Historia myśli pedagogicznej

1. STAROŻYTNE IDEAŁY WYCHOWAWCZE (ATENY, SPARTA, RZYM)
Wychowanie ateńskie
 Ateńczycy – stanowili szczep joński, zamieszkiwali wyspy morza Egejskiego.
 Polis ateńska nie była tak zmilitaryzowana jak Sparta i znacznie mniejsza- około 2500 km kw.
 Ateny nie obawiały się powstania podbitej ludności, gdyż powstały na drodze powolnego zjednoczenia Attyki w ciągu długiego czasu ( 1000-700 r. p. n.e.). Dlatego zbędne było w Atenach pogotowie wojskowe.
 Na początku w życiu Ateńczyków przeważały wzory wychowania spartańskiego, ale Attyce nie zagrażały takie niebezpieczeństwa wewnętrzne i zewnętrzne jak Sparcie i dlatego w Atenach zaczęto realizować pokojowy ideał wychowania.
 W Atenach , w przeciwieństwie do Sparty, wykształcił się ustrój demokratyczny, polegający na równości szans.
 Społeczeństwo również było podzielone wewnętrznie na: pełnoprawnych obywateli, wolnych ale bez praw politycznych ( metojków- cudzoziemców)i niewolników, ale wszyscy byli zobowiązani do pracy.
 Byli zupełnie odmienni od Spartan, niezwykle ruchliwi, ciekawi świata, rozmiłowani w pięknie, ale i w tężyźnie fizycznej.
 Zdecydowanie jednak wyróżniali się pociągiem do rozwoju umysłowego, kulturalnego i artystycznego.
 W Atenach panowała swoboda wypowiadania własnych poglądów. Ateny stały się szkołą wychowania Hellady.
 Z Aten pochodzi ideał człowieka – kalokagathia (kolos – piękny doskonały
 pod względem moralnym, agathos- dobry idealny moralnie i umysłowo). Liczył się człowiek i jego talent. Dlatego lud zdobywał dostęp do kultury będącej dawniej udziałem tylko arystokracji.
 Celem wychowania ateńskiego był harmonijny rozwój fizyczny i umysłowy człowieka.
 Kładziono nacisk na przygotowanie chłopców do życia publicznego, do obowiązków obywatelskich, dlatego wychowanie było dość surowe a nauczyciele surowi wobec uczniów ( pomijali ich psychikę)
 W Atenach zaczynają się pojawiać pierwsze szkoły, ale nie państwowe lecz prywatne.
 Schole = spokojny czas
 Początków szkół dopatruje się w ustawodawstwie Solona – męża stanu, poety i reformatora – żyjącego w latach ok. 640 – 560 r. p.n.e.
 Szkoła pojawiła się w wyniku zaniku starych arystokratycznych obyczajów wychowania i upowszechnienia się idei demokratycznych.
 Rodzice wolnych Ateńczyków zobowiązani byli przez państwo do troszczenia się o wychowanie swoich dzieci. Naukę rozpoczynali zarówno chłopcy jak i dziewczęta w 7 roku życia.
 Dziewczęta uczyły się w zasadzie tylko w zakresie podstawowym a potem pod okiem matek również różnych robót domowych
 W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżniało się trzy okresy:
- I lata dzieciństwa (do 7 r. życia )w domu zabawy, opieka niańki
- II lata szkolne (7-18 lat) nauka w szkole pod nadzorem pedagoga ( przede wszystkim chłopcy)
- III efebia ( 18- 20 lat) szkoły ściśle nadzorowane przez państwo
 Szkoły były prywatne, uczniów odprowadzali do nich niewolnicy zwani pedagogami ( pais – chłopiec, ago- prowadzę). Budynek szkoły stanowił odkryty pawilon, w którym nauczyciel siedział na wysokim krześle – katedrze
 Szkoły były prywatne, uczniów odprowadzali do nich niewolnicy zwani pedagogami ( pais – chłopiec, ago- prowadzę). Budynek szkoły stanowił odkryty pawilon, w którym nauczyciel siedział na wysokim krześle – katedrze
 Dopełnieniem wykształcenia ateńskiego była efebia , mająca charakter służby wojskowej, która stała się obowiązkową w Atenach od około 338 r. przed Chrystusem, czyli od klęski Aten z Macedonią pod Cheroneją.
 Były to szkoły ściśle nadzorowane prze państwo.
 Cwiczenia uprawiano w specjalnych miejscach i pomieszczeniach zwanych gimnazjonami lub niekiedy palestrą ( część gimnazjonu)
 Nauka szkolna dzieliła się na pewne okresy:
 Pierwsze 7 lat stanowiło wykształcenie elementarne, poetyckie( około 9 roku zycia) – udzielał go nauczyciel zwany gramatystą oraz muzyczne - lutnista,
 Nauka dotyi samo czytanie. Podobnie było przy nauce pisania (naczyła czytania, pisania, rachunków i muzyki, rozpoczynała się od alfabetu, potem było sylabizowanie, składanie wyrazów papirusie lub tańszej na tabliczce krzemowej lub glinianej) oraz rachunkach.
 Około 9 roku życia do nauki przystępował lutnista i kształcił chłopca w muzyce oraz wpajał mu cnotliwość, lekturę ustaw Solona i utwory literackie poetów ucząc tym samym dziejów narodu, a przede wszystkim religii.
 Poeta w pojęciu starożytnych Greków to nauczyciel religii, natchniony przez bogów wychowawca, jak np.: centaur Chiron – wychowawca Achillesa.
 Około 13- 14 r. życia uczeń przechodził do nauczyciela gimnastyki zwanego pedotribą , a nauka wtedy odbywał się najczęściej na boisku (palestrze), które potem było miejscem dyskusji na temat polityki Aten.
Wychowanie spartańskie
Informacje o życiu i wychowaniu w starożytnej Sparcie przekazał nam mityczny prawodawca Sparty – Likurg –król Sparty (IX w. p.n. e.)
• Szczep dorycki – to Spartanie.
• Państwo spartańskie było największą polis grecką. W VI –V w p. n.e. liczyło około 8500 km kw powierzchni. Powstało około 1000 roku przed Chrystusem w wyniku podboju przez Dorów przybyłych z północy. W 146 r. Sparta znalazła się pod panowaniem rzymskim.
• Potomkowie Dorów – Spartanie , pełnoprawni obywatele Sparty chcąc utrzymać w posłuszeństwie podbita ludność poddaną ( niewolnicy – heloci oraz wolni , ale bez praw politycznych- periojkowie)musieli być w nieustannym pogotowiu bojowym.
• Spartanie to ludzie szorstcy, miłujący wojny, pragnący władzy i zdobyczy. Nie dbali o wartości umysłowe i estetyczne. Cenili ponad wszystko siłę i organizowali się w celach militarnych.
• Całe wychowanie w Sparcie podporządkowane było interesowi państwa. Właściwe wychowanie państwowe – agoge – rozpoczynało się od ósmego roku życia. Dotyczyło przede wszystkim chłopców ale podlegały mu również dziewczęta.
• Dzieci w Sparcie były własnością państwa, o ich losie decydowali urzędnicy państwowi chore, ułomne były wyrzucone lub pozostawione i wychowywane przez niewolnika.
• Wychowanie polegało przede wszystkim na wyrabianiu tężyzny fizycznej, odpowiedzialności za państwo oraz przyzwyczajeniu do wszelkich niewygód.
• Cnoty Spartanina to- gotowość bojowa, dzielność, odwaga, kult broni, ślepe posłuszeństwo względem władzy, zdolność lakonicznego i jednocześnie precyzyjnego oraz pobudzającego do myślenia wysławiania się ( lakonikos – krotki)
• Wychowanie spartańskie było więc jednostronne – rozwijało fizycznie i kształtowało moralność ale nie uwzględniało prawie wcale kształcenia umysłu i uodparniało na wszelkie wpływy zewnętrzne.
• Liczyło się tylko wychowanie grupowe, nie zwracano uwagi na cechy i potrzeby indywidualne. Była to raczej tresura a nie wychowanie

Dziewczęta -
 wychowywały się w domu ale organizowano dla nich również specjalne oddziały, w których odbywały się ćwiczenia fizyczne. Biegi, skoki, rzut dyskiem, hartowanie ciała, przyzwyczajanie do trudów i niewygód miało ich przygotować do życia.
 Starsze dziewczęta przechodziły normalne przeszkolenie wojskowe, aby w razie nieobecności mężów umiały tłumić bunty i bronić gospodarstwa domowego.
 Spartanka powinna być przede wszystkim rodzicielką, pozbawiona subtelności i czułostkowości. Miała być nastawiona na zachowanie rasy. Stąd nauki muzyki i śpiewu dziewcząt była ograniczona na rzecz gimnastyki.
Chłopcy poddawani był wychowaniu wojskowemu-
 po ukończeniu 7 r życia chłopców zabierano rodzicom i wcielano je do grup młodzieżowych i umieszczano w specjalnie zorganizowanych na wzór koszar wojskowych zakładach, gdzie przebywali do 18 r. życia.
 Następnie po dwuletnim przeszkoleniu wojskowym – efebii- każdy młodzieniec spędzał 10 lat w wojsku. Dopiero po odbyciu służby wojskowej, około 30 roku życia otrzymywał pełne prawa obywatelskie. Mógł się ożenić z dziewczyną wybraną w drodze losowania. Starokawalerstwo było w pogardzie. O całym życiu Spartanina decydowało państwo.
 Bardzo ważne było wychowanie moralne. Uczono zatem: posłuszeństwa, wypełnienia rozkazów, nie dbano o rozwój umysłowy, czytania i pisania uczono w ograniczonym zakresie, odrzucono wychowanie estetyczne. Metoda pamięciową uczono praw krajowych i i historii co dawało emocjonalne przywiązanie do państwa.
 Męstwo wojenne i pragnienie zwycięstw kształcono w trakcie zaprawy fizycznej, która przebiegała następująco:
 8– 12 lat – zabawy, gry, lżejsze ćwiczenia
 12-16 lat - surowe ćwiczenia o charakterze militarnym
 16-18(20) lat – musztra wojskowa, ćwiczenia we władaniu bronią, marsze wojenne
WYCHOWANIE RZYMSKIE
 Rzym wg tradycji został założony w połowie VIII w.p.n.e. (753 r.p.n.e)
 Na początku było to państewko monarchiczne, podbite zostało przez Etrusków, po wyzwoleniu w V w.p.n.e. przekształciło się w republikę i zapanowało stopniowo nad całą Italią. W III i II w.p.n.e. opanowało również obszar Morza Śródziemnego.
Okresy w dziejach Rzymu:
 753-509p.n.e–okres królewski cesarstwo wschodnie
 509-31p.n.e –republika Konstantynopol 330r
 31-476n.e. – cesarstwo 395 r.n.e. cesarstwo zachodnie Rzym
 W 395 roku nastąpił formalny podział na cesarstwo:
 Wschodnie ( z Konstantynopolem, tzn. Bizancjum, rozkwitało jeszcze tysiąc lat, przejmowało jednak wpływy kultury greckiej i orientalnej – największy jego rozkwit to V-VII w. i IX-XI w
 Zachodnie ( z Rzymem – w V wieku stopniowo rozpadało się, a wraz ze śmiercią cesarza Agustulusa Romulusa w 476 roku przestało istnieć)
 Rzym na początku był to kraj rolniczy, zamożny, przez podboje zdobywał niewyobrażalne bogactwa, aż w końcu przekształcił się w światowe mocarstwo, również na skutek zderzenia się z rozwiniętą kulturą i cywilizacją ludów politycznych. Rzymianie na początku byli ludem prymitywnym, który uległ fascynacji kulturą grecką,
 W wieku II i I p.n.e. nastąpił rozwój kultury rzymskiej (teorii państwa, prawa, historiografii, literatury, filozofii, architektury)
 W pierwszych wiekach cesarstwa Rzym świadomie ograniczał podboje jako przeciwstawianie się wpływom greckim.
 Nowym elementem życia był początek chrześcijaństwa, który stopniowo obejmował wszystkie warstwy społeczne.
 Ostatnie wieki Cesarstwa były wypełnione wysiłkami o zachowanie prestiżu państwa rzymskiego.
 Rozległość terytorialna przyczyniła się do osłabienia się władzy centralnej i coraz wyraźniejszego podziału na część wschodnią i zachodnią.

2. Model wychowania w republice rzymskiej
Wychowanie rodzinne - Mit rodziny – kult wychowania rodzinnego
• Starorzymskie pojęcie rodziny było szerokie, obejmowało rodziców, dzieci, dzieci dorosłych synów nawet już żonatych, służbę, niewolników, klientów.
• Władzę nad wszystkimi tymi członkami sprawował ojciec – pater familias – ojciec rodziny, sprawiedliwy opiekun, dobry gospodarz, żołnierz i obywatel.
• W stosunku do dzieci ojciec miał władzę życia i śmierci (formalnie zniesiona dopiero w IV w.n.e – decydował o przyjęciu noworodka do rodziny, miał nieograniczone prawo nad majątkiem dzieci,
• Rodzina była monogamiczna,a jej ideałem stale i wierne sobie małżeństwo oraz liczne potomstwo.
• Wielodzietność była źródłem przywilejów dla męża i dla żony.
• Kobieta jednak nie miała praw obywatelskich i politycznych, była ograniczona w dysponowaniu swoim majątkiem, ale w życiu prywatnym, rodzinnym i towarzyskim miała dużo swobody. Faktycznie kierowała rodziną, gdyż mąż był zajęty sprawami wojskowymi.
• Wzorem była kobieta surowych obyczajów, oddana mężowi i dzieciom, ale rozumna i wykształcona, zdolna do poświęceń dla dobra publicznego, patriotka wpływająca na moralne i patriotyczne wychowane dzieci, nie tylko córek. Kobieta nienaganna moralnie (matrona) otaczana była czcią i miała możliwość oddziaływania na sprawy publiczne poprzez wpływ na męża i jej synów.
• Opiewanym ideałem kobiety była matka Grakchów, Kornelia (II w.p.n.e), która wychowała synów na wodzów, kierowała osobiście ich naukami, dobierała najznakomitszych nauczycieli.

Edukacja domowa
 Dzieciństwo przebiegało podobnie jak w rodzinie greckiej.
 W 7 roku życia, o ile było to możliwe rozpoczynała się nauka w domu.
 Dziewczynki – pod okiem matki wprawiały się w gospodarstwie domowym, uczyły się muzyki, czasem czytania, a w II-I w.p.n.e. zdarzyły się nawet wykształcone Rzymianki.
 Chłopcy – przechodzili pod bezpośrednie zwierzchnictwo i opiekę ojca.
 Na jego przykładzie uczyli się umiejętności praktycznych potrzebnych do kierowania gospodarstwem.
 Sławionym wzorem ojca był Katon Starszy (III/II w.p.n.e.) który osobiście kształcił i wychowywał swego syna godnie ze starorzymskim ideałem człowieka cnotliwego
 Był przeciwny zatrudnianiu niewolników – nauczycieli greckich dla dzieci rzymskich i sam oddalił ze swego domu Chilona – Greka i sam uczył swego syna. Sam napisał dla niego podręcznik „Rady dla syna”( rodzaj encyklopedii z zakresu rolnictwa, medycyny, retoryki )
 Kultura Rzymian wywodzi się z kultury wieśniaczej, zaadoptowanej przez rody patrycjuszów, dlatego wychowanie odbywało się poprzez naśladowanie zachowania dorosłych.
 Wychowanie rzymskie było bardziej obywatelskie i rodzinne w porównaniu z wychowaniem greckim. W wychowaniu tym ważne były takie cechy jak: ofiarność, męstwo, pobożność, całkowite oddanie państwu.
 Dom zapewnił przede wszystkim wychowanie moralne i patriotyczne, edukację początkową i praktyczne przygotowanie do życia.
 Zapoznawano dzieci i młodzież z tradycjami rodu, religią i kultem przodków, sprawami państwa.
 Wychowanie fizyczne – to hartowanie, nauka pływania, władania bronią, jazda konna. Chłopcy towarzyszyli też często ojcu w wyprawach zbrojnych.
 Później w miarę upływu czasu i narastających potrzeb kształceniem zajmował się najęty nauczyciel, ale zawsze pod bezpośrednią kontrolą ojca lub obojga rodziców.
 Czytania uczono na tekście zbioru rzymskich przepisów prawnych tzn. Prawa XII Tablic, spisanego w połowie V w.p.n.e. Prawo XII Tablic- to pierwszy i jedyny do 534 n.e Kodeks prawa rzymskiego Prawo to określało zasady stosunków prywatnych i publicznych Rzymianina, jego prawa osobiste i do własności. Ustalały władzę ojca nad dziećmi, męża nad żoną, właściciela nad niewolnikami, władzę jednego człowieka nad drugim na podstawie zawartego między nimi kontraktu oraz prawo człowieka do własności. Prawa tego w końcu uczono na pamięć.
 Edukację domową kończyło przywdzianie przez 16-latka togi męskiej, symbolu dorosłości. Jeszcze później przez rok zdobywał wiedzę o sprawach publicznych i państwowych w urzędach i na forum, a potem odbywał służbę wojskową i przechodził do działalności publicznej.
Organizacja szkół w Rzymie:
 Szkoła elementarna, łacińska – uczono czytania, pisania, liczenia, Prawa XII Tablic, a po podbiciu Grecji, również języka greckiego
Szkoła ta była powszechna w okresie Cesarstwa, nauczano pamięciowo
 prowadzona była przez magistra - mistrza szkoły, lekcje odbywały się codziennie po 6 godzin, od lipca do października
 Szkoła średnia (powstała w połowie III w.p. n.e.) to szkoła gramatyczna przeznaczona tylko dla chłopców z bogatych rodzin
 Najpierw naśladowano w niej nauczanie greckie opierając się na tekstach greckich
 Ostateczną formą tej szkoły była szkoła gramatyki
 Rozkwit szkoły średniej łacińskiej przypadł dopiero na I w.p.n.e. kiedy to utwory Wirgiliusza i Horacego stały się klasyczną literaturą szkolną.
 Szkoła wyższa zwana była retoryczną , pierwsza powstała w 93 r.p.n.e., przez długi czas miała charakter grecko - językowy
 Na potrzeby szkół zaczęły powstawać łacińskie kompendia wiedzy, które obejmowały dyscypliny potrzebne Rzymianinowi.
 Tak ustalił się rzymski kanon wiedzy szkolnej poszerzający hellenistyczno-encyklopedyczny krąg 7 sztuk wyzwolonych o medycynę, architekturę, psychologię, prawo, sztukę wojskową, ekonomię, geografię, filozofię społeczną, etykę.
 Ustalił się też podział funkcji: funkcję wychowawczą (educatio) – przypisano rodzinie, a kształcenie (doctrina) - przypisano szkole.

3. Polityka szkolna i model wychowania w okresie Cesarstwa
 Utrzymanie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa zmuszało władze już od II w.p.n.e. do podnoszenia sprawności wojska, uniformizacji kształcenia urzędników i ujednolicenia kultury elit społecznych.
 Szkoła stała się instrumentem potrzebnym do osiągania tych celów dlatego państwo zaczęło prowadzić politykę szkolną - od I w.p.n.e.
 Duże nadzieje wiązano z rozwojem szkół średnich i wyższych, kształtujących urzędników i polityków.
 Nauczycieli – gramatystów i retorów – zwalniano od podatków, udzielano im zapomóg, nauczycielom cudzoziemcom przyznawano prawa obywatelskie.
 W drugiej połowie II w.p.n.e. wprowadzono jednolitą sieć szkół publicznych.
 Cesarz Antonius Pius ustalił, że w zależności od wielkości miasta, ze swych funduszy będą utrzymywały od 3 do 5 nauczycieli gramatyki i retoryki.
 Próbowano także regulować wysokość uposażeń nauczycieli tak, aby sięgał wysokości żołdu oficera lub rzemieślnika.
 Cesarz Wespazjan ufundował Markowi Fabiuszowi Kwintylianowi katedrę retoryki (greckiej i łacińskiej), później fundowano jeszcze inne katedry: prawa, filozofii na terenie całego imperium.
 Tak powstał wielki uniwersytet państwowy w Konstantynopolu (31 katedr), kwitły nadal akademie w Atenach i innych ośrodkach hellenistycznych.
2. STAROŻYTNA MYŚL PEDAGOGICZNA I JEJ PRZEDSTAWICIELE
Sofiści – mędrcy (nauczyciele mądrości)
• W V wieku p. n. e ( 492-449 po wojnach perskich) w Atenach pojawili się filozofowie próbujący wyjaśniać porządek świata w sposób racjonalny , a nie religijny.
• Nazwani przez Platona Sofistami wędrowni filozofowie przybyli z Azji Mniejszej
• Byli poszukiwaczami prawdy i pedagogami. Wielkie znaczenie przypisywali potędze słowa (logosu) oraz retoryce będącej wg nich podstawą kształcenia a nawet wychowania
• W Atenach spełniali rolę obecnej publicystyki, uniwersytetów powszechnych,
• Sofiści:
Nauczali za pieniądze, kurs trwał 4 lata. Udoskonalili sztukę prowadzenia sporów filozoficzno-naukowych i stworzyli dialektykę,
• Byli sceptykami i relatywistami moralnymi oraz religijnymi agnostykami. W teorii poznania skłaniali się ku subiektywizmowi.
• Podkopywali wiarę w bóstwa, twierdzili, że są to wymysły polityków,
• Szerzyli relatywizm wobec wyznawanych powszechnie poglądów (prawdę można poznawać przy pomocy zmysłów), człowiek jest miarą wszystkich rzeczy (w każdej sprawie ludzie mają o niej sprzeczne zdania),
• Ponieważ wszystkie powszechnie przyjęte prawa, zasady moralne i przepisy religijne są wymysłem ludzkim, każdy człowiek ma prawo je krytykować i dążyć do ich zmiany,
• Uczyli przede wszystkim wymowy, odpierania argumentów do zbijania wywodów przeciwnika aby zawsze mieć rację (ideał mówcy), Uczyli młodzież biegłości w uzasadnianiu własnego stanowiska, nawet fałszywego.
• Dawali młodzieży wiedzę potrzebną do powodzenia w życiu i sławę, Uważali, że cnoty można się nauczyć przyczyniając się do przełamania stwierdzenia, że cnota jest dostępna tylko szlachetnie urodzonym Obiecywali oni nauczyć jak odnieść sukces polityczny i prywatny, dodatkowo organizowali popisowe wieczory, w których pokazywali jak wielką potęgą może być wymowa,
• W swoich naukach i wystąpieniach zajęli się przede wszystkim człowiekiem i jego głównymi problemami życia, a więc ich wiedza miała charakter wybitnie humanistyczny
• Kładli nacisk na opanowanie zwłaszcza arytmetyki, astronomii, geometrii i muzyki. Podkreślali bardziej edukacje umysłową niż ćwiczenia fizyczne.
• Uczyli mnemotechniki w celu łatwiejszego zapamiętywania
• Ideałem wychowawczym sofistów był przede wszystkim człowiek odznaczający się szeregiem cnót publicznych, zwłaszcza określonym systemem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem, dość wszechstronnie rozwiniętym umysłem wzbogaconym wiedzą encyklopedyczną:
Zagadnienia polityczne
Znajomość prawa
Znajomość literatury
Podstawy filozofii
Podstawy astronomii
SOKRATES
Sokrates (Archetyp nauczyciela) :
• Był Ateńczykiem, nie przybyszem, synem biednego rzemieślnika,
• Nie napisał żadnych dzieł, jego poglądy znamy przed wszystkim z „Dialogów” Platona, „Wspomnień o Sokratesie „Ksenofonta oraz „Chmur” Arystofanesa.
• Nie był nauczycielem w potocznym tego słowa znaczeniu, Był wielkim filozofem, prekursorem stoików i cyników, zajmującym się człowiekiem
• Swoje poglądy potwierdzał życiem. Był odważny, opanowany, rozsądny, skromny i naturalnie dobry.
• Mimo że nawiązywał do sofistów nie pobierał opłat za naukę, Nie pysznił się swoją wiedzą ze względów taktycznych, a nawet często udawał nieuka, przyjmował postawę własnej niewiedzy „wiem że nic nie wiem” a więc szukam, tylko Bóg jest naprawdę mądry”
• W przeciwieństwie do Sofistów niechętnie odnosił się do rządów ludu i demokracji ateńskiej, nie popierał ich tezy, że człowiek jest miarą wszechrzeczy, zwalczał ich relatywizm moralny i religijny, cynizm i zadufanie, uznawał prawdy absolutne
• Uważał jednak, że cnota nie jest tylko darem bogów i darem dla wybranych przedstawicieli bogatych rodów, ale dla szerokich kół społeczeństwa.
• Metoda nauczania Sokratesa:
Metoda heurystyczna (heuresis – wynajdywanie, poszukiwanie)
• Posługując się heurezą zmuszał rozmówców do odkrywania we własnych umysłach tkwiącej tam stale wiedzy i prawd moralnych,
• Wiedzę i jej zdobywanie (nauczanie) porównywał do pracy akuszerki, która nie daje dziecku życia, ale pomaga mu je zdobyć.
Metoda indukcyjna, którą posługiwał się w swojej pracy wychowawczo-nauczycielskiej.
• Wychodził od powszechnie znanych i ogólnie przyjętych szczegółów i powoli zmierzał do coraz szerszych uogólnień,
• Nigdy nie podawał gotowych rozwiązań, ale pobudzał uczniów do samodzielnego odrywania wiedzy
• Aby nie peszyć rozmówców, nie krytykował ich lecz tak podpowiadał, aby sami doszli do stwierdzenia o nieprawidłowości swoich sądów, a także na początku wyrażał podziw i opinię o ich rzekomo trafnych sądach.
Metoda ironii – największa obok heurezy zdobycz jego działalności.
• W trudnych wypadkach zapewniał rozmówcę, że jest tego samego zdania, a następnie podchwytliwymi pytaniami doprowadzał do tego, że głoszone przez dyskutanta poglądy stawały się nonsensem.
Rola Sokratesa (wielka i postępowa):
• Poza odrzuceniem teorii, że cnota jest darem bogów tylko dla nielicznych, stał na racjonalnym stanowisku, że zasady życia moralnego opierają się na doświadczeniu zdobytym w procesie działania,
• Stwierdził, że o wynikach działalności pedagogicznej decydują przede wszystkim odpowiednie metody dydaktyczne,
• Sokratesa można też uznać za twórcę etyki a arete za jej kluczowe słowo.
• Utożsamiał cnotę z wiedzą. Każda cnota jest dla niego odmianą mądrości praktycznej. Dobro zależy od wiedzy , dlatego wiedza prowadzi człowieka na drogę cnoty, bo żaden rozumny człowiek nie wybiera zła tylko dobro. Dobro jest też celem nauczania.
PLATON
3. System wychowawczy Platona
(428/427-348/347 r.p.n.e.)
Platon( szeroko-plecy)
• Najwybitniejszy obok Arystotelesa filozof grecki. Jako pierwszy poruszył prawie wszystkie problemy filozofii
• Arystokrata spokrewniony z Solonem , uczeń Sokratesa, który jego naukę rozwinął na swój sposób
• Żył na przełomie epok: klasycznej i hellenistycznej . W 397 roku założył własną szkołę filozoficzną w Atenach zwaną Akademią, w ateńskim Gaju Akademosa, w której nauczał przez 40 lat a która przetrwała do 529 r.n.e
• Najbardziej reprezentatywne dzieła: „Rzeczpospolita”(Państwo), „Prawa”,
• Mimo licznych uczniów nie miał właściwie następców, Jako człowiek i myśliciel był samotny, Zmarł jako 80letni starzec, a swój majątek podzielił pomiędzy spadkobierców i szkołę,
• Ostatecznie był przeciwnikiem Sokratesa i sofistów
• W historii wychowania zaistniał jako twórca teorii wychowania państwowego, wychowania przedszkolnego i nauczania i wychowania fizycznego
Koncepcja idealnego państwa Platona:
• idealne państwo i społeczeństwo: Bezprawie panuje wtedy, gdy prawa są złe, albo ich się nie słucha, albo, gdy ich nie ma.
• Na czele państwa stoją rządcy - filozofowie, pozbawieni rodzin i własności prywatnej, całkowicie oddani życiu publicznemu,
• Główny cel państwa to realizacja dobra i sprawiedliwości,
• Niżej w hierarchii stoją strażnicy – wojownicy,
• Najniżej byłą warstwa stanu trzeciego:
rzemieślnicy, rolnicy, kupcy, którzy
troszczą się o zaspokojenie potrzeb
materialnych społeczeństwa nazywani
stanem żywicieli,
Poglądy na wychowanie :
• Są pochodną idealistycznej filozofii nawiązującej do teorii duszy ludzkiej składającej się z rozumu , uczucia ( popędliwości) i pożądania Do trzech części duszy dostosował swój system wychowawczy,
• rozwinął teorię 4 cnót podstawowych: sprawiedliwość, roztropność(mądrość), męstwo(odwaga), umiarkowanie rządzących poszczególnymi częściami nieśmiertelnej duszy ludzkiej
• Dzieci i młodzież wychowuje państwo. Celem wychowania jest dobro całego społeczeństwa , godne życie a środkiem do niego wiodącym – cnota.
• Wychowaniu poddawane winny być tylko dzieci dwóch wyższych stanów, dzieci z warstwy niższej uważał za niezdolne,
• Propagował harmonijny rozwój człowieka, a więc wychowanie umysłowe i rozwój całego ciała,
• Popierał idee takiego samego programu wychowania zarówno dla dziewcząt jak i dla chłopców,
• Aby dzieci były dobrze rozwinięte fizycznie należy dbać o rozwój i dobór rodziców przed ich urodzeniem, specjalni urzędnicy dobierali pary: matki (20-40lat), ojców(30-50lat); inne dzieci likwidować lub zaraz po urodzeniu oddawać do państwowych domów dziecka
Znaczenie systemu wychowawczego Platona:
• Arostykratyczny wsteczny charakter,
• Podkreślał znaczenie wychowania dla życia politycznego i państwa,
• Podporządkował więc wszystkie czynności wychowawcze państwu,
• Podkreślał potrzebę oparcia pedagogiki na wskazaniach psychologii i połączył ją z polityką
• Rozumiał potrzebę i specyfikę wychowania przedszkolnego,
• Stworzył nowy rodzaj literacki zwany utopią,
• Wywarł ogromny wpływ na czasy nowożytne, szczególnie na socjalistów utopijnych
ARYSTOTELES
5. Teoria nauczania i wychowania Arystotelesa (384-322 p.n.e.)
Arystoteles:
• To jeden z największych uczonych starożytności, inicjator wielu badań, ostatni z wielkich filozofów greckich,
• Zajmował się badaniami w dziedzinie zoologii, botaniki, medycyny,
• Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego (króla macedońskiego)
• Studiował w Akademii Platona od 17 roku życia i spędził tam 20 lat, potem popadł w konflikt z Platonem i opuścił Ateny, a gdy powrócił w 335 roku p.n.e. założył własną szkołę filozoficzną Liceum
• Odszedł od filozofii idealistycznej do realizmu. Sądził, że świat istniej realnie , czyli platońska idea przybiera u Arystotelesa postać formy -
• Największe dzieła to: „Polityka”, „Etyka”
• człowiek jest z natury zwierzęciem społecznym – rozwinął teorię państwa
Poglądy Arystotelesa
W psychologii nawiązywał do Platona i propagował trzy aspekty wychowania, które wynikały z trzech rodzajów duszy:
• Roślinnej (1) – zdolność odżywiania się i rozmnażania – wychowanie fizyczne,
• Zwierzęcej (2) – zdolność uczuć i popędów – wychowanie moralne,
• Myślącej (3) – ośrodek poznania i myślenia – wychowanie intelektualne,
Do poszczególnych wychowań proponował
odpowiednie szczeble kształcenia:
• Do 7 roku życia nie przewidywał żadnej
pracy umysłowej,
• Od 7 do 14 roku życia: wykształcenie
elementarne i muzyczne + rysunki,
• Od 14 do 21 roku życia – ćwiczenia fizyczne
dla chłopców po tym dopiero matematyka,
astronomia, literatura, poezja, retoryka,
etyka, polityka.

Szkoła i wychowanie wg Arystotelesa:
 Utrzymanie szkół to obowiązek państwa, ale ważne jest również wychowanie rodzinne,
 Nie uznawał kształcenia kobiet w szkołach
 Wg niego dziecko powinno być oddane do szkoły w siódmym roku życia
▫ I etap nauki ( 7-14 lat)– to kształcenie elementarne,
▫ II etap ( 14 – 21 lat) – wychowanie fizyczne
▫ III etap – kontynuowanie nauki w zakresie matematyki, astronomii, literatury, poezji, retoryki, etyki i polityki.
 Opracował własną teorię poznania dydaktyczno-pedagogiczną, która była bardzo zbliżona do materialistycznej,
 Wyróżnił trzy stadia w zdobywaniu wiedzy: (jako zwolennik poznawania zmysłowego)
• Postrzeganie przez zmysły otaczających rzeczy
• Zapamiętywanie doznawanych wrażeń, bogacenie własnych doświadczeń,
• Uogólnianie wiadomości, przyswojenie ich treści na własny użytek
Teoria nauczania wynikająca z trzech stadiów uczenia się:
 Przedstawianie uczniowi odpowiedniego dobrego materiału
 Zapamiętywanie (powtarzanie)
 Uogólnianie zdobytej wiedzy ( pojęciowanie)
 Główne cele wychowania:
 Dostarczyć państwu dobrych obywateli (potrafiących panować nad namiętnościami, dzielnych, wielkodusznych, sprawiedliwych),
 Przygotować do wypełniania czasu wolnego właścicieli niewolników.
Arystoteles był teoretykiem wychowania, który rozumiał, że szkoła musi przede wszystkim przygotować młodzież do spełnienia różnorodnych, konkretnych obowiązków w życiu.
3. IDEAŁY CHRZEŚCIJAŃSKIE I ICH WPŁYW NA TEORIĘ I PRAKTYKĘ WYCHOWAWCZĄ ŚREDNIOWIECZA
Chrześcijańskie poglądy na świat
 Zapatrzono się w ideał nie z tego świata, gdyż życie doczesne człowieka jest tylko pielgrzymką ku lepszej przyszłości i jest okresem próby i cierpień,
 Wartości cenione w starożytności, takie jak: siła, piękno, bogactwo, potęga, wiedza to tylko dobro nietrwałe i bez wartości.
 Zaprzeczenie całkowite indywidualności stało się podstawą ideału chrześcijanina
 Usunięto wszelkie myśli o ciele ludzkim (zlikwidowano ćwiczenia fizyczne, kąpiele, ruch) na rzecz umartwiania się, postów, odprawiania pokuty, biczowania się, odmawiania sobie snu, dobrowolnego oszpecania się,
 Wobec Boga każda dusza jest jednakowo ważna dlatego wszyscy powinni być równi w cnotach i pobożności, a więc zarówno bogacz jak i biedak, kobieta i mężczyzna,
 Odrzucono zatem pogański zwyczaj wyrzucania dzieci ułomnych i chorych oraz zrównano prawa kobiet do nauki,
 Rozwój szkolnictwa w średniowieczu
4. SZKOLNICTWO KOŚCIELNE W ŚREDNIOWIECZU I JEGO PRZEOBRAŻENIA; TYPY SZKÓŁ, ZAKRES NAUCZANIA I METODY
Rozwój szkolnictwa kościelnego
 Jako pierwsze w średniowieczu powstały szkoły klasztorne i katedralne.
 Szkoły klasztorne kształciły przede wszystkim zakonników w celu przygotowania kleru do wypełnienia posług kapłańskich (szkoły wewnętrzne), ale były one też zorganizowane dla świeckich (zewnętrzne) dla chłopców.
 Niektóre klasztory wyróżniały się bardzo swą rolą np. benedyktyni (Monte Casino 529r. pracowali 7 godzin fizycznie + 2 godziny pracy umysłowej).
 Rozwój szkół klasztornych przypada na wiek IX, kiedy zajęły się one również kształceniem świeckim.
 Szkoły katedralne zakładali biskupi, w celu kształcenia kleru dla diecezji i były wyżej zorganizowane.
 Rozkwit szkół katedralnych przypada na wiek XI-XII, kiedy to zaczęły poupadać szkoły klasztorne.
 Najbardziej znane szkoły katedralne to: laterańskie (Rzym), francuskie (Lyon), niemieckie (Magdeburg).
 Usunęły je uniwersytety, które zaczęły powstawać w ich miejsce w XIII wieku.
 Wszystkie te szkoły przygotowywały jednak w duchu kościelnym, gdyż potrzeby duchowe decydowały o programie i metodach nauczania.
 Pielęgnowano cnoty: pokory i posłuszeństwa,
 Stosowano karność szkolną (surowa dyscyplina, cele malutkie, zimne, ciemne, długie modły, kary cielesne),
 Nauczanie pamięciowe, nauczyciel czytał - uczeń powtarzał,
 Nauczano w języku łacińskim, zakazano używania języka ojczystego,
 Nauczanie obejmowało zakres 7 sztuk wyzwolonych w dwóch cyklach:
 Trivium – gramatyka, retoryka, dialektyka
 Quadrivium – arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka
 Dodatkowo obowiązywała nauka śpiewu religijnego i dużej ilości zwrotów łacińskich.
5. DZIAŁANOŚĆ OŚWIATOWA KAROLA WIELKIEGO
 Regularne formy wychowanie przybrało dopiero od czasów Karolingów (VIII w.), którzy mieli ambicje odtworzenia państwa świeckiego o zasięgu Cesarstwa Rzymskiego.
 Doszło wtedy do porozumienia między dynastią Karolingów, a Państwem Kościelnym (ze stolicą w Rzymie). Ten sojusz państwa i Kościoła stał się podstawą chrześcijanskiego ładu edukacyjnego w Europie, który przetrwał do końca wieków średnich.
 Karol Wielki (768-814) zapoczątkował zjawisko rozwoju i odrodzenia się szkolnictwa świeckiego.
 Ponieważ przeciętne wykształcenie duchowych przestało wystarczać administracji państwowej i ambicjom monarchy, Karol Wielki stworzył monarszy mecenat nad oświatą.
 Założył na dworze w stolicy, chcąc uczynić w Akwizgranie drugi Rzym, szkołę pałacową dla dworzan, co wpłynęło na rozwój oświaty zarówno dla duchowieństwa jak i dla świeckich.
 Szkoła pałacowa w Akwizgranie (782 r.n.e.) – opierała się na trzech elementach: 1. Tradycji germańskiej
2. Antycznej kulturze rzymskiej
3.Chrześcijaństwie
 Podstawą nauczania w szkole pałacowej były:
 7 sztuk wyzwolonych + nauka o Piśmie św. + podręczniki,
 Dodatkowo uczono zasad kancelaryjnych
 Pod wpływem tych działań Karol Wielki w opactwach, diecezjach i parafiach szerzył ośrodki kultu religijnego i ogniska kultury.
 Zlecił biskupom zakładanie szkół katedralnych (dla duchownych), udostępnienie szkół klasztornych dla świeckich (chłopców) oraz utrzymywanie przy każdej parafii tzw. szkoły parafialnej. Wprowadził zatem swoisty obowiązek szkolny (789r.)
 Podręczniki do nauki miały być wzorowane na antycznych.
6. OKOLICZNOŚCI POWSTANIA, ORGANIZACJA I ROZWÓJ PIERWSZYCH UNIWERSYTETÓW
Na XII-XIV wiek przypada okres uformowania się najbardziej oryginalnej i wyjątkowej instytucji, a mianowicie – uniwersytetu

Powstawały one w bardzo różny sposób
• W ośrodkach szkolnych o nachyleniu filozoficznym i teologicznym (Paryż)
gdzie tworzyły się grupy studentów wokół wybitnych znawców prawa i medycyny (Bolonia, Montpellier)
• Fundacje władców świeckich i duchownych (Praga, Kraków)
• Z wewnętrznych szkół zakonnych
Uniwersytety w zamyśle miały się stać ośrodkami powszechnego nauczania, otwartego dla ogółu zainteresowanych , zaś ich programy powinny uwzględniać wszystkie dyscypliny. Pierwotną nazwą było „studium generale” – szkoła dostępna bez ograniczeń dla mistrzów i uczniów. Nazwę „Universitar” wprowadzono szerzej do użycia w XIV wieku.
Uniwersytety były wysoko cenione przez władców miasta i władze papieskie.
• Decyzja o założeniu uniwersytetu wymagała akceptacji papieża i władzy świeckiej.
• Działalność uniwersytetu była regulowana dekretami i przywilejami nadawanymi tym szkołom.
• Organizacja uczelni przypominała cech i możliwa była dzięki przywilejom gwarantującym niezależność ekonomiczną i autonomię.
Pierwsze uniwersytety średniowieczne zorganizowane były wg dwóch wzorów:
Bolońskiego – powstawał jako forma organizacji studentów skupionych wokół znawców prawa i medycyny, tzw. uniwersytet zawodowy prawników w Bolonii i medyków w Montpellier
Paryskiego – organizacja profesorów w silnych ośrodkach szkolnych, skupiająca liczne grono mistrzów i nauczycieli, najczęściej sztuk, filozofii, teologii
Struktura uniwersytetu:
*dwa poziomy:
 Niższy- fakultet atrium, kształcenie przygotowawcze, ogólne w zakresie 7 sztuk i filozofii.
 Wyższy – studia profesjonalne w zakresie prawa kościelnego i świeckiego(rzymskiego), medycyny, teologii

*cztery wydziały
-teologiczny
-medyczny
-prawa kanonicznego i rzymskiego
-sztuk wyzwolonych zwany potem filozoficznym

 Najbardziej popularny- wydział sztuk wyzwolonych, choć był tzw. wydział niższy, można było na nim studiować już od 14 do 20 roku życia
 Najbardziej znaczący- wydział teologiczny, można było na nim uzyskać doktorat dopiero po ukończeniu 35 roku życia
 Na wydziale medycyny i prawa studiowano dopiero w wieku 20 do 25 lat i uzyskiwano doktorat
 Językiem wykładowym- łacina
 Podstawą filozoficzna – tomizm

Uniwersytety rozwijały się prężnie. W 1500 roku było ich w Europie już 79.
Zasługą ich jest:
 Przyczynienie się do rozwoju intelektualnego
 Rozwoju jednolitości kultury europejskiej poprzez przepływ studentów i profesorów
 Podniosły poziom umysłowy duchowieństwa, prawników, lekarzy
 Podniosły poziom nauczania w szkołach parafialnych i katedralnych, gdyż nauczyciele w tych szkołach byli na ogół absolwentami uniwersytetów – wydziału sztuk.
7. AKADEMIA KRAKOWSKA POWSTANIE I ORGANIZACJA
Akademia Krakowska
• W drugiej połowie XIV wieku, w wyniku potrzeb administracji państwowej powstał jako fundacja królewska Uniwersytet Krakowski.
• Do czasu jego powołania młodzież musiała wyjeżdżać po naukę za granicę, najczęściej do uczelni włoskich, a później (od 1348) do Pragi. Pierwsi polscy studenci filozofii, prawa i medycyny pojawili się w Bolonii i w Paryżu –w XIII w.
Prośbę o założenie uniwersytetu skierował król Kazimierz Wielki do papieża Urbana V wiosną 1363 roku, zaś bulla papieska zatwierdzająca ten akt fundacyjny datuje się na dzień 1 września 1364 roku.

Kazimierz Wielki utworzył uniwersytet na wzorach bolońskich (uniwersytet studencki z silnym wydziałem prawa):
• Rektor wybierany przez studentów posiadał prawa w sprawach porządkowych, cywilnych i karnych,
• Król gwarantował studentom szereg przywilejów związanych ze studiami,
• Fundusze na potrzeby uczelni miały pochodzić z żup solnych w Wieliczce,
• Posiadał trzy wydziały – bez teologii,
• Najbardziej zamierzano rozbudować prawo rzymskie (15 katedr)
• Prawo kanoniczne liczyło tylko 4 katedry,
• Medycyna – 2 katedry,
• Sztuk wyzwolonych – 1 katedrę,
• Egzaminy zatwierdzał kanclerz królewski
• Siedzibą uczelni był początkowo Wawel, później zamierzano go przenieść do nowej dzielnicy Krakowa zwanej Kazimierz.
Po śmierci Kazimierza Wielkiego (1370) Uniwersytet podupadł, dopiero dzięki funduszom królowej Jadwigi, rok po jego śmierci, zainaugurowano ponownie jego działalność w wyniku drugiego aktu fundacyjnego wydanego przez Władysława Jagiełłę w 1400 roku. Wtedy uczelnia zajęła pomieszczenia przy ul. Św. Anny i Grodzkiej. W tym czasie zmieniła się też struktura AK:
 Nawiązywał odtąd do wzoru paryskiego, stając się korporacją profesorów,
 Otwarto wydział teologii,
 Rozwijało się prawo kanoniczne,
 Wprowadził system kolegiów,
 Najliczniejszy pozostał wydział sztuk wyzwolonych.
Profesorowie Akademii w średniowieczu:
• Teologia – Mateusz z Krakowa, Paweł Włodkowic,
• Astronomia – Wojciech z Brudzewa (1491-1495 – M. Kopernik)
• Filozofia – Michał Twaróg z Brystrykowa
• Matematyka + astronomia + filozofia – Jan z Głogowa
• Matematyka + teologia – Michał Wrocławczyk
8. REFORMACJA JAKO RUCH RELIGIJNY I SPOŁECZNY I UEJ WPŁYW NA OŚWIATĘ I WYCHOWANIE
 W XIV i w XV wieku Kościół przeżywał poważny kryzys zarówno doktrynalny jak organizacyjny. Zachowywał dotąd niekwestionowany autorytet w dziedzinie rodziny, wychowania i szkolnictwa (wyłączając uniwersytety)
 Przemiany historyczne i obyczajowe spowodowały jednak wymuszenie na Kościele rewizji stanowisk wobec spraw szkoły. Przyspieszenie to dokonało się jeszcze szybciej na skutek przewrotu reformacyjnego, dokonującego się pod hasłem naprawy wewnętrznej Kościoła.
 Za początek reformacji przyjmuje się wystąpienie Marcina Lutra (1483-1546) w 1517 roku w Wittenberdze (na drzwiach kościoła przybił 95 tez), skierowane przeciwko handlowi odpustami i nadużywaniem hierarchii kościelnej. Wywołało to niespodziewany rezonans religijny ale i społeczny szczególnie wśród chłopstwa.
 Wrzenie religijne spotkało się z dążeniem wielu władców (szczególnie państewek niemieckich do uniezależnienia się do władzy papieża.
 W efekcie wystąpienie Lutra spowodowało podział zachodniego kościoła łacińskiego na Kościół katolicki wierny dawnej tradycji i na kościoły protestanckie (ewangelicko-augburski „luterański”, ewangelicko-reformowany „kalwiński” z odmianami kościoła anglikańskiego: prezbiterianie, purytanie)
 Kościoły protestanckie połączyły dążenia do uniezależnienia Dię od władzy papiestwa i do odnowy religijnej z szeroką akcją propagowaną i urabianiem wyznawców m.in. poprzez wychowanie i naukę w języku ojczystym.
 Pociągnęło to za sobą również przemiany w zakresie podejścia do wychowania młodzieży.
 Sam Luter na początku był źle nastawiony do samych szkół jako instytucji związanych z kościołem i scholastyką, potem zmienił zdanie choć sam nie zajmował się reformowaniem szkolnictwa, nawoływał jedynie do zakładania szkół („do burmistrzów i rajców wszystkich miast w Niemczech, iż powinni zakładać i utrzymywać szkoły chrześcijańskie”)
Reformowaniem szkolnictwa wśród reformatorów zajęli się:
 Filip Melanchton w Wittenberdze – nauczyciel Niemiec, reformował szkolnictwo wyższe (początkowo odrzucono średniowieczne formy pracy dysput, stopnie uniwersyteckie, jako bunt przeciwko średniowieczno-scholastycznej tradycji ale potem doń powrócono), przebudował uniwersytet w Wittenberdze, potem zakładał nowe, najpierw reformowano wydział filozofów (klasyczna łacina, greka), a potem zreformowano również pozostałe wydziały – prawniczy, teologiczny i medyczny,
 Jan Sturm w Strasburgu – reformator i twórca szkoły średniej – gimnazjum
9. POWSTANIE I ZAŁOŻENIE DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZE GIMNAZJUM KLASYCZNEGO JANA STURMA

Koncepcje te realizował Jan Sturm, który utworzył w Strasburgu w 1536 roku gimnazjum.
 Ideał wychowawczy gimnazjum – to mądry i wymowny chrześcijanin, a zarazem dobry obywatel, urzędnik, działacz polityczny.
 Program nauczania – to zmodyfikowany kurs trivium i guarivium.
 Uczeń greckiego i hebrajskiego oraz umiejętność pięknego wypowiadania się (powrót retoryki), nieco tylko elementów arytmetyki, geometrii, astronomii, z astrologią, muzyki. Był to więc program filologiczno-językowy, nauczanie religii podczas nabożeństw), nie oczono języków ojczystych.
 Wprowadzono system klasowo-lekcyjny, materiał nauczania podzielono na klasy (10 w wersji rozbudowanej i 5 w wersji skróconej), przekazywano go stopniowo, w ustalonych ramach czasowych, utrwalono poprzez ćwiczenia pamięci, powtarzanie, sprawdziany, popisy (przedstawienia teatralne
 Ponieważ szkoła Sturma wzorowała się na wcześniejszych renesansowych eksperymentach dlatego nazwano je „gimnazjum humanistyczne”,
 Gimnazjum Sturma w Strasburgu poznało wielu Polaków, a wśród nich Jan Zamojski – twórca Akademii Zamojskiej
10. DZIAŁALNOŚĆ JEZUITÓW NA POLU OŚWIATY
 W 1550 roku Towarzystwo Jezusowe zostało przekształcone w zakon kształcący także młodzież świecką, w kolegiach na poziomie średnim i w uniwersytetach, na wydziałach filozofii i teologii. Jezuici nie zajmowali się szkołami parafialnymi ani wydziałami medycyny na uniwersytetach.
 Jezuici prowadzili trzy typy szkół:
 Pięcioklasowe kolegium (siedmioletnie dwie klasy po dwa lata, uczono języka łacińskiego i pięknej wymowy, nieco greki)
 Drugi typ kolegium nieco wyżej zorganizowany obejmował jeszcze dodatkowo filozofów - 2 lub 3 lata – skrót quadrivium,
 Kolegia płatne (kształcące jezuickich nauczycieli) po filozofii obejmowały jeszcze trzy lata teologii.
 Kolegia z kursem filozofii i teologii niewiele różniły się od wydziałów uniwersytetów. Z biegiem czasu jezuici opanowywali coraz więcej wydziałów uniwersytetów, a najczęściej wydziały sztuk wyzwolonych i filozofii, teologii, bardzo rzadko prawa.
 Ideałem wychowawczym szkoły jezuickiej był wymowny i pobożny katolik – obrońca wiary,
 Program i zakres kształcenia nie różnił się od wzoru strasburskiego, starannie opracowano sposób prowadzenia lekcji, formy pracy szkolnej (podział materiału na okresy, dni nauki i pory dnia)
 Przygotowali własne podręczniki – w tym słynny alwar – podręcznik gramatyki łacińskiej Emanuela Alvareza – używany aż po wiek XIX w wielu szkołach nie tylko jezuickich,
 Rozwijano pamięć uczniów dbając jednak aby rozumieli materiał
 Rozbudowano zajęcia pozalekcyjne służące wychowaniu religijnemu, wprowadzono kółka samokształceniowe,
 Wychowujące rozrywki - teatr szkolny, gry i zabawy na świeżym powietrzu, wycieczki, spacery,
 Kolegia jezuickie stały się wzorem architektury szkolnej – budynki z wysokimi pokojami, oknami, przestronnymi korytarzami,
 Dbali o jakość kadry pedagogicznej – opracowali tryb kształcenia nauczycieli w seminarium nauczycielskim, łącząc kształcenie z okresami praktyki, okres kształcenia nauczyciela jezuickiego łącznie trwał około 18 lat (kolegium + praktyka),
 Osoby prefekt w kolegiach kierował pracą kształcącą szkoły – stosunki wzajemne uczniów i pomiędzy nimi, a nauczycielami były ścisłe uregulowane, zakazana zbytnia poufność, ale nauczyciele nie wymierzali sami kar tylko robili to posługacze (chroniło to autorytet nauczyciela)
 Zachęcano do nauki poprzez współzawodnictwo, rozbudowano system nagród i kar (w tym ośmieszających i cielesnych), skuteczny system dozoru oparty na donosicielstwie.
11. POGLĄDY PEDAGOGICZNE JANA AMOSA KOMEŃSKIEGO
Jan Amos Komeński – (1592-1670)
 Najwybitniejszy przedstawiciel myśli pedagogicznej XVII wieku.
 Członek radykalnej grupy religijnej Braci Czeskich, ciążącej ku protestantyzmowi
 Pochodził z niezamożnej rodziny młynarza z Komny
 Kiedy został całkowicie osierocony, zaopiekował się nim biskup Braci Czeskich, dzięki temu Jan Amos mógł uczęszczać do szkoły w Prerovie a potem gimnazjum kalwińskim koło Magdeburga w Niemczech, a potem w uniwersytecie w Heidelbergu- centrum teologii protestanckiej,
 Po rocznym pobycie na uniwersytecie wrócił do Prerova i zaczął uczyć w szkole do której przedtem uczęszczał,
 Wkrótce został wikarym i odtąd przechodził na wyższe szczeble hierarchii kościelnej łącznie z godnością biskupa.
 Po rozgromnieniu Braci Czeskich przez Habsburgów, Komeński w 1625 roku przybył do Polski i schronił się w Lesznie, gdzie był nauczycielem w gimnazjum, tu napisał swoje największe dzieło a właściwie jego zarys – „Wielką dydaktykę” oraz „Drzwi języków otworzone”
 Koncepcja kształcenia i szkoły wg Komeńskiego
 Komeński stworzył całkowicie wykończoną w szczegółach koncepcję organizacji kształcenia, któremu powinni podlegać wszyscy,
 Uważał, że nie ma konfliktu między religią, a wiedzą bo człowiek poznaje Boga jedynie drogą poznania rzeczy stworzonych przez Boga, dzięki temu pokonuje grzech pierworodny i staje się człowiekiem.
 Otrzymując od Boga naturalne możliwości rozwoju, każdy człowiek ma obowiązek dla chwały boskiej rozwijać się do najwyższego możliwie poziomu,
 Dotyczy to wszystkich , niezależnie od płci, stanu społecznego, wyznania, zdrowia (nawet upośledzony umysłowo)
 Był szczególnie uwrażliwiony na nieszczęścia społeczeństw i dlatego uważał, że tylko naprawa ówczesnego świata może się dokonać drogą chrześcijańskiego wychowania, a to może się dokonać w szkole,
 Ponieważ kształceniem należy objąć wszystkie dzieci, to należy stworzyć jednolity system szkolny
Całą swoją koncepcję kształcenia zawarł w „Wielkiej dydaktyce”, która stanowi praktycznie
12. KONCEPCJA WYCHOWANIA I EDUKACJI JOHNA LOCKE’A
• Anglik, pochodzący z rodziny prawniczej,
• Jeden z najśmielszych i największych myślicieli Europy nowożytnej,
• Uczył się w szkołach humanistycznych w Westminster i Oxfordzie,
• Wykładowca w Oxfordzie greki, retoryki i logiki,
• Był lekarzem, empirystą i sensualistą badającym procesy poznania, a zwłaszcza pracę ludzkiego umysłu,
• Wychowany w duchu republikańskim, zwolennik
• przekształcenia monarchii angielskiej w
• konstytucyjną,
• Obserwując wstępowanie na arenę polityczną
• burżuazji i arystokracji, zastanawiał się nad
• programem wychowania
• i wykształcenia elit rządzących,
• Interesowało go zatem wychowanie gentelmana,
• przyszłego członka warstwy rządzącej.
 Zajął się wychowaniem fizycznym, moralnym i umysłowym,
 Twierdził, że umysł dziecka jest nie zapisaną tablicą (tabula rasa) i że wychowanie decyduje o tym jakim i kim się staje człowiek
1. „Zdrowy duch w zdrowym ciele” – wychowanie fizyczne opierał:
o Na zdrowym trybie życia,
o Hartowaniu,
o Zapewnieniu właściwego odzienia,
o Ruchu
o Zabawy
o Odpowiedniego żywienia
2. Wychowanie moralne – opierał na:
o Odwoływaniu się do poczucia honoru,
o Podporządkowaniu emocji rozumowi,
o Środkiem wychowawczym niech będą pochwały i nagrody,
o Kary fizyczne tylko w wyjątkowych wypadkach – uporu i krnąbrności,
o Zasadnicze znaczenie dla dobrego wychowania ma dobry przykład z domu rodzinnego i rodziców, a nie szkoła,
o Mogą to zapewnić również odpowiednio dobrani nauczyciele,
o Podkreślał potrzebę jednolitości i stałości w postępowaniu z dzieckiem.
3. Wychowanie umysłowe – doceniał kształcenie, ale:
o nie popierał nabijania w dziecięce głowy zbędnych wiadomości i umiejętności,
rozwijanie umysłu rozumiał jako logiczne myślenie, trzeźwą ocenę sytuacji.
13. JAN JAKUB ROUSSEUAU
 Poglądy Rousseau:
 Niezwykle wrażliwy na krzywdę społeczną,
 Próbował zrozumieć i wyjaśnić stosunki pomiędzy człowiekiem a społeczeństwem,
 Jego koncepcja rozwoju opierała się na negacji cywilizacji i kultury i przeciwstawieniu ich stanowi natury,
Poglądy na wychowanie:
 Potępiał całą ówczesną teorię i praktykę wychowania domowego i szkolnego, jako wytwór cywilizacji i kultury, źródło fałszywych sądów o człowieku, społeczeństwie i wzajemnych relacjach między ludźmi, utrwalający nierówność.
 Twierdził, że odrodzenie ludzkości może nastąpić przez wychowanie jednostek zgodnie z prawami natury i w warunkach naturalnych.
 Jedynym regulatorem tempa rozwoju jest natura, rozumiana przez Roussea dwojako: jako wewnętrzne siły dziecka i jako świat przyrody na nie oddziałujący.
 W najbardziej znanej pracy – romansie pedagogicznym „Emil, czyli o wychowaniu” opisał przebieg rozwoju i wyniki wzrastania chłopca pod okiem wychowawcy, na wsi, bez zastosowania przymusu.
 Wyodrębnił cztery fazy rozwoju wychowanka:
 Niemowlęctwo – opiekuje się matka, najważniejszy okres dla rozwoju moralnego
 Dzieciństwo –okres rozwoju fizycznego i psychicznego, rozwoju zmysłów w kontakcie z przyrodą i poprzez poznawanie otaczającego świata, wszelkie ograniczenia miały płynąć nie z ludzkich nakazów i zakazów, ale ze świata rzeczy
 Chłopięctwo – około 12 do 15 roku życia: kształcenie umysłowe, pomagające zrozumieć zjawiska, które obserwował, w kształceniu należy wykorzystywać przedmioty „rozwijające zdolności poznawcze i samodzielne myślenie”
 Lata młodzieńcze – edukacja społeczna, ideowa, estetyczna, religijna
 Wg dzisiejszych pojęć pedagogicznych, wychowanie naturalne proponowane przez Rousseau, powinno być progresywne, czyli zgodnie z ujawniającymi się fazami rozwoju dziecka, jego zainteresowaniami dążeniami poznawania świata w toku bezpośredniego doświadczenia
 Nauczyciel, a właściwie wychowawca powinien jedynie dbać o to, aby nic nie zakłóciło fizycznego i moralnego rozwoju dziecka.
 Powieść Rousseau utkwiła najbardziej w świadomości matek i ojców wskazując ich rolę jako pierwszych naturalnych wychowawców dziecka, odwołując się do ich uczuć.
14. ZASŁUGI I DZIAŁALNOŚĆ STANISŁAWA KONARSKIEGO
 Uznawany za prekursora KEN-u
 Żył w latach 1700-1773, urodzony w Żarczycach k/Jędrzejowa w domu senatora,
 Ukończył kolegium pijarskie w Piotrkowie, do którego wstąpił jako osierocony 15latek, przyjął imię Stanisław,
 W zakonie przebywał 7 lat,
 Ponieważ był uzdolniony prowincjał przeniósł go do Warszawy,
 Potem wyjechał do Rzymu na dalsze studia,
 Po studiach w Kollegium Nazarenum wyjeżdża do Francji, po drodze poznaje szkolnictwo weneckie, austriackie, niemieckie, dużo czyta.
 W 1731 roku wraca do Polski, nawiązuje współpracę z biskupem kijowskim Józefem Załuskim, co zbliża go do rodu Czartoryskich,
Program polityczny Konarskiego jest związany z dążeniami Familii Czartoryskich i dotyczył:
 Reformy ustroju państwa
 Zniesienia liberum veto
 Odbudowy roli sejmu
 Szkolnictwo uczynił kuźnią wychowania obywatelskiego
 Opierał się na ideałach pedagogicznych europejskich np. Jona Locke’a
 Najważniejszym dziełem, w którym zawarł swoje poglądy polityczne jest : „O skutecznym rad sposobie” (1760-1763)
 Najważniejszą jego zasługą jest jednak założenie w Warszawie w 1740 roku Collegium Nobillium, czyli szkoły ekskluzywnej dla synów bogatej szlachty, którzy mieli stanowić elitę przyszłej władzy,
 Organizacja i program tej szkoły wzorowany był na Collegium Nazarenum w Rzymie, francuskich akademiach szlacheckich oraz szkole kadetów Stanisława Leszczyńskiego,
 Była to szkoła 5 – klasowa, ale 9-letnia, klasy II, IV, V były dwuletnie
 Ideał wychowawczy to:
- Dobry chrześcijanin
- Zdrowy, uczciwy i światły człowiek
- Rozumny i odpowiedzialny obywatel
- Patriota
15. POWSTANIE, USTAWY, DZIAŁALNOŚĆ I ZASŁUGI KEN
Była pierwszym w Europie ministerstwem edukacji powołanym przez parlament i przed nim odpowiedzialnym. Komisji zostały podporządkowane -oprócz szkół pojezuickich także inne szkoły publiczne. Do 1776 przejęła zarząd majątek pojezuickim jako funduszem edukacyjnym. Zorganizowała własne sądownictwo.
Zasługi KEN:
• Nowoczesną, jednolitą w całym państwie, hierarchiczną strukturę szkolną
• Nadzór pedagogiczny i organizacyjny
• Opracowała nowoczesne programy nauczania i wychowania oraz podręczniki
• Powołala, opatrzony prawami i obowiązkami stan akademicki
• Nadała wysoki prestiż społeczny, obywatelski i naukowy zawodowi nauczycielskiemu
Wykształcenie średnie było obowiązkową podstawą studiów uniwersyteckich. Fundusz edukacyjny który pochodził z zapisów na szkoły średnie. KEN zajęła się przede wszystkim szkołami średnimi. Nauczycieli do szkół średnich kształciły szkoły wyższe. Wprowadzenie nowych katedr w tych dziedzinach nauk w szkołach wyższych.
16. SYTUACJA DZIECKA I JEGO PRAWA W KOŃCU xix I W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU.






17. POWSTANIE I ROZWÓJ INSTYTUCJI WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO, DZIAŁALNOŚĆ F.W. FROEBLA I M. MONTESSORI.
Fryderyk Wilhelm Froebel (1782-1852)- twórca teorii wychowania przedszkolnego
- Teorię wychowania przedszkolnego rozwinął niemiecki nauczyciel i filozof F.W Froebel.
Dzięki niemu ochronka stała się miejscem, w którym odbywa się praca pedagogiczna w celu przygotowania dziecka do dalszej nauki.
- Pod wpływem studiów u J.H. Pestalozziego nad metodą nauczania w szkołach ludowych zaczął poszukiwać metod wychowania właściwych dla dzieci w wieku przedszkolnym.
Stwierdził, że podstawowym środkiem wychowawczym, zgodnie z rozwojem psychofizycznym dzieci młodszych, jest zabawa.
- Opracował metodykę pracy przedszkolnej, rodzaje i formy zabawek (nazwał je "darami"), tak by za ich pomocą dzieci mogły w "ogródku dziecięcym" (Kindergarten) ćwiczyć i wszechstronnie rozwijać swoje uzdolnienia.
- Uważał, że takiemu wychowaniu, pod okiem odpowiednio przygotowanych nauczycielek, powinny podlegać wszystkie dzieci w wieku przedszkolnym, niezależnie od statusu materialnego rodziców.
-Okres wychowania przedszkolnego uznał, bowiem za integralną część wychowania ogólnego
- Systemem Froebla zainteresowała się cala Europa (także Polacy).Wpłynął na rozwój teorii wychowania przedszkolnego.
- Zarówno teoria Froebla jak i organizowane przez niego kursy dla wychowawczyń -"przewodniczek zabaw" - przyczyniły się do powstania i rozwoju seminariów dla wychowawczyń przedszkolnych (freblanek) w drugiej połowie XIX w. i w początkach XX.
Przedszkole w XX wieku – działalność Marii Montessori
- Kolejny etap w rozwoju przedszkoli należał do włoskiej lekarki i pedagoga Marii Montessori (1870-1952), autorki książki Domy dziecięce, Metoda pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci” (1909, wyd. polskie już w 1913!).
- Krytykując metodykę pracy przedszkolnej Froebla, rozwinęła jego zasadę współpracy przedszkola z domem rodzinnym dziecka. Stworzyła nowoczesne ośrodki wychowania małych dzieci pod nazwą Casa dei bambini (Dom dziecięcy) w robotniczej dzielnicy Rzymu, w których wszystkie urządzenia dostosowane zostały do wymiarów dziecka.
- Ścisły kontakt Domu z rodzicami zapewniał jednolitość kierunku wychowawczego.
- Nauczycielki prowadziły systematyczne obserwacje rozwoju dziecka także fizycznego.
- Starannie zorganizowane czynności i ćwiczenia (od samoobsługi, przez zabawę, po początki nauczania i wypoczynek) miały prowadzić do "samorzutnego rozwoju indywidualności zarówno pod względem umysłu, jak uczuć i sił fizycznych".
- Wybitną przedstawicielką polskiej pedagogiki przedszkolnej, łączącej elementy teorii
Froebla i Marii Montessori, była w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w.
18. JAN HENRYK PESTALOZZI I JEGO KONCEPCJA OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ SZKOŁY LUDOWEJ ORAZ NAUCZANIA ELEMANTARNEGO
- Od końca XVIII w. szkoły parafialne dla ludu przekształcały się, ale nadal służyły
utrwalaniu statusu społecznego
- Rozwój przemysłowy i ekonomiczny wymuszał rozszerzanie tradycyjnych programów szkoły parafialnej XVIII w. o elementy w handlu, rolnictwie i rzemiośle, a myśl pedagogiczna zalecała rozpoczynanie nauczania szkolnego od ogólnego rozwoju sił fizycznych i umysłowych dziecka.
- Panowało też przekonanie, że dzięki odpowiedniemu wychowaniu ludu można utrzymać posłuszeństwo wobec władzy, dlatego szkołę elementarną dla warstw ludowych akceptowały liberalne kręgi burżuazji europejskiej i rządy państw. Główna przeszkoda w jej rozwoju i upowszechnianiu była natury finansowej.
- Ludność chłopska i nowo powstająca warstwa robotników nie były stanie opłacać nauczania dzieci.
- Tanie formy nauczania, np. metoda monitorialna Andrew Bella i Józefa Lancastra, polegająca na przekazywaniu przez nauczyciela dużej grupie dzieci ściśle zaplanowanych porcji wiadomości za pośrednictwem kilku najlepszych uczniów, na dalszą metę okazywały się nieskuteczne i nie przynosiły rezultatów wychowawczych.

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827) - "ojciec ogólnokształcącej szkoły ludowej"
- Nowe cele szkoły ludowej zdefiniował Szwajcar Jan Henryk Pestalozzi.
- W ciągu długich lat pracy pedagogicznej z dziećmi najuboższymi, często osieroconymi, stworzył teoretyczne podstawy nauczania początkowego, którego celem była nie wiedza i umiejętności zawodowe rolnika lub rzemieślnika, ale ogólny rozwój dziecka.
- Swoją myśl przedstawił w książce „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” (1801).
- Zasady wychowania dzieci z ludu wyprowadził Pestalozzi z oświeceniowej teorii ogólnego rozwoju trzech naturalnych sił człowieka: fizycznej (ręka), będącej podstawą zdolności do pracy, moralnej (serce) , na której wspiera się stosunek do ludzi i do świata oraz intelektualnej (głowa) , zapewniającej - dzięki rozwinięciu zdolności poznawczych - umiejętność poruszania się w świecie ludzkim i przyrody .
- Pestalozzi opracował metodę nauczania elementarnego, opartą na analizie i syntezie.
- Jej podstawą było upoglądowienie procesu dydaktycznego tak, aby w umyśle ucznia powstawały jasne i precyzyjne pojęcia.
- Kładł nacisk na wyrabianie sprawności działania, umiejętności stosowania nabytej wiedzy w praktyce, rozpoznawania otaczającej dziecko rzeczywistości i odnajdywania w niej swojego miejsca, wiary we własne siły i rozwijania zdolności.
- Do programu włączył nauczanie rzemiosł, a nawet metod pracy fabrycznej, gdyż "chciał wychować ludzi ogólnie wykształconych i wszechstronnie rozwiniętych, wyposażonych w różnego rodzaju umiejętności i nawyki przydatne m.in. w pracy w rzemiośle, manufakturach i fabrykach", aby umożliwić im osiągnięcie wolności moralnej, intelektualnej i ekonomicznej.
19. SZKOŁA ŚREDNIA WG JANA F. HERBARTA
Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)twórcą teorii gimnazjum humanistycznego i idei nauczania wychowującego
- Twórcą i organizatorem gimnazjum humanistycznego był wspomniany wcześniej Wilhelm von Humboldt
- Ale teorię tego gimnazjum, ideał wychowawczy i porządek programowo-dydaktyczny w kategoriach pedagogicznych sprecyzował Jan Fryderyk Herbart w dziełach: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania (1806) i Wykłady pedagogiczne
w zarysie {1835}.
- Herbart wyodrębnił pedagogikę, jako naukę wspartą na etyce, z której wyprowadza się cele wychowania, i psychologii, która wskazuje środki wychowania.
- Jego teoria dydaktyczna stała się podstawą praktyki nauczania w szkole średniej. Opracował schemat lekcji, który dał podstawę zasadzie tzw. stopni formalnych nauczania. Ustalał sposób prowadzenia lekcji i uzasadnił go psychologicznie.
- Herbart twierdził, że nauczanie musi mieć charakter wychowujący, podporządkowany zasadom moralnym a jego celem jest uformowanie silnego charakteru wychowanka.
- Można to osiągnąć tylko przez dobór treści nauczania tak, by zainteresowania ucznia kierowały się słusznym ideom, co zapewnić może jedynie studiowanie literatury antycznej i zawartemu w niej bogactwu idei humanistycznych.
20. POZYTYWISTYCZNA KONCEPCJA SZKOŁY ŚREDNIEJ WG H. SPENCERA
Herbert Spencer (1820-1903)i jego pozytywistyczna kontestacja neohumanistycznej szkoły
- Program nauczania gimnazjum klasycznego nie przystawał do rzeczywistości kształtowanej przez rozwój przemysłu, postęp techniczny, rywalizację gospodarczą i walkę o rynki zbytu. Ze względu na adres społeczny nie satysfakcjonował rosnącej w siłę burżuazji europejskiej.
- Spowodowało to w połowie XIX w. dyskusję nad koncepcją człowieka wykształconego i ideałem wychowawczym oraz stało się podstawą krytyki programu wykształcenia ogólnego elit.
- Argumentów dla krytyków gimnazjów klasycznych dostarczył postęp nauk przyrodniczych (teoria Karola Darwina) i społecznych oraz filozofia pozytywistyczna.
- Jeden z twórców filozofii pozytywnej Herbert Spencer (1820-1903) poddał daleko idącej krytyce kształcenie elit w Anglii.
- Jego rozprawa „O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym”, opublikowana w 1861 r., tłumaczona była na wiele języków' w tym na polski już w 1879 r.
- Krytykował klasyczną podstawę szkoły średniej i przestarzałe metody nauczania.
- Dowodził, że szkoła powinna wyposażać uczniów w wiedzę, która ułatwi zachowanie zdrowia, przygotuje do pracy zawodowej (przedmioty matematyczno-przyrodnicze, techniczne), do życia rodzinnego (postulował włączenie do programu pedagogiki!), do życia w społeczeństwie (ekonomia, historia społeczna) i do spędzania wolnego czasu (języki, literatura, sport).
- Tym samym w programie nauczania na pierwsze miejsce przesuwał przedmioty pomijane w gimnazjum klasycznym. Podważył także herbartowskie, sztywne zasady prowadzenia lekcji; postulował odwoływanie się do doświadczenia, obserwacji itp.
21. IDEA NOWEGO WYCHOWANIA I JEJ WPŁYWA NA TEORIĘ I PRAKTYKĘ EDUKACYJNĄ XX W.
- Z połączenia wysiłków i wiedzy pedagogów i psychologów wyrosły na przełomie wieków "nowe koncepcje i kierunki w teorii i metodyce kształcenia i wychowania [...] rozbudowywane w pierwszej połowie XX wieku na podstawie przeprowadzonych eksperymentów szkolnych zyskały dużą popularność w wielu krajach, a niektóre znalazły zastosowanie w praktyce oświatowej
- Zostały one objęte wspólną nazwą progresywizmu w pedagogice amerykańskiej i nowego wychowania albo nowej szkoły w Europie.
- Podstawą teoretyczną tego ruchu pedagogicznego był pajdocentryzm, według którego dziecko jest centralnym punktem wszelkiej działalności pedagogicznej.
- Ten kierunek zapoczątkowała szwedzka pisarka Ellen Key książką „Stulecie dziecka” (1900).
- Dała w niej wizję wychowania i szkoły bez klas, bez biurokratycznego dzielenia dzieci na grupy według wieku, szkoły w ogrodzie, z pracowniami dla prac ręcznych (rzemieślniczych), estetycznej, dostępnej dla wszystkich, która "powinna mieć tylko jeden cel: umożliwić każdemu uczniowi rozwój jego osobowości w satysfakcjonujący go sposób.
- Konieczna jest też bliska współpraca szkoły i domu w procesie wychowania.
- Szkoła tradycyjna w czasach intensywnych przemian społecznych, kulturowych stawała się coraz bardziej statyczna i sztywna, oderwana od realnych potrzeb, ponieważ dopasowywała jednostkę do zastanego systemu oświatowego
- Nowe wychowanie nie akceptowało takiej heteronomii celów
- Adaptacja rzeczywistości została zamieniona lub uzupełniona postawą twórczą; żądano zmiany zarówno treści jak jakości wychowania i nauczania;
- W szkole tradycyjnej cele, metody, formy i środki kształcenia były poza i ponad kształcącym się
- Autorytet nauczyciela i podręcznika, stopnie formalne kształcenia, mechanistyczna psychologia, idealizm etyki, surowość i karność, oparcie kształcenia na systemie klasowo-lekcyjnym, metodach pamięciowych i neohumanistycznym programie, brak indywidualizacji nauczania i oparcie go na toku podającym – wszystko to zostało poddane krytyce i stały się punktem wyjścia do swoiście kopernikowskiego przewrotu w pedagogice.
- Idea aktywności zdominowała wszystkie odmiany progresywizmu (nowego wychowania, pedagogiki reform), którego celem wyzwolenie w całej pełni wszechstronnej i twórczej osobowości.