Porozumiewanie się zwierząt

Każdy organizm, żyjący wśród żywych i martwych obiektów w swoim otoczeniu, sygnalizuje w nim swą obecność. Sygnał emitowany przez jedno zwierzę jest adresowany do innego przedstawiciela jego gatunku, ale stanowi też informację dla przedstawicieli innych gatunków. Porozumiewaniem się określamy taką sytuacją, w której na sygnał wydawany przez jedno zwierzę reaguje inne.
Bodźce, będące sygnałami, mają różną naturę i spełniają wiele funkcji. Sygnałem może być barwa lub wygląd, dźwięk, zapach. Może to być czynność lub gest albo specyficzny sposób zachowania się.
Zachowanie gatunku wymaga precyzyjnego rozpoznania płci i informowania się wzajemnie o swoich zamiarach. Służą temu: utrzymywanie kontaktu wzrokowego, dymorfizm płciowy, ubarwienie godowe, a także śpiew, np. ptaków, i wydawanie innych dźwięków, np. przez świerszcze, delfiny, foki, wydzielanie zapachu lub drobne szczegóły budowy, jak plamka na policzku papużki falistej.
„Przedstawiciel własnego gatunku!” – to informacja ważna; może ona oznaczać intruza chcącego wejść na zajęte terytorium, nadejście osobnika przeciwnej płci, współplemieńca z własnej rodziny lub gniazda, w stosunku do którego należy żywić przyjazne zamiary lub którego trzeba ostrzec przed niebezpieczeństwem, poinformować o źródle pokarmu.
Sygnał emitowany przez zwierzę może stanowić informację o rodzaju pokarmu, jego ilości i położeniu w terenie, jak to obserwujemy u pszczół, które tańcem przekazują sobie informację nie tylko o położeniu i odległości do pokarmu, jego jakości i wydajności źródła, ale też informują się osobno o pyłku, o nektarze, o wodzie. Oprócz tych tańców, zwanych werbunkowi, pszczoły posługują się innymi, np. tańcem alarmowym.
Śpiew ptaka obwieszcza wszystkim zajęcie terytorium i gotowość jego obrony przez każdym intruzem. Podobne znaczenie mają różnorodne wzory barwne ryb koralowych. Barwa jest tu sygnałem: „rewir zajęty jeśli nie chcesz walczyć – odpłyń”
Osobniki młode korzystają zwykle ze specjalnych praw – przede wszystkim podlegają ochronie, nawet jeśli rozmiarami dorównują dorosłym. Ale jak je rozpoznać? – po barwie i zachowaniu się, ewentualnie po zapachu. Osobniki młode niedojrzałe płciowo są zupełnie inaczej ubarwione i specyficznie zachowują się. Taki widok może hamować agresywne zachowanie osobników dorosłych i często wyzwalać instynkt opieki, niekiedy obrony. W warunkach naturalnych mechanizm ten działa bezwzględnie w stosunku do osobników spokrewnionych. U szympansów, lwów i wielu innych gatunków częste są przypadki zabijania młodych przez obce samce i samice z nimi nie spokrewnione. Młody pies na widok starego kładzie się na grzbiecie i wydziela kroplę moczu. W takiej sytuacji - w warunkach naturalnych – nie zostanie zaatakowany.
Zapach służy niekiedy demonstrowaniu swej siły i rangi. Ślad zapachowy wywołuje u innego zwierzęcia odpowiednie zachowanie. Tam, gdzie ślad pozostawił duży pies, małe psy zatrzymują się na krótko i uciekają. Takie zachowanie sprzyja odpowiedniemu rozmieszczeniu się osobników, a jednocześnie zmniejsza liczbę walk między nimi, tzw. Walk rywalizacyjnych.
U zwierząt żyjących socjalnie, np. szczurów, obserwujemy szczególny sposób znakowania się wśród osobników danej grupy za pomocą różnych substancji np. moczu. W ten sposób członkowie grupy bezwzględnie rozpoznają się i żyją zgodnie. Pojawienie się „innego” zapachu wyzwala reakcje agresji i doprowadza do przepędzenia lub zabicia „obcego”.
Informacja w grupie odgrywa duże znaczenie obronne. Jeden przestraszony ptak powoduje natychmiastową reakcją swoich współplemieńców, którzy wykonują tę samą czynność ucieczki. Jest to szczególnie wyraźne wśród ptaków i ssaków stepowych oraz pustynnych. Porozumiewanie i sygnalizacja w grupach społecznych oraz w czasie łączenia się zwierząt w pary odgrywa szczególnie ważną rolę. Umożliwia to ograniczenie agresywnego zachowania się, zwłaszcza w stosunku do osobników młodych, ochronę ich przed niebezpieczeństwem i wspólne działanie członków grupy, jak również udzielanie się na rzecz innych, utrzymanie hierarchii i dominacji w grupie.
Innym dość powszechnym sposobem wymiany informacji jest wydzielanie substancji chemicznych – feromonów – wywołujących u innych osobników określone sposoby zachowania się.