Podział regionu Wyżyny Lubelskiej, Roztocza oraz Wyżyny Zachodniowołyńskiej

1. Płaskowyż Nałęczowski stanowi północno- zachodnią połać Wyżyny Lubelskiej. Ograniczają go dwie równoległe krawędzie lessowe od północy i południa oraz strome zbocza przełomu Wisły na zachodzie, a
doliny Bystrzycy na wschodzie. Wierzchowina w całości pokryta jest lessem, którego miąższość wynosi od 20 do 30m. Rozcina ją gęsta sieć wąwozów i dolinek, przeważnie suchych. Większymi strugami są płynąca ku Wiśle Bystra oraz dopływy Bystrzycy Ciemięga i Czechówka. W centrum regionu u źródeł Bystrzycy leży uzdrowisko Nałęczów, nad Wisłą zabytkowy Kazimierz, a na krańcu wschodnim- Lublin.

2. Równina Bełżycka położona jest na południe od poprzedniego regionu. Jest to rozległy płat wododzielny zbudowany z marli kredowych i glin zwałowych, pokryty tylko cienką powłoką utworów pylastych. Urzeźbienie tej części wyżyny jest słabe, nachylenia stoków i wysokości względne niewielkie, chociaż kulminacje na dziale wodnym Wisły i Bystrzycy przekraczają240m., a ku zachodowi teren obniża się do 160m., opadając 20-60 metrową krawędzią ku Wiśle. Na południu i południowo wschodzie granicę tej jednostki stanowi górna Chodelka

3. Kotlina Chodelska stanowi trójkątne obniżenie w obrębie Wyżyny Lubelskiej, wypreparowane w marglistej strefie mastrychtu (tj. jednego z pięter górnej kredy), mało odpornego na mechaniczne i chemiczne działanie wody. Ku zachodowi kotlina przechodzi bez wyraźnej granicy w dolinę Wisły. Stoki kotlin są łagodne i słabo zaznaczają się w krajobrazie, dno wyściełają plejstoceńskie pokrywy akumulacyjne, na których rozwinęły się wydmy. Sieć wodna jest asymetryczna. Chodelka płynie wzdłuż północnego brzegu kotliny, której oś stanowi niewysoki wał kredowy. Po stronie południowej tego wału ciągnie się martwa, zatorfiona dolina, wykorzystywana przez drobną strugę. Jak się zdaje, w czasie zlodowacenia środkowopolskiego w dolinę wkraczał lob lodowcowy od strony doliny Wisły.

4. Wzniesienia Urzędowskie obejmują południowo- zachodnią część Wyżyny Lubelskiej. Wysokości bezwzględne dochodzą do 270m., a budowa geologiczna jest najbardziej zróżnicowana, ponieważ występuje tu antyklina rachowska z wapieniami górno- jurajskimi w jądrze. Na jej północnym skrzydle w piaskowcach cenomanu i albu występują fosforyty, wydobywane w niewielkiej kopalni. Na kredzie zachowały się duże płaty zalegających niezgodnie osadów mioceńskich: piaskowców i wapieni sarmackich oraz osadów tortońskich z wkładkami bentonitów. Czwartorzęd reprezentowany jest przez piaski z głazami, piaski fluwioglacjalne w obniżeniach oraz lessy. Ta część Wyżyny Lubelskiej jest silnie rozczłonkowana erozyjnie przez dopływy Wisły: Wyżnicę, Karasiówkę i Sannę oraz płynącą do Wieprza Bystrzycę. Ku kotlinie sandomierskiej Wzniesienia Urzędowskie opadają dość wysoką krawędzią, która jednak nie obniża się jednostajnie, ale tworzy trzy wyraźne stopnie, zbudowane z różnych pięter miocenu. Wierzchowinę pokrywają lessy, a cały region ma charakter wybitnie rolniczy.

5. Wyniosłość Giełczewska rozpościera się pomiędzy dolinami Wieprza od wschodu, jego dopływów- Bystrzycy od zachodu i Poru od południa. Teren wznosi się ku południowi, gdzie osiąga kulminację około 300m. W jego rzeźbie zarysowują się wyraźnie dwa poziomy erozyjno- denudacyjne, z których wyższy ścina ostańcowe wzniesienia, zbudowane z piasków sarmackich. Ostańce te, np. Góra Piotrowska, Markówka i Chełmiec, zachowały się na dziale wodnym Bystrzyc i Wieprza pośrodku wyżyny. Sieć wodna ma układ promienisty, a doliny są przeważnie asymetryczne. Wśród gleb przeważają rędziny i płytkie lessy na kredzie. Poziom wód gruntowych jest głęboki. Większych osiedli brak.

6. Równina Łuszczowska stanowi jak gdyby przedłużenie Wyniosłości Giełczewskiej ku północy, oddziela od niej niewielkim stopniem terenowym na linii Lublin- Stawicice- Oleśniki. Morfologicznie jest to najniższy (III) stopień erozyjno- denudacyjny, nie dochodzący do wysokości 200m. Krajobrazowo teren jest płaski, a margle kredowe pokryte są piaskami i mułkami czwartorzędowymi. Z wymienionych względów zaliczanie równiny Łuszczowskiej do Wyżyny Lubelskiej może nie jest całkowicie słuszne. Region ten leży również poza zasięgiem jodły i buka.

7. Obniżenie Poru jest subsekwentną bruzdą, oddzielającą Wyniosłość Giełczewską (a zatem Wyżynę Lubelską). Występowanie tej bruzdy związane jest z tymi samymi mało odpornymi marglami mastrychtu, które dały początek Kotlinie Chodelskiej. Jednostka ta, której wschodnie przedłużenie stanowi Padół Zamojski, nie była dotychczas wyróżniana, ale nie można jej nie respektować.

8. Roztocze przedstawia wał o szerokości 15 km łączący Wyżynę Podolską z Wyżyną Lubelska; ku zachodowi stopniowo obniża się i rozpłaszcza, ginąc dopiero pod Kraśnikiem. W południowej części wznosi się prawie do 400m.n.p.m (Wielki Dział pod Tomaszowem Lubelskim 390m.n.p.m, Wapielnia 385m.n.pm.) Pod Szczebrzeszynem Roztocze przecięte jest dwiema poprzecznymi dolinami- Wieprza i Gorajca. Krajobrazowo Roztocze dzieli się na część zachodnią- pokrytą lessem i niższą- bezlessową, silniej rozczłonkowaną i wyższą oraz południową-położona już przeważnie poza granicami państwa i stanowiącą właściwy pomost do Wyżyny Podolskiej.
Do Roztocza Południowego przylega od wschodu kotlina górnego Bugu, a od zachodu- Kotlina Sandomierska, w skutek czego wysokości względne dochodzą tu do 150m., a erozja jest bardzo ożywiona. Wody zachodniego skłonu Roztocza odpływają do Sanu za pośrednictwem Tnawi, Lubaczówki i Szkła. Stoki wschodnie odwadnia Wieprzi Bug za pośrednictwem Huczwy, Sołokiji, Raty, Pełtwi. Wreszcie z południa spływa Wereszyca do Dniestru. W rezultacie poprzez Roztocze przechodzi nie tylko dział wodny pomiędzy Wisłą a Bugiem, ale i dział europejski, chociaż wdziera się on tylko nieznacznym klinem.
Roztocze stanowi granicę klimatyczną, florystyczną i faunistyczną. Pokrywają je zwarte obszary lasów iglastych (min. Abietum polonicum) i liściastych (Fagetum carpatium, Querco- Carpinetum), a wśród poszczególnych gatunków roślinnych rosną tu przedstawiciele lory podolskiej, poleskiej i górskiej. Biegnie tędy linia zwartego zasięgu jodły, modrzewia, świerka i buka. Pod względem faunistycznym cechuje je tez zetknięcie się elementów niżowych ze stepowymi i górskimi.
Wyniosłe roztocze otrzymuje więcej opadów atmosferycznych niż przyległe okolice niższe, co łącznie z budową geologiczną odbija się na stosunkach hydrologicznych terenu: na zachodnich stokach Roztocza występuje ogromna liczba źródeł, z których wypływają nawet wody mineralne. Wody atmosferyczne zbierają się w piaskach podściełających wapienne ławice litotaminowe. Utwory trzeciorzędowe zawierają kryształy gipsu, a wody sączące się przez nie nabierają własności wód siarczanych, których źródła znane są wzdłuż zachodniego stoku Roztocza (Horyniec)