Prawo cywilne- zobowiązania- pojęcie i rodzaje świadczeń.

Rodzaje świadczeń
Czasem jest tak, że czas organizuje świadczenie dłużnika. Punktu widzenia interesu wierzyciela czasami jest tak, że czas niema znaczenia przy czym jest to uproszczone stwierdzenie, gdyż chodzi o sytuację, gdy czas nie ma znaczenia co do wielkości świadczenia. Genealnie, bowiem czas jest zawsze miernikiem wartości wykonania świadczenia, gdyż jeśli dłużnik nie zrealizuje świadczenia w określonym czasie to można przeciwko niemu postawić zarzut nienależytego wykonania świadczenia. Czas jest więc podstawą oceny wykonania zobowiązania, ale czasami może też organizować czas wykonywania przez dłużnika danych zachowań.

Podział świadczeń ze względu na czas ich wykonywania
Świadczenie jednorazowe – występuje wtedy, gdy zachowanie się dłużnika zostało wyczerpująco określone w momencie powstania zobowiązania. Istotne jest to, aby w momencie powstania zobowiązania dłużnik wiedział jaki interes wierzyciela ma być zaspokojony. Świadczenie jednorazowe nie oznacza jednak wykonania zobowiązania w krótkim odstępie czasu. Przykładowo 3 osoby kupują gazetę i od początku wiedzą przy kupnie gazety jakie muzą spełnić świadczenie, ale osoba A poda np. 2 zł od razu, osoba B po 2 minutach, bo musiała znaleźć pieniądze w portfelu a druga po 10 minutach bo musiała ze swoich drobniaków uzbierać 2 złote aby zapłacić za gazetę. Tak więc świadczenie jednorazowe to nie jest jednorazowe zachowanie, gdyż np. świadczeniem jednorazowym jest zapłacenie z góry określonej ceny za meble w 12 kolejnych ratach przez kolejny rok. Może również znaleźć się osoba, która zapłaci za meble od razu. Może też bć świadczeniem jednorazowym budowa fabryki, która ma zająć 5 lat. Ważne jest, iż od początku wiadomo co dłużnik ma zrobić, ab zadośćuczynić interesowi wierzyciela.
Świadczenie okresowe – występuje wtedy, gdy dłużnik w ramach jednego i tego samego stosunku obligacyjnego ma spełnić wiele świadczeń jednorazowych, które nie składają się na z góry określoną całość. Z reguły świadczenia są spełniane w regularnych odstępach czasu i majone tą sama lub podobną wartość. Przykładowo świadczeniem okresowym jest: zapłata raty alimentacyjnej, zapłata czynszu przez wynajmującego, zapłata wynagrodzenia przez pracodawcę, świadczenie klienta, który korzysta z dostępu do Internetu itd. Na podstawie 1 stosunku zobowiązaniowego dłużnik ma spełnić kilka świadczeń. Świadczenie jest świadczeniem okresowym nawet wtedy, gdy teoretycznie można ustalić na początku jaki teoretycznie rodzaj świadczenia dłużnik ma spełnić np. przy umowie najmu zawartej na czas określony. Jednak wciąż to będzie świadczenie okresowe a nie jednorazowe, gdyż świadczenie jest realizowane w pewnych odstępach czasu i w dodatku może dojść do zmiany umowy w wyniku nieokreślonych czy określonych przyczyn. Czas trwania zobowiązania może być liczony od daty kalendarzowej lub od zaistnienia pewnego zdarzenia.
Świadczenie ciągłe – polega na stałym zachowaniu się dłużnika w określonym okresie czasu. Nie da się przy tym wyodrębnić jednorazowych świadczeń dokonanych w regularnych odstępach czasu. Nie może też być to świadczenie wykonywane jednorazowo, czyli świadczenie musi być realizowane przez pewien czas np. dostawa energii, internetu przez usługodawcę, udostępnianie domu przez najemcę, świadczenie pracy przez pracownika na podstawie umowy o pracę.




Jakie znaczenie ma wyodrębnienie rodzajów świadczeń ze względu na kryterium czasu?
Ustawodawca przewiduje odrębny termin przedawnienia świadczenia okresowego – 3 lata
Art. 466 zd. 2 – przewiduje domniemanie, iż świadczenie okresowe zostało spełnione w wyniku jego pokwitowania.
Ustawodawca przewiduje też skutki dla świadczeń ciągłych np. przy wydawaniu wzorców umownych. Wzorzec musi być doręczony kontrahentowi przed zawarciem umowy i jest wiążący.

Świadczenia podzielne i niepodzielne
Podzielność i niepodzielność świadczenia wiąże się z przedmiotem świadczenia. To czy przedmiot jest podzielny czy nie determinuje jakie może być świadczenie, ale też o tym czy świadczenie jest podzielne czy niepodzielne decydują inne kryteria np. w sytuacji gdy przedmiot świadczenia jest podzielny, jednak w wyniku podziału suma wartości przedmiotów powstałych w wyniku podziału jest mniejsza od wartości przedmiotu przed podziałem np. podział diamentu.
Jeśli chodzi o świadczenie podzielne, to ma ono określone skutki prawne, gdyż takie świadczenie może być spełnione częściami, a także gdy dłużnik spełnia świadczenie choćby w części, nawet jeśli wierzytelność jest wymagana w całości, to wówczas wierzyciel nie może odmówić spełnienia świadczenia w części chyba że wykaże iż narusza to jego interes (art. 450). Także przy zobowiązaniu wzajemnym zwłoka jednej strony powoduje, że druga strona może odstąpić od umowy w stosunku tylko do konkretnej części lub co do reszty niezrealizowanego świadczenia.

Świadczenia indywidualne i rodzajowe
Świadczenia oznaczone indywidualnie (co do tożsamości) – są to takie świadczenia, które są spersonifikowane od momentu powstania zobowiązania. Dłużnik wie, jaki element ma się znaleźć w majątku wierzyciela, aby uczynić zadość jego interesom.
Świadczenia oznaczone rodzajowo (co do gatunku) – przedmiotem świadczenia jest określony przez wskazanie elementów rodzajowych, charakterystycznych dla przedmiotów mieszczących się w danej grupie. Wtedy stosuje się takie kryteria jak miara, waga itd.
Skutek podziału świadczenia na indywidualny i rodzajowy jest taki, że w przypadku tego pierwszego dłużnik jest zobowiązany do pieczy nad rzeczą w okresie zobowiązania. Także co do świadczeń indywidualnych przewidziane są inne skutki prawne:
Casus mixtus (art. 478)
Wykonanie zastępcze (art.479)
Jakość przedmiotu świadczenia realizowanego przez obciążonego spadkobiercę (art. 978)
Czasami przewidywane są tylko zobowiązania rodzajowe np. umowa pożyczki.
W przypadku świadczenia co do tożsamości nie ma wątpliwości jaki przedmiot ma być świadczony, aby jakoś świadczenia była dobra. W przypadku świadczenia rodzajowego mogą istnieć problemy, ale przyjmuje się, iż przedmiot świadczenia musi mieć minimum średnią wartość.

Świadczenie pieniężne
Najważniejsze świadczenie, gdyż prawo cywilne funkcjonuje prawidłowo tylko w warunkach zrównoważonego rynku. (Zły pieniądz wypiera dobry pieniądz – Kopernik).
Świadczenie pieniężne – polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej określonej w wartości pieniężne, a nie tylko na przekazaniu znaków pieniężnych (np. nie jest świadczeniem pieniężnym emisja numizmatów).

Do 1 października 1990r. problematyka świadczenia pieniężnego była rozwiązywana przez 1 przepis. Obecnie regulacja jest szersza a także istnieje więcej rodzajów świadczeń n pieniężnych.
Świadczenia pieniężne obecnie dzieli się na:
Świadczenia pieniężne sensu stricto – są to zobowiązania, w których pieniądz występuje jako pewny miernik wartości, jako surogat abstrakcyjnej wielkości zindywidualizowanego dobra. Czyli są to świadczenia, których przedmiotem od momentu powstania zobowiązania są pieniądze. Świadczenia te wynikają z czynności prawnych.
Świadczenia pieniężne „ze świadczeniem pieniężnym” – jest to przeciwieństwo świadczenia pieniężnego sensu stricto, gdyż pieniądz nie jest nosicielem abstrakcyjnej wartości tylko występuje jako surogat określonej rzeczy lub dobra. Dłużnik zwalnia się ze zobowiązania przez zapłatę określone sumy pieniężnej jako świadczenia zastępczego. Są to świadczenia z tytułu odszkodowania, bezpodstawnego wzbogacenia, o zwrot nakładów lub pożytków z rzeczy itd. W tym przypadku występuje świadczenie pieniężne po stronie dłużnika wbrew jego woli.

Pieniądz
Pieniądz w znaczeniu ekonomicznym – jest nim wszystko to, co pełni funkcję miernika wartości np. pieniądze ale też np. kolorowe pióra, zboże, kura.
Pieniądz w znaczeniu prawnym – jest nim wszystko to co pełni funkcję miernika wartości i które dodatkowo z mocy prawa stanowi środek zwalniający ze zobowiązań. W Polsce jednostką pieniężną jest złoty. Znakami pieniężnymi są monety, banknoty i bilety NBP.
Pieniądz może występować w 4 postaciach:
Pieniądz kruszcowy – odpowiada wartości zawartego kruszcu w monecie
Pieniądz papierowy nazwa wynika z materiału, z którego jest Robin pieniądz, ale jest to też pieniądz zrobiony z każdego materiału, którego wartość nie odpowiada wartości określonej na znaku pieniężnym. Czyli jest to pieniądz podwartościowy.
Pieniądz bankowy – jednostki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych a następnie udostępnianie przez banki w pożyczkach lub kredytach itd. Czyli bank jest pośrednim emitentem, ale pośrednia emisja nie może istnieć bez lokowania przez klientów środków na rachunkach bankowych.
Pieniądz elektroniczny – pieniądz zdematerializowany, gdyż dzięki karcie można korzystać z pieniądza, którego faktycznie mamy lub nie mamy. Pieniądz elektroniczny istnieje wtedy, gdy podmiot inny niż jego wydawca akceptuje go np. nie we wszystkich sklepach płaci się kartą.

Wartość pieniądza w obrocie
Wartość monetarna – zależna od zawartości kruszcu
Wartość kursowa – przyjmowana w stosunku do walut obcych
Wartość nabywcza – ilość dóbr i usług jakie w danym miejscu i czasie można nabyć za daną jednostkę pieniężną
Wartość nominalna – wartość nadana przez państwo, wyrażona w napisie lub znaku na pieniądzu.

Nadmiar pieniądza na rynku to inflacja a jego niedobór na rynku to deflacja.

Zasady realizacji świadczeń pieniężnych
Ze świadczeniami pieniężnymi wiążą się 3 zasady:
Zasada walutowości – 2 lata temu oznaczała, iż świadczenia pieniężne mogą być spełnione tylko w walucie polskiej. Obecnie oznacza ona, iż zobowiązanie bez względu na to na jaką walutę zostało zaciągnięte, może być spełnione w walucie polskiej (art. 358).Prawo do wyboru waluty w której zostaje spełnione świadczenie doznaje ograniczeń gdy:
• Ustawa stanowi inaczej
• W wyniku orzeczenia sądowego
• Umowa określa walutę w jakiej świadczenie ma być wykonane.
Zasada nominalizmu – wg niej zobowiązanie powinno być wykonane w pierwotnej sumie nominalnej bez uwzględniania zmian w sile nabywczej pieniądza. Ta zasada odnosi się tylko do świadczeń pieniężnych sensu stricto. Zasada ta zapewnia pewność obrotu gospodarczego, ochronę systemu walutowego państwa i systemu finansowego państwa.
Zasada waloryzacji – wielkość dłużnego zobowiązania jest ustalana w momencie zapłaty po przeliczeniu wg pewnych zasad. Zasada ta wynika z wartości podwartościowej banknotu, upływu czasu i zmiany siły nabywczej pieniądza.
Ze względu na podstawę waloryzacji wyróżnia się:
• Waloryzację umowną – określona w umowie dzięki klauzulo waloryzacyjnym (waloryzacja złota, walutowa, indeksowa)
• Waloryzację ustawową – zobowiązanie jest przerachowane w zasad i kryteriów określonych w ustawie. W Polsce waloryzację ustawową zastosowano w 1924, 1949 i 1950.
• Waloryzacja sądowa – dokonywana od 1 października 1990 r. przez sąd (po raz pierwszy w wyroku z 25 lutego1992 r.). Może być dokonywana tylko przy świadczeniach pieniężnych sensu stricto, jeśli nie są regulowane ustawą.
Przesłanki dokonania waloryzacji sądowej:
• Musi być złożony wiosek przez 1 ze stron
• Wartość siły nabywczej pieniądza istotnie się zmieniła
• Zmiana siły nabywczej pieniądza nastąpiła po powstaniu zobowiązania
• Waloryzacja uwzględnia interesy stron
• Waloryzacja ma uwzględnić zasadę współżycia społecznego
Świadczenia wyłączone z waloryzacji sądowej:
• Świadczenia wykonane
• Świadczenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
• Świadczenia powstałe przed 30 października 1930 r.
• Długi wewnętrzne państwa