie największym elementem funduszy publicznych. Z tego powodu nieporozumieniem i niedopuszczalnym uproszczeniem jest sprowadzanie reformy funduszy publicznych do reformy budżetu państwa. Gospodarka budżetowa jest natomiast najbardziej uporządkowanym, bo opartym na historycznych zasadach elementem finansów publicznych.
2. Z przedstawionych danych wynika, że w zakresie wydatków publicznych budżety samorządowe wydatkują ponad 23 % środków publicznych. Natomiast w zakresie gromadzenia dochodów tj. tylko 11 %.
W 1991 r. budżety samorządowe w zakresie wydatków stanowiły 9,6 %, a w zakresie dochodów 10,6 %.
Dane te potwierdzają opinie samorządu, że dochody własne jednostek samorządu terytorialnego są zbyt niskie i w dodatku w liczbach względnych systematycznie maleją na rzecz transferów, a to zjawisko nie służy dobrze samorządności i decentralizacji, dlatego w ramach reformy funduszy publicznych należy zdecydowanie zwiększyć dochody własne samorządu.
Polityka finansowa.
Polityka finansowa – jest to celowa i świadoma działalność ludzi i instytucji polegająca na ustalaniu celów i doborze finansowych środków ich realizacji.
Jaką rolę odgrywa polityka finansowa w doborze celów najogólniejszych o charakterze niefinansowym?
1. Maksymalne przyśpieszenie wzrostu gospodarczego – PKB.
2. Akcesja do UE.
Rola polityki finansowej w kształtowaniu celów najogólniejszych jest tym większa, im dotyczy bardziej demokratycznego kraju z bardziej rozwiniętą gospodarką rynkową.

Decyzje ustalające – po raz pierwszy ustalają wysokość zobowiązania podatku.
Decyzje określające – zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa w sytuacji kiedy powstała zaległość podatkowa.