Renesans - referat.

Kultura renesansowa rozwijała się od początku XIV w. we Włoszech, które ze względu na położenie geograficzne i szlaki handlowe stały się pośrednikiem między Wschodem a Zachodem. Takiemu obrotowi spraw sprzyjał kryzys Kościoła, którego siedzibę przeniesiono z Rzymu do Awinionu, gdzie stał się zależny od francuskich władców.
Na uniwersytetach zaczęły się rozwijać nowe kierunki m.in. studia nad językami starożytnymi, w tym słabo znaną w średniowieczu greką. Znajomość języka Homera pogłębiała się wraz z regularnymi kontaktami z cesarstwem bizantyjskim, które przechowywało tradycję antyczną.
Nazwę epoce dał późniejszy włoski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta miała wyrażać przeciwstawienie nowej epoki czasom średniowiecza. Termin ten oznacza powrót do starożytności, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie człowieka i kultury. Z początku używano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski, później dotyczyło to też literatury, filozofii i ideałów antycznych. Później znaczyło to również odnowę i rozwój ludzkości.
Uczeni i artyści kierują swoje zainteresowania na człowieka, niezależnie od relacji człowiek- Bóg. Uczucia, temperament, stany psychiczne, słowem, wszelkie doznania ludzkie stają się przedmiotem badań, tematem wielu utworów literackich i scenicznych ówczesnej epoki. Zmaga się również zainteresowanie sprawami politycznymi.

Główne prądy umysłowe:
Reformacja
Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy.
Luteranizm
(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Węgry, Polska)
Twórcą był Marcin Luter. Istotne jest podejście wyznawców do Biblii. Głosili bowiem, że można ją interpretować indywidualnie, że należy tłumaczyć je na języki narodowe, że Kościół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym Biblię. Kościół na ziemi nie może dawać udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od męk czyśćcowych czy piekielnych.
Kalwinizm
(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)
Twórcą był Jan Kalwin. Kalwiniści głosili teorię predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piekło, a życie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie to zasługa, a bezczynność to grzech.
Anglikanizm
Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chciał poślubić Annę Boleyn, a kościół katolicki zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego i poślubił ukochaną, którą i tak skazał na ścięcie.
Arianie
Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był nurtem radykalnym bo głosił oprócz założeń religijnych również hasła społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich
Humanizm
Charakterystyczne dla humanizmu jest to, iż jako pewien trend historyczny zawsze wychodzi on na pierwszy plan „na zakrętach dziejów”. W historii raz po raz pojawiają się okresy, w czasie, których, na skutek gwałtownego rozwoju społecznego i kulturowego, dochodzi do zniszczenia tradycyjnych wzorów życia. Pod wpływem zasadniczych zmian społeczno-kulturowych konwencjonalne wzory egzystencji zostają zakwestionowane, wydaje się wręcz, że przestały one pasować do nowych czasów. Podczas gdy trendy konserwatywne rozpaczliwie trwają przy poglądach, których nie sposób już dłużej bronić, trendy modernizujące całkowicie niszczą stare prawdy. W takich właśnie okolicznościach pojawia się zwykle jakaś forma humanizmu – nie po to, by zachowywać za wszelką cenę stare wartości ani nie po to, aby zniszczyć całą tradycję. Dlatego też humanistów często oskarżano o niekonsekwencję i brak odwagi, podczas gdy w rzeczywistości przedstawiciele humanizmu musieli mieć odwagę by zmierzyć się z obiema stronami. Aby w pełni pojąć humanizm należy zrozumieć tę typową dla niego, wypośrodkowaną pozycję. Stanowi on wewnętrzną część ruchu na rzecz tego, co nowe, lecz jednocześnie wysoko ceni wartości tradycji. Przeciwstawia się zarówno konserwatyzmowi, jak i całkowitej rozbiórce starego dla stworzenia nowych form. Jego miejsce znajduje się gdzieś pomiędzy konwencjonalizmem a destrukcją. Filozoficzne wyjaśnienie ruchu humanistycznego dawał neoplatonizm, który wywiódł się z Florencji. Od Platona i jego następców ówcześni myśliciele czerpali ideę boskiej jedności, z której wyłoniło się wszystko. Jedność, pokój i zgoda, to naczelne założenia, które miały charakteryzować człowieka i jego działalność. Studiując języki i literaturę antyczną odkrywano nowy świat, w którym człowiek zajmował nowe, bo centralne miejsce, gdyż jak uważano świat dzieli się na dwie części: idealną, duchową (Bóg, aniołowie) i materialną, cielesną (zwierzęta, rośliny, minerały) i to człowiek jest nieodzowną częścią tego świata, gdyż łączy ze sobą te dwie sfery. Widać to wyraźnie, gdy przyjrzymy się humanizmowi renesansowemu.

Humaniści głosili: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”, „Do źródeł”, „Człowiek jest kowalem swojego losu”, Człowiek jest miarą wszechrzeczy”. W myśl tych haseł znani artyści literaccy tacy jak: Giovanni Pico della Mirandola, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Francesco Petrarca, Giovanni Boccaccio, Tomasz Morus, Niccoló Machiavelli, Piotr Skarga żyli i tworzyli odwołując się i czerpiąc z osiągnięć antyku. W literaturze jak i w sztuce i architekturze klasycyzmu dużą rolę odgrywały:
· Porządek;
· Jasność i prostota;
· Harmonia;
· Synteza;
· Uniwersalizm.
Twórcy stosowali w swoich utworach środki stylistyczne takie jak:
antyteza (zestawienie dwóch sprzecznych znaczeniowo części wypowiedzi),
oksymoron (połączenie dwóch sprzecznych wyrazów),
przerzutnia (wiersz sylabiczny zmuszał autora do wyrażenia rozbieżności miedzy granicą wersu a zdaniem).
Pojawiły się nowe gatunki literackie m.in.
Fraszka- krótki, żartobliwy wiersz, wierszowana anegdota;
Hymn- uroczysta i podniosła pieśń, która sławi Boga, bohaterskie czyny bądź powszechnie uznane wartości;
Tren- utwór liryczny, pieśń lub krótki utwór instrumentalny, o nastroju poważnym, żałobnym, którego tematem jest opłakiwanie zmarłej osoby. Bohaterem trenu mogła być osoba dostojna (władca, rycerz) lub wybitny twórca. Kochanowski łamie te zasady i bohaterem jest on sam- strapiony, załamany i zrozpaczony ojciec, który stracił córkę;
Sonet- forma liryki o tematyce miłosnej. Składały się na niego dwie strofy opisowe oraz dwie 3- wersowe strofy refleksyjno- filozoficzne;
Figlik- jest to utwór ośmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treści przede wszystkim obyczajowej, podający często anegdotę bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki tytuł nadał Mikołaj Rej swoim wierszom, stanowiącym część "Zwierzyńca".

Dramat renesansowy- w Anglii w drugiej połowie XVI wieku nastąpił rozkwit kultury pod Elżbietą I. Panowała tam monarchia absolutna. Była ona dobrym mecenasem dla sztuki, dramatu i teatru. Wiązało się to ze średniowiecznym teatrem (misteria, moralitety). Teatr był rodzajem rozrywki dla dworu, mieszczaństwa i biedoty. Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberży, dopiero jakiś czas później wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przedstawienia odbywały się popołudniu. Budynek teatru był wieloboczny lub okrągły. W kształcie podkowy. Zadaszone miejsca dla bogaczy. Wewnątrz na dziedzińcu znajdowały się stojące miejsca dla biedoty. Scenę stanowiła zadaszona platforma. Wokół sceny znajdowały się pochodnie. Dekoracje były skąpe (napisy - "Tu jest las"). Bohaterowie mówili gdzie są, jaka jest pora dnia - nie trzeba było używać dekoracji. Kostiumy aktorów były prywatną własnością. Były bogate i strojne. Aktor był to zawód, który mogli wykonywać tylko mężczyźni. Autorami sztuk często byli sami aktorzy. Twórcami epoki elżbietańskiej są:
Thomas Kyd
John Lyly
Christper Marlow
William Shakespeare
Dramat Szekspira:
mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności)
nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).
zerwanie z trzema jednościami
rezygnacja z chóru
sceny zbiorowe
w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)
swobodna i umowna inscenizacja
odejście od zasady decorum
język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia;
Traktat- rozprawa obszernych rozmiarów podejmująca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Występuje często w tytułach prac filozoficznych.

Kazanie, homilia- przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa.
Sielanka- jest to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie.
Opowiadają one o życiu pasterzy lub wieśniaków. Gatunek ten w starożytnym Rzymie rozwinął Wergiliusz. Znany był również w czasach nowożytnych i oznaczał wówczas wierszowany utwór o formie monologu włożonego w usta postaci literackiej na ogół pasterza, z przeważającym udziałem elementów dialogowych i opisowych.

Do literatury polskiej ten gatunek wprowadził Kochanowski. Obok sielanki narracyjne występował również sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z życia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana była w sposób realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna była dwupłaszczyznowość, polegająca na występowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrażała się tęsknota za życiem natury i niechęci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z właściwym jej pragnieniem zwrotu do ludowości.

Nowela- od włoskiego słowa "novella" co oznacza nowość. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukształtowała się ona we Włoszech w renesansie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury środowiska mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludźmi, problematyką obyczajową i psychologiczną, co wyraźnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej.
Powstaje wiele motywów przeplatających się w utworach i sztuce:
Topos Boga artysty- Bóg był pierwszym artystą, który stworzył świat- dzieło sztuki. Artysta będąc jego naśladowcą często nosił przydomek „boski”;
Petrarkizm- naśladowanie stylu Petrarki w opisywania urody kobiecej, sposób prezentacji ukochanej, subtelne analizy uczuć oraz zachowanie środków stylistycznych (antytezy i kontrasty);
Nowela np.: z sokołem- zwarta kompozycja opowieści, której akcja skupia się wokół jednego motywu, powracającego we wszystkich najważniejszych momentach;

Utopia- wyimaginowana wizja szczęśliwej, idealnej krainy, gdzie nie ma nędzy i wyzysku, przemocy i zła, próżniactwa i pracy ponad ludzkie siły;
Topos fortuny- rzymska bogini kapryśnego szczęścia. Utożsamiana z kobietą z zawiązanymi oczyma, o dwóch twarzach: dobrej (symbolizującej szczęście) i złej (przedstawiającą nieszczęście);
Topos świta- teatru- świat to teatr a człowiek jest w nim tylko marnym aktorem. Widzem natomiast jest sam Bóg lub kapryśny Los;
Topos człowieka Bożego igrzyska- człowiek jest w rękach Boga zaledwie marionetką.
Znajomość dzieł sztuki renesansowej nie była tak powszechna jak dzieł literatury powielanych w wielu egzemplarzach i przez to łatwo dostępnych, zwłaszcza wobec wzrastającej konkurencji drukarni i obniżających się przez to cen. W RP liczba warsztatów drukarskich wzrastała od 1503 roku. Drukarnia stała się bronią i narzędziem ideologii, postępu, walki na pióra toczonej o istotne problemy (wiara i religia). Ograniczyło ono obieg rękopiśmiennej literatury.

W sztukach przedstawiających prowadzono badania nad perspektywą, proporcjami, mechaniką ruchu i anatomią ciała. Na renesansowych obrazach i rzeźbach dominuje nagość, co dowodzi braku bogobojności, spowodowanej światopoglądem i filozofią życia artysty. Obrazy przestały już, po części, przedstawiać postacie biblijne, a zaczęły ukazywać świat i życie prostych ludzi. Pieter Bruegel zasłynął z obrazów przedstawiających przyrodę i codzienne życie na wsi. Motyw przyrody przejawiał się również w literaturze. U Reja przyroda stanowiła punkt, wokół którego toczyło się życie. Rej jednak przy opisywaniu przyrody stosował duże, rozbudowane zdania, porównania i zdrobnienia. Natomiast Kochanowski stosował bardzo wyszukanych epitetów i potrafił w kilku linijkach powiedzieć to samo, co Rej w całym utworze. Jednak w obu przypadkach natura wprowadzała do utworu ład, porządek i harmonię. Życie w epoce oświecenie nie toczyło się tylko wokół sztuki, literatury i architektury. Znaleźli się, bowiem ludzie ciekawi świata i tego, co kryje. Krzysztof Kolumb, Amerigo Vespucci, Ferdynant Magellan czy Francisco Pizarro to tylko nie liczne jednostki, które pomogły ówczesnym ludziom zrozumieć budowę świata i wykazały się olbrzymią odwagą i determinacją w dążeniu do celu. Do grona tych ludzi dołączył Mikołaj Kopernik wraz z swoją rewolucyjna teorią, która głosiła, iż Ziemia nie jest w centrum wszechświata, lecz Słońce.

W architekturze sięgano do wzorów starożytnych – poszukiwano idealnych proporcji i przejrzystych podziałów, ukształtowały się nowe układy przestrzenne budowli (centralne budowle z kopułami) oraz nowożytne typy budynków świeckich (pałac miejski); stosowano antyczne porządki architektoniczne i motywy dekoracyjne, rozwijało się budownictwo sakralne (kościoły, kaplice na planie centralnym) i świeckie (pałace miejskie, kamienice mieszczańskie, ratusze); nastąpił rozkwit urbanistyki (zakładanie miast o regularnym planie geometrycznym, m.in. Ferrara, Siena, Florencja, Zamość).