Głowa państwa w Norwegii

Konstytucja Norwegii jest drugą, po konstytucji amerykańskiej, najstarszą konstytucją na świecie. Została uchwalona przez Zgromadzenie Konstytucyjne w Eidsvold 17 maja 1814 r. Później, wprowadzano do niej szereg zmian (ostatnia z 19 czerwca 1992 r.), ale zasadnicza część konstytucji nie zmieniła się.
Pierwsza część ustawy zasadniczej „O formie państwa i religii” §1 stanowi, że „Królestwo Norwegii jest wolnym, niepodległym, niepodzielnym i niezbywalnym Królestwem. Jego formą rządu jest ograniczona i dziedziczna monarchia”. Norwegia jest zatem monarchią konstytucyjną.
Kolejny rozdział konstytucji „O władzy wykonawczej, Królu i Rodzinie Królewskiej” przedstawia władzę Króla, jego obowiązki i prawa. Już pierwszy paragraf podkreśla, że głową państwa może być nie tylko mężczyzna, ale także kobieta - Królowa, która ma takie same prawa i obowiązki jak Król. Po 1990 r. nie obowiązuje już pierwszeństwo mężczyzny przy obejmowaniu tronu. Pierwszą osobą, której dotyczyć może ta zmiana jest wnuczka obecnego króla Norwegii - Ingrid Alexandra Glücksburg.
Po pierwsze, do głowy państwa należy władza wykonawcza. Oprócz niej sprawują ją także Rada Państwa i Rząd. W praktyce jednak, podobnie jak w innych monarchiach konstytucyjnych w Europie, przy podejmowaniu ważnych decyzji ważniejszą rolę, jako władza wykonawcza, pełni Rząd.
Król Norwegii nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, spoczywa ona na Radzie Państwa. Wszystkie podjęte przez niego decyzje muszą uzyskać kontrasygnatę premiera, a w przypadku jego nieobecności, najstarszego rangą obecnego członka Rady Państwa. Król jest osobą świętą, nie może być potępiony ani oskarżony. Nie można więc krytykować jego czynów w życiu prywatnym i publicznym. Jest kimś więcej niż zwykłym obywatelem i jego działania są zawsze moralne i właściwe, wobec czego nie jest możliwe wszczęcie postępowania karnego przeciw niemu. Według §4 konstytucji powinien on wyznawać, popierać i ochraniać religię ewangelicko-augsburską, która jest oficjalną religią państwa. Zarządza on wszystkie publiczne nabożeństwa kościelne, praktyki religijne . Poza tym jego zadaniem jest dopilnowanie, aby publiczni nauczyciele religii przestrzegali ustalonych dla nich norm. W stosunku do innych obywateli, w Królestwie obowiązuje swoboda praktyk religijnych. Poza tym, Król powinien zamieszkiwać na terenie Norwegii, nie może jednorazowo przebywać za granicą dłużej niż pół roku bez zgody Stortingu.
Ustawa zasadnicza określa także zasady dziedziczenia tronu. Sukcesja tronu następuje w linii prostej. Do dziedziczenia uprawnione jest więc tylko dziecko z legalnego związku małżeńskiego Króla lub Królowej. Pierwszeństwo mają osoby starsze, w linii bliższej, a do uprawnionych wlicza się także nienarodzone jeszcze dziecko. Jeśli nie ma osoby uprawnionej do przejęcia tronu, panujący Król może zaproponować swojego następcę Stortingowi (parlamentowi Norwegii). Następca obejmuje tron po osiągnięciu pełnoletności (czyli według Ustawy z 13 maja 1921 r. po skończeniu 18 lat). Wtedy składa on przysięgę przed parlamentem. Jeżeli Storting nie obraduje w tym czasie, składa on stosowną przysięgę na piśmie, a na następnym posiedzeniu zostaje ona uroczyście powtórzona.
Król Norwegii ma, oprócz obowiązków, także różne prawa i zadania do wykonania. Po pierwsze, kształtuje on skład Rady Państwa (premiera i co najmniej siedmiu członków). Osobiście wybiera obywateli do pełnienia tego urzędu spośród tych, którzy posiadają prawa wyborcze. Kolejnym ograniczeniem jest to, że co najmniej połowa z nich, powinna wyznawać oficjalną religię ewangelicko-augsburską. W Radzie Państwa nie mogą zasiadać jednocześnie najbliższe rodziny (małżonkowie, rodzice, dzieci czy rodzeństwo). Król dokonuje podziału zadań pomiędzy poszczególnych członków. W praktyce jednak, premier jest mianowany przez Króla, a następnie na wniosek premiera Król powołuje resztę Rządu. Co więcej, premier jest zawsze liderem partii, która ma największą liczbę mandatów w parlamencie. Król przewodniczy Radzie Państwa w piątki o godz. 1100 . Spotkanie odbywa się w specjalnej Sali Rady w pałacu królewskim. Zgodnie z § konstytucji w przypadku nieobecności króla (np. z powodu choroby lub wyjazdu zagranicznego) Radzie przewodniczy książę – obecnie następca tronu to książę Haakon. W rzadkich sytuacjach, gdy książę jest także nieobecny Rada Państwa zbiera się w biurze premiera.
Drugim ważnym zadaniem króla jest wybór i mianowanie wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych. Wszystko to dzieje się jednak, po wcześniejszym wysłuchaniu opinii Rady Państwa. Król może także, nawet bez uzyskania orzeczenia sądu, zwolnić powołanych urzędników, premiera i pozostałych członków Rady Państwa ze sprawowania urzędów. Kreacyjne uprawnienia Króla w Norwegii pozwalają także na nominację sędziów i wysyłanie dyplomatycznych przedstawicieli do innych państw.
Teoretycznie, głowa państwa w Norwegii posiada inicjatywę ustawodawczą, ale w rzeczywistości jest ona sprawowana przez rząd. Król podpisuje ustawy uchwalone przez parlament i zarządza ich promulgację, czyli ogłoszenie. Ważnym prawem głowy państwa jest także prawo weta zawieszającego akty ustawodawcze. W Norwegii Król nie korzysta jednak z niego, w praktyce wszystkie ustawy przyjęte przez parlament są podpisywane.
Głowa państwa jest także naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich Królestwa Norwegii. Decyzje, które podejmuje (dotyczące zwiększenie lub zredukowania tych sił, przekazania ich na służbę obcych mocarstw) muszą uzyskać zgodę Stortingu. Poza tym, Storting musi wyrazić zgodę na traktaty w szczególnie ważnych sprawach, dopiero po tym fakcie nabierają one mocy. Prawem Króla jest natomiast zarządzanie mobilizacji, rozpoczęcie wojny w obronie kraju czy zawieranie pokoju.
Monarcha posiada także kompetencje dotyczące nadawania orderów za wybitne zasługi. Zarządza personelem Dworu Królewskiego, ma prawo łaski wobec przestępców po wydaniu wyroku (przestępca nie musi jednak go przyjąć). Do jego zadań należy także egzekwowanie podatków i opłat zarządzonych przez Storting oraz czuwanie nad własnością państwową.
Ciekawą informacją jest, że księżniczka lub książę, którzy są uprawnieni do dziedziczenia tronu nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego ani przyjąć innej korony lub rządu bez zgody króla, jak i Stortingu (2/3 głosów). Jeśli jednak nie dostosują się do sprzeciwu stracą oni i ich potomkowie prawo do tronu Norwegii. Co więcej, księżniczki i książęta mogą być sądzeni tylko przez króla lub osobę przez niego wyznaczoną.
W przypadku śmierci króla, który nie ma potomka następca tronu wybierany jest przez Storting. Jeśli potomek jest niepełnoletni, niezwłocznie zwoływany jest parlament. Przejmuje on kierowanie nad administracją królewską, wybiera kuratorów, którzy będą kierować rządem w imieniu niepełnoletniego. Co więcej, to właśnie Storting określa drogę edukacyjną następcy tronu, jeśli jego rodzice nie pozostawili żadnych wskazań na ten temat.
W praktyce rola króla Norwegii jest więc ograniczona do pełnienia klasycznych funkcji reprezentacyjnych i ceremonialnych.
Król Norwegii przewodniczy uroczystemu otwarciu Stortingu każdej jesieni (w październiku). Często przybywa na tą uroczystość z królową bądź z księciem. Niezwłocznie po ukonstytuowaniu się parlamentu premier wręcza mu specjalnie przygotowaną mowę, którą on następnie wygłasza z tronu. Zawiera ona najważniejsze cele polityki rządu na nadchodzący rok.
Norweska monarchia trwa już ponad tysiąc lat. Jako pierwszego króla uznaje się Haralda Pięknowłosego. Do dzisiaj Norwegia miała ponad 60 królów, a obecnie, od 17 stycznia 1991 r., głową państwa Norwegii jest Harald V Glücksburg. Władzę przejął po swoim ojcu Olafie V Glücksburgu. Król Harald V urodził się 21 lutego 1937 r. Był jedynym następcą tronu. Dwie starsze siostry – Ragnhild i Astrid nie mogły go odziedziczyć, gdyż wtedy prawo nie pozwalało na dziedziczenie tronu przez kobiety.