Polskie regulacje celne w XX wieku

Po szczęśliwie zakończonej dla Polski I wojnie światowej, gdzie klęskę ponieśli wszyscy jej zaborcy, powstało Niepodległe Państwo. Zaczął się wtedy tworzyć zalążek polityki celnej w państwie. Funkcje kontrolne na granicach kraju pełniło ówcześnie wojsko. Wydzielone do tego jednostki wojskowe w kolejnych latach zostały przemianowane na Baony Celne i zostały podporządkowane dla Ministra Skarbu. Powołana ówcześnie Komenda Baonów Celnych, została podporządkowana sekcji ds. organizacji celnictwa. W niedługim czasie Sejm Rzeczypospolitej podjął szereg decyzji odnośnie polityki celnej w kraju:
31.07.1919 – utworzono władze skarbowe oraz postanowiono o dwuinstancyjności organizacji celnej w postaci urzędów celnych i dyrekcji ceł,
1.08.1919 – utworzono urzędy celne, Sejm wydał ustawę uprawniającą Ministrów Skarbu oraz Przemysłu i Handlu do ustanawiania taryfy celnej,
4.11.1919 – wydano taryfę celną, która zawierała regulacje organizacyjne w celnictwie,
początek 1920 – w Ministerstwie Skarbu utworzono Departament Ceł z 7 wydziałami,
początek 1922 – powołano dyrekcje ceł w Gdańsku, Warszawie, Wilnie oraz Lwowie i Mysłowicach, następnie w Poznaniu.
Proces tworzenie cywilnej administracji celnej można ukazać na przykładzie
placówki celnej w Gdyni. Powołano ją z dniem 24.08.1924 roku, jako Ekspozyturę
Celną w Gdyni. Była jednocześnie jednostką organizacyjną Urzędu Celnego w Strzebielinie, który działał na granicy polsko – niemieckiej. Ówcześnie w Strzebielinie jedynym stałym pracownikiem był Stanisław Kreja.
Został on powołany przez miejscowego naczelnika Urzędu Celnego do sprawowania funkcji celnika w Gdyni. W ówczesnym znaczeniu celnika, jego praca polegała na jeżdżeniu dwóch lub trzech razy w miesiącu do Gdyni w celu odprawy towarów przywożonych do Ministerstwa Spraw Wojskowych. Pomocnikami w tych nieujętych jeszcze sprawami organizacyjnymi czynnościach dla Stanisława Kreja byli ówcześnie istniejący funkcjonariusze Straży Celnej w Gdyni. W miarę powstawania i rozwoju administracji celnej Straż Celna przestała być podległa dyrekcji ceł, z powodu kolidowania z rozwijającą się jednostką celną. W 1928 roku została zmieniona jej nazwa na Straż Graniczną. Podlegała ona wtedy Ministrowi Finansów.1

Straż Graniczna była jednak dalej nieodłącznym elementem polityki celnej w państwie. Była odpowiedzialna za ochronę granic, co wpływało na lepszą organizację i poprawę działania celnictwa, którego była częścią.
Pierwszy Urząd celny w Gdyni został powołany w 1925 roku. Liczył 4 pracowników i zajmował się odprawą towarów.
Po odzyskaniu niepodległości polski system celny nadal regulowany był przez system państw zaborczych z powodu braku opracowania własnego. Minister Skarbu wydał tylko najpotrzebniejsze regulacje celne.
W latach 30. nastąpił przełom w polskiej administracji celnej. Początkiem generalnych zmian było wejście w życie pierwszego polskiego prawa celnego. Pierwsze prawo celne zostało wydane przez Prezydenta RP 27.10.1933 roku. Podzielono urzędy na klasy:
60 urzędów I klasy, które miały pełen zakres odpraw,
120 urzędów II klasy, które miały ograniczone odprawy wywozowe i przywozowe,
20 ekspozytur, które podlegały urzędom celnym skupionych w 4 dyrekcjach ceł ( Warszawa, Lwów, Mysłowice, Poznań).
Przed wybuchem wojny istniało 290 urzędów celnych i posterunków. Największe liczyły po kilkuset pracowników, zaś najmniejsze po kilku.2
Po wojnie w latach 1939-1945 znów zaczął obowiązywać system zaborczy: III Rzeszy oraz ZSRR. Dopiero ustawa z 14 lipca 1961 roku ustanowiła nowe procedury celne w powojennym kraju. Wprowadzono dwa rodzaje odpraw celnych:
ostateczna,
warunkowa.
W tamtym okresie funkcjonowało również Rozporządzenie Ministra Handlu Zagranicznego, jako uzupełnienie prawa celnego z 1961, dotyczące kontroli celnej i postępowania celnego. Kolejne zmiany nastąpiły po kilkunastu latach. W 1975 roku nastąpiły nowe regulacje. Wprowadzono trzy rodzaje odpraw celnych. Oprócz ostatecznej i warunkowej wprowadzono odprawę przekazową. Ustawa z 26 marca 1975 roku dotyczyła każdego wywozu i przywozu towarów przez granice. 1

Ówczesne prawo celne definiowało tez pojęcie obrotu towarowego. Ponadto powróciły cła, które były ustanawiane przez Radę Ministrów i ministra handlu zagranicznego. W 1984 roku ustawa została wzbogacona o czwartą odprawę celną. Dotyczyła ona złożenia towaru na skład.
Kolejna regulacja polityki celnej nastąpiła w 1989 roku. Dotyczyła zasad obrotu towarami z zagranicą. Uchwalona została 28 grudnia wyżej wymienionego roku. Z ważniejszych jej postanowień było wprowadzenie jednolitości taryf celnych oraz równości państw, jako podmiotów obrotu towarowego. Zmieniło się też postępowanie w sprawie procedur celnych. Oparta została na procedurze administracyjnej.
Przemiany społeczne i ekonomiczne zachodzące w tym okresie spowodowały dynamiczny rozwój importu w Polsce. Wzrosła tym samym liczba podmiotów gospodarczych, które w tym uczestniczyły. Z tego powodu Prawo celne z 1989 było ciągle zmieniane, co za skutkowało brakiem spójności i przejrzystości2.
W odpowiedzi na potrzeby opracowano i wprowadzono Jednolity Dokument Administracyjny- SAD. Jest to uniwersalny statystyczny dokument celny. Jednocześnie pełni funkcję wniosku o wszczęcie postępowania celnego. SAD jest wykorzystywany w międzynarodowym obrocie towarami odnośnie procedur wywozu, przywozu oraz procedury tranzytowej. Jednolity Dokument Administracyjny obowiązuje odnośnie wszystkich towarów, bez względu na ich rodzaj oraz pochodzenie. Powstał on na podstawie Konwencji o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym, która utworzono 20 maja 1987 roku w Szwajcarii. Pierwotnie dokument znajdował zastosowanie tylko w krajach Wspólnoty Gospodarczej(EWG). W Polsce obowiązuje od 11 kwietnia 1998 roku. SAD zastępuje 6 dokumentów, które wcześniej stosowane w procedurach celnych. Nie dotyczy deklaracji celnej i faktury. Wprowadzenie dokumentu w Polsce miało na celu uproszczenie stosowanych procedur w obrocie towarowym oraz usprawnienie statystyki celnej. W skład dokumentu wchodzi 9 kart. Sad możemy stosować na kilka sposobów. Pierwszą i podstawową formą jest stosowanie pełnego zestawu formularzy.3



Przykładem jest, gdy podmiot podczas wywozu stosuje wszystkie formularze(9 kart).Jest to niezbędne do właściwego przebiegu procedury tranzytowej oraz formalności wywozowych i formalności w kraju przeznaczenia. Drugim sposobem, również właściwym, jest stosowanie częściowego zestawu dokumentów SAD. Taki sposób możliwy jest w przypadku pojedynczego etapu obrotu towarowego pomiędzy umówionymi stronami(wywóz, przewóz, procedura tranzytowa).Strony mogą też dostarczyć dodatkowe karty, które są niezbędne na kolejnym etapie procedury, jeśli będzie to czynność uzasadniona.4
Kolejnym i jednocześnie przełomowym wydarzeniem dla polskiego celnictwa było wprowadzeni Kodeksu Celnego w dniu 9 stycznia 1997 roku. Ustawa regulowała zasady i tryb przywozu towarów na polski obszar celny oraz wywozu towarów z polskiego obszaru celnego a także związane z tym prawa i obowiązki osób oraz uprawnienia i obowiązki organów celnych. Wprowadził on pojęcia m.in.:
dozoru celnego,
długu celnego,
dłużnika,
elementów kalkulacyjnych,
kontroli celnej,
zamknięć celnych, przeszukiwania osób i pomieszczeń, konwoju celnego, strzeżenia towarów, kontroli wymaganych dokumentów i ich autentyczności, kontroli innych dokumentów i kontroli księgowości osób, zatrzymywania i kontroli środków transportu, kontroli bagaży i innych towarów przewożonych przez osoby oraz innych podobnych czynności,
kontyngentu taryfowego,
 miejsca wyznaczonego lub uznanego przez organ celny - innego niż urząd celny, w którym mogą być dokonywane czynności przewidziane w przepisach prawa celnego,
należności celnych przywozowych,
należności celnych,  1
osoby fizycznej i prawnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
osoby krajowej.
plafonu taryfowego,
polskiego obszaru celnego,
przedstawienie towaru organowi celnemu
rewizji celnej,
statusu celnego,
środków polityki handlowej,
towarów krajowych i niekrajowych,
osób uprawnionych do korzystania z procedury celnej,
urzędu celnego,
zamknięcia celnego,
zgłoszenia celnego oraz osób dokonujących zgłoszenie,
zwolnień celnych towarów,
przeznaczenia celnego,
procedury celnej i innych.
Ustawę uchylono z dniem 1 maja 2004 roku, czyli w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (i tym samym do Unii Celnej tworzonej przez państwa członkowskie UE). Tego samego dnia weszła w życie nowa regulacja odnosząca się do materii z zakresu prawa celnego- Ustawa z dnia 19 marca 2004 roku Prawo celne. Uzupełnia ona, na poziomie krajowym, właściwe przepisy wspólnotowe (w szczególności - Wspólnotowy Kodeks Celny)