Egzamin Rzym

Starożytne ideały wychowawcze (Ateny, Sparta, Rzym)
Rzym
Ideał Greka to Achilles- silny fizycznie i moralnie, piękny, odważny waleczny.
W wychowaniu greckim zwracano uwagę na:
Wychowanie fizyczne i rozwój ciała (wzmocnić, zahartować, wyćwiczyć w zwinności i gibkości).
Wychowanie moralne – zdrowe zasady moralne, unikanie rubasznych zabaw i rażących gestów, skromny ubiór, oddawanie czci rodzicom, unikanie tłumów, pospólstwa i ulicy.
Wychowanie muzyczne - odgrywało główną rolę w kształtowaniu charakteru i umysłu Greków .Wiązało się z kultem religijnym i czcią bogów. Grecy byli bardzo religijni i żaden moment życia publicznego i prywatnego nie obchodził się bez czci bóstw – uroczystości, procesje, hymny, ofiary, pieśni, recytacje.
Model wychowania w republice rzymskiej
Wychowanie rodzinne - Mit rodziny – kult wychowania rodzinnego
• Starorzymskie pojęcie rodziny było szerokie, obejmowało rodziców, dzieci, dzieci dorosłych synów nawet już żonatych, służbę, niewolników, klientów.
• Władzę nad wszystkimi tymi członkami sprawował ojciec – pater familias – ojciec rodziny, sprawiedliwy opiekun, dobry gospodarz, żołnierz i obywatel.
• W stosunku do dzieci ojciec miał władzę życia i śmierci (formalnie zniesiona dopiero w IV w.n.e – decydował o przyjęciu noworodka do rodziny, miał nieograniczone prawo nad majątkiem dzieci,
• Rodzina była monogamiczna,a jej ideałem stale i wierne sobie małżeństwo oraz liczne potomstwo.
• Wielodzietność była źródłem przywilejów dla męża i dla żony.
• Kobieta jednak nie miała praw obywatelskich i politycznych, była ograniczona w dysponowaniu swoim majątkiem, ale w życiu prywatnym, rodzinnym i towarzyskim miała dużo swobody. Faktycznie kierowała rodziną, gdyż mąż był zajęty sprawami wojskowymi.
• Wzorem była kobieta surowych obyczajów, oddana mężowi i dzieciom, ale rozumna i wykształcona, zdolna do poświęceń dla dobra publicznego, patriotka wpływająca na moralne i patriotyczne wychowane dzieci, nie tylko córek. Kobieta nienaganna moralnie (matrona) otaczana była czcią i miała możliwość oddziaływania na sprawy publiczne poprzez wpływ na męża i jej synów.
• Opiewanym ideałem kobiety była matka Grakchów, Kornelia (II w.p.n.e), która wychowała synów na wodzów, kierowała osobiście ich naukami, dobierała najznakomitszych nauczycieli.

Sparta

Wychowanie spartańskie
Informacje o życiu i wychowaniu w starożytnej Sparcie przekazał nam mityczny prawodawca Sparty – Likurg –król Sparty (IX w. p.n. e.)
• Szczep dorycki – to Spartanie.
• Państwo spartańskie było największą polis grecką. W VI –V w p. n.e. liczyło około 8500 km kw powierzchni. Powstało około 1000 roku przed Chrystusem w wyniku podboju przez Dorów przybyłych z północy. W 146 r. Sparta znalazła się pod panowaniem rzymskim.
• Potomkowie Dorów – Spartanie , pełnoprawni obywatele Sparty chcąc utrzymać w posłuszeństwie podbita ludność poddaną ( niewolnicy – heloci oraz wolni , ale bez praw politycznych- periojkowie)musieli być w nieustannym pogotowiu bojowym.
• Spartanie to ludzie szorstcy, miłujący wojny, pragnący władzy i zdobyczy. Nie dbali o wartości umysłowe i estetyczne. Cenili ponad wszystko siłę i organizowali się w celach militarnych.
• Całe wychowanie w Sparcie podporządkowane było interesowi państwa. Właściwe wychowanie państwowe – agoge – rozpoczynało się od ósmego roku życia. Dotyczyło przede wszystkim chłopców ale podlegały mu również dziewczęta.
• Dzieci w Sparcie były własnością państwa, o ich losie decydowali urzędnicy państwowi chore, ułomne były wyrzucone lub pozostawione i wychowywane przez niewolnika.
• Wychowanie polegało przede wszystkim na wyrabianiu tężyzny fizycznej, odpowiedzialności za państwo oraz przyzwyczajeniu do wszelkich niewygód.
• Cnoty Spartanina to- gotowość bojowa, dzielność, odwaga, kult broni, ślepe posłuszeństwo względem władzy, zdolność lakonicznego i jednocześnie precyzyjnego oraz pobudzającego do myślenia wysławiania się ( lakonikos – krotki)
• Wychowanie spartańskie było więc jednostronne – rozwijało fizycznie i kształtowało moralność ale nie uwzględniało prawie wcale kształcenia umysłu i uodparniało na wszelkie wpływy zewnętrzne.
• Liczyło się tylko wychowanie grupowe, nie zwracano uwagi na cechy i potrzeby indywidualne. Była to raczej tresura a nie wychowanie
 Dziewczęta -
 wychowywały się w domu ale organizowano dla nich również specjalne oddziały, w których odbywały się ćwiczenia fizyczne. Biegi, skoki, rzut dyskiem, hartowanie ciała, przyzwyczajanie do trudów i niewygód miało ich przygotować do życia.
 Starsze dziewczęta przechodziły normalne przeszkolenie wojskowe, aby w razie nieobecności mężów umiały tłumić bunty i bronić gospodarstwa domowego.
 Spartanka powinna być przede wszystkim rodzicielką, pozbawiona subtelności i czułostkowości. Miała być nastawiona na zachowanie rasy. Stąd nauki muzyki i śpiewu dziewcząt była ograniczona na rzecz gimnastyki.

 Chłopcy poddawani był wychowaniu wojskowemu-
• po ukończeniu 7 r życia chłopców zabierano rodzicom i wcielano je do grup młodzieżowych i umieszczano w specjalnie zorganizowanych na wzór koszar wojskowych zakładach, gdzie przebywali do 18 r. życia.
• Następnie po dwuletnim przeszkoleniu wojskowym – efebii- każdy młodzieniec spędzał 10 lat w wojsku. Dopiero po odbyciu służby wojskowej, około 30 roku życia otrzymywał pełne prawa obywatelskie. Mógł się ożenić z dziewczyną wybraną w drodze losowania. Starokawalerstwo było w pogardzie. O całym życiu Spartanina decydowało państwo.
• Bardzo ważne było wychowanie moralne. Uczono zatem: posłuszeństwa, wypełnienia rozkazów, nie dbano o rozwój umysłowy, czytania i pisania uczono w ograniczonym zakresie, odrzucono wychowanie estetyczne. Metoda pamięciową uczono praw krajowych i i historii co dawało emocjonalne przywiązanie do państwa.
• Męstwo wojenne i pragnienie zwycięstw kształcono w trakcie zaprawy fizycznej, która przebiegała następująco:
 8– 12 lat – zabawy, gry, lżejsze ćwiczenia
 12-16 lat - surowe ćwiczenia o charakterze militarnym
 16-18(20) lat – musztra wojskowa, ćwiczenia we władaniu bronią, marsze wojenne

AAteny
Wychowanie ateńskie
• Ateńczycy – stanowili szczep joński, zamieszkiwali wyspy morza Egejskiego.
• Polis ateńska nie była tak zmilitaryzowana jak Sparta i znacznie mniejsza- około 2500 km kw.
• Ateny nie obawiały się powstania podbitej ludności, gdyż powstały na drodze powolnego zjednoczenia Attyki w ciągu długiego czasu ( 1000-700 r. p. n.e.). Dlatego zbędne było w Atenach pogotowie wojskowe.
• Na początku w życiu Ateńczyków przeważały wzory wychowania spartańskiego, ale Attyce nie zagrażały takie niebezpieczeństwa wewnętrzne i zewnętrzne jak Sparcie i dlatego w Atenach zaczęto realizować pokojowy ideał wychowania.
• W Atenach , w przeciwieństwie do Sparty, wykształcił się ustrój demokratyczny, polegający na równości szans.
• Społeczeństwo również było podzielone wewnętrznie na: pełnoprawnych obywateli, wolnych ale bez praw politycznych ( metojków- cudzoziemców)i niewolników, ale wszyscy byli zobowiązani do pracy.
• Byli zupełnie odmienni od Spartan, niezwykle ruchliwi, ciekawi świata, rozmiłowani w pięknie, ale i w tężyźnie fizycznej.
• Zdecydowanie jednak wyróżniali się pociągiem do rozwoju umysłowego, kulturalnego i artystycznego.
• W Atenach panowała swoboda wypowiadania własnych poglądów. Ateny stały się szkołą wychowania Hellady.
• Z Aten pochodzi ideał człowieka – kalokagathia (kolos – piękny doskonały
• pod względem moralnym, agathos- dobry idealny moralnie i umysłowo). Liczył się człowiek i jego talent. Dlatego lud zdobywał dostęp do kultury będącej dawniej udziałem tylko arystokracji.
• Celem wychowania ateńskiego był harmonijny rozwój fizyczny i umysłowy człowieka.
• Kładziono nacisk na przygotowanie chłopców do życia publicznego, do obowiązków obywatelskich, dlatego wychowanie było dość surowe a nauczyciele surowi wobec uczniów ( pomijali ich psychikę)
• W Atenach zaczynają się pojawiać pierwsze szkoły, ale nie państwowe
• lecz prywatne.
• Schole = spokojny czas
• Początków szkół dopatruje się w ustawodawstwie Solona – męża stanu, poety i reformatora – żyjącego w latach ok. 640 – 560 r. p.n.e.
• Szkoła pojawiła się w wyniku zaniku starych arystokratycznych obyczajów wychowania i upowszechnienia się idei demokratycznych.
• Rodzice wolnych Ateńczyków zobowiązani byli przez państwo do troszczenia się o wychowanie swoich dzieci. Naukę rozpoczynali zarówno chłopcy jak i dziewczęta w 7 roku życia.
• Dziewczęta uczyły się w zasadzie tylko w zakresie podstawowym a potem pod okiem matek również różnych robót domowych
• W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżniało się trzy okresy:
 - I lata dzieciństwa (do 7 r. życia )w domu zabawy, opieka niańki
 - II lata szkolne (7-18 lat) nauka w szkole pod nadzorem pedagoga ( przede wszystkim chłopcy)
 - III efebia ( 18- 20 lat) szkoły ściśle nadzorowane przez państwo
• Szkoły były prywatne, uczniów odprowadzali do nich niewolnicy zwani pedagogami ( pais – chłopiec, ago- prowadzę). Budynek szkoły stanowił odkryty pawilon, w którym nauczyciel siedział na wysokim krześle – katedrze
• Szkoły były prywatne, uczniów odprowadzali do nich niewolnicy zwani pedagogami ( pais – chłopiec, ago- prowadzę). Budynek szkoły stanowił odkryty pawilon, w którym nauczyciel siedział na wysokim krześle – katedrze
• Dopełnieniem wykształcenia ateńskiego była efebia , mająca charakter służby wojskowej, która stała się obowiązkową w Atenach od około 338 r. przed Chrystusem, czyli od klęski Aten z Macedonią pod Cheroneją.
• Były to szkoły ściśle nadzorowane prze państwo.
• Cwiczenia uprawiano w specjalnych miejscach i pomieszczeniach zwanych gimnazjonami lub niekiedy palestrą ( część gimnazjonu)
Starożytna myśl pedagogiczna i jej przedstawiciele (sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles)
Sofiści (nauczyciele mądrości, znawcy wiedzy) – próbowali wyjaśnić początek świata w sposób racjonalny a nie religijny. Byli poszukiwaczami prawdy i pedagogami. Retoryka (sztuka mowy, krasomówstwo) – podstawą kształcenia i wychowania. Twórcy dialektyki. Nauczali za pieniądze, kurs trwał 4 lata.
- byli agnostykami, w teorii poznania skłaniali się ku subiektywizmowi
- twierdzili, że bóstwa są wymysłem władzy
- uczyli przede wszystkim wymowy, odpierania argumentów do zbijania wywodów przeciwnika aby zawsze mieć rację (ideał mówcy), Uczyli młodzież biegłości w uzasadnianiu własnego stanowiska, nawet fałszywego.
- obiecywali oni nauczyć jak odnieść sukces polityczny i prywatny, dodatkowo organizowali popisowe wieczory, w których pokazywali jak wielką potęgą jest mowa
- uczyli mnemotechniki
- ideałem sofistów był człowiek znający : Zagadnienia polityczne, Znajomość prawa, Znajomość literatury, Podstawy filozofii, Podstawy astronomii, Podstawy matematyki, Orientacja w życiu przyrody
- Dzięki ich działalność wyodrębniono 7 sztuk wyzwolonych: gramatyka, dialektyka (sposób poznania pojęć przez dyskusję), retoryka, astronomia, arytmetyka, geometria, muzyka

Sokrates (Archetyp nauczyciela) – jego nauki spisał Platon („Dialogi”, „Wspomnienia o Sokratesie”), prekursor stoików i cyników, filozof zajmujący się człowiekiem. Swoje poglądy potwierdzał życiem- był odważny, opanowany, rozsądny, skromny i naturalnie dobry. „Wiem, że nic nie wiem”. Cel nauczania =dobro.
Metody nauczania:
Metoda heurystyczna (poszukiwawcza)
• sposób nauczania polegający na naprowadzaniu uczniów na właściwy tok rozumowania i doprowadzeniu do samodzielnego rozwiązywania przez nich problemów
• Nauczanie porównywał do pracy akuszerki, która nie daje dziecku życia, ale pomaga mu je zdobyć.
Metoda indukcyjna
• Wysnuwał wnioski ogólne z wielu spostrzeżeń szczegółowych
• Nigdy nie podawał gotowych rozwiązań, ale pobudzał uczniów do samodzielnego odkrywania wiedzy
• Aby nie peszyć rozmówców, nie krytykował ich lecz tak podpowiadał, aby sami doszli do stwierdzenia o nieprawidłowości swoich sądów, a także na początku wyrażał podziw i opinię o ich rzekomo trafnych sądach.
Metoda ironii
• W trudnych wypadkach zapewniał rozmówcę, że jest tego samego zdania, a następnie podchwytliwymi pytaniami doprowadzał do tego, że głoszone przez dyskutanta poglądy stawały się nonsensem.
Platon - żył na przełomie epoki klasycznej i hellenistycznej, dzieła: „Rzeczpospolita”(Państwo), „Prawa”, w historii wychowania zaistniał jako twórca teorii wychowania państwowego, wychowania przedszkolnego i wychowania fizycznego. Bezprawie panuje wtedy, gdy prawa są złe, albo ich się nie słucha, albo, gdy ich nie ma. Główny cel państwa to realizacja dobra i sprawiedliwości, wychowanie podporządkowane potrzebom państwa. Stworzył nowy rodzaj literacki – utopię.

Poglądy na wychowywanie:
- swój system wychowawczy dostosował do 3 części duszy: rozsądku (gr. logos czyli umysł), pożądliwości (pasja), popędliwości (gr. pathos - emocje).
- rozwinął teorię 4 cnót podstawowych: sprawiedliwość, roztropność(mądrość), odwaga(męstwo), umiarkowanie, rządzących poszczególnymi częściami nieśmiertelnej duszy ludzkiej
- Dzieci i młodzież wychowuje państwo. Celem wychowania jest dobro całego społeczeństwa , godne życie a środkiem do niego wiodącym – cnota.
- Nauczane były tylko dzieci dwóch wyższych stanów, dzieci z niższych klas uważano za niezdolne,
- harmonijne wychowanie: wychowanie umysłowe oraz rozwój całego ciała,
- taki sam programu wychowania dla dziewcząt i chłopców,
- dbał o rozwój i dobór rodziców przed ich urodzeniem, specjalni urzędnicy dobierali pary: matki (20-40lat), ojców(30-50lat); dzieci z innych par likwidować lub zaraz po urodzeniu oddawać do państwowych domów dziecka
- stworzył pierwszą teorię pedagogiczną dla wieku przedszkolnego
- harmonijny rozwój fizyczny, umysłowy, moralny poprzez zabawy, gry, bajki, wierszyki i muzykę do 6 roku życia zarówno dziewczynki jak i chłopcy,
- od 5 do 10 roku - gimnastyka, gry, zabawy, taniec
- 10-13 lat – nauka czytania, pisania i rachunków,
- 13-16 lat – kształcenie literackie, muzyczne – gra na lutni,
- kładł nacisk na nauczanie matematyki na wszystkich szczeblach, a z nią łączyła się ściśle nauka geometrii i astronomii,
- w 18 roku życia rozpoczynały się 3-letnie ćwiczenia fizyczno-wojskowe czyli efebia, w czasie której eliminowano zupełnie kształcenie umysłowe (pod opieką strażników-wojowników)
=> chłopcy, którzy przeszli wszystkie te próby zwycięsko, rozpoczynali studia wyższe (15lat) poświęcone filozofii, matematyce, astronomii, teorii muzyki (pod opieką filozofów)
Arystoteles - Zajmował się badaniami w dziedzinie zoologii, botaniki, medycyny.
Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego (króla macedońskiego). Największe dzieła to: „Polityka”, „Etyka” .

Nawiązywał do Platona i propagował trzy aspekty wychowania, które wynikały z trzech rodzajów duszy:
• Roślinnej (1) – zdolność odżywiania się i rozmnażania – wychowanie fizyczne,
• Zwierzęcej (2) – zdolność uczuć i popędów – wychowanie moralne,
• Myślącej (3) – ośrodek poznania i myślenia – wychowanie intelektualne,
Do poszczególnych wychowań proponował odpowiednie szczeble kształcenia:
• Do 7 roku życia żadnej pracy umysłowej
• 7-14 roku życia: wykształcenie elementarne i muzyczne + rysunki,
• 14 - 21 roku życia – ćwiczenia fizyczne dla chłopców po tym dopiero matematyka, astronomia, literatura, poezja, retoryka, etyka, polityka.

Wyróżnił trzy stadia uczenia się (poznanie odbywa się za pomocą zmysłów):
- Postrzeganie przez zmysły otaczających rzeczy
- Zapamiętywanie doznawanych wrażeń, bogacenie własnych doświadczeń,
- Uogólnianie wiadomości, przyswojenie ich treści na własny użytek

Na tej podstawie opracował teorię nauczania:
- Przedstawianie uczniowi odpowiedniego dobrego materiału
- Zapamiętywanie (powtarzanie)
- Uogólnianie zdobytej wiedzy ( pojęciowanie)

CELE wychowania:
- Dostarczyć państwu dobrych obywateli (potrafiących panować nad namiętnościami, dzielnych, wielkodusznych, sprawiedliwych),
- wychowanie we wszelkich formach zmierza ku ideałowi człowieczeństwa.
- wolność i wolność
- zdolność i wiedza o tym, jak swobodnie korzystać z własnego czasu
Ideały chrześcijańskie i ich wpływ na teorię i praktykę wychowawczą średniowiecza
- wszyscy są równi wobec Boga, zarówno bogacz jak i biedak, kobieta i mężczyzna, odrzucono zatem pogański zwyczaj wyrzucania dzieci ułomnych i chorych oraz zrównano prawa kobiet do nauki
- Usunięto wszelkie myśli o ciele ludzkim (zlikwidowano ćwiczenia fizyczne, kąpiele, ruch) na rzecz umartwiania się, postów, odprawiania pokuty, biczowania się, odmawiania sobie snu, dobrowolnego oszpecania się,
- życie doczesne człowieka jest tylko pielgrzymką ku lepszej przyszłości i jest okresem próby i cierpień, odrzucono wartości cenione w starożytności: siła, piękno, bogactwo, potęga, jako dobra nietrwałe i bez wartości

Działalność oświatowa Karola Wielkiego:

Zapoczątkował odrodzenie się i rozwój szkolnictwa świeckiego. Założył szkołę pałacową (uczniami byli: żona K. Wielkiego, synowie i córki, liczni krewni oraz synowie najważniejszych urzędników mających w przyszłości objąć wysokie godności świeckie i kościelne). PROGRAM tej szkoły oprócz siedmiu sztuk wyzwolonych obejmował także umiejętność redagowania dokumentów państwowych oraz zarządzeń cesarskich. Szkoła pałacowa kładła duży nacisk na astronomie i przedmioty matematyczne; nauczano w niej architektury oraz medycyny. W ten sposób K. Wielki pragnął zmienić ciemnotę swoich czasów.
- Zlecił biskupom zakładanie szkół katedralnych (dla duchownych), udostępnienie szkół klasztornych dla świeckich (chłopców) oraz utrzymywanie przy każdej parafii tzw. szkoły parafialnej (dla chłopstwa)
- Wprowadził obowiązek szkolny


Szkolnictwo kościelne w średniowieczu i jego przeobrażenia; typy szkół, zakres nauczania i metody

Typy szkół:
- szkoły parafialne (miasta i wsie) - W dostępie do szkoły parafialnej nie było ograniczeń stanowych, jedynie zabronione było uczenie się wspólne chłopców i dziewcząt.
Jako pierwsze w średniowieczu powstały szkoły klasztorne i katedralne:
- Szkoły klasztorne kształciły przede wszystkim zakonników w celu przygotowania kleru do wypełnienia posług kapłańskich (szkoły wewnętrzne), ale były one też zorganizowane dla świeckich (zewnętrzne). Rozwój szkół klasztornych przypada na wiek IX, kiedy zajęły się one również kształceniem świeckim. Niektóre klasztory wyróżniały się bardzo swą rolą np. benedyktyni (Monte Casino 529r. pracowali 7 godzin fizycznie + 2 godziny pracy umysłowej).
- Szkoły katedralne (przy diecezjach) zakładali biskupi, w celu kształcenia kleru dla diecezji. Rozkwit szkół katedralnych przypada na wiek XI-XII, kiedy to zaczęły poupadać szkoły klasztorne. Najbardziej znane szkoły katedralne to: laterańskie (Rzym), francuskie (Lyon), niemieckie (Magdeburg).
- kolegiackie (przy większych kościołach miejskich).
Zakres i metody:
- Pielęgnowano cnoty: pokory i posłuszeństwa,
- Stosowano karność szkolną (surowa dyscyplina, cele malutkie, zimne, ciemne, długie modły, kary cielesne),
- Nauczanie pamięciowe, nauczyciel czytał - uczeń powtarzał,
- Nauczano w języku łacińskim, zakazano używania języka ojczystego,
- nauka śpiewu religijnego i dużej ilości zwrotów łacińskich.
- Dziewczęta – uczyły się niewiele, ewentualnie tylko te które szły do klasztoru i zostawały mniszkami
-Nauczanie obejmowało zakres 7 sztuk wyzwolonych w dwóch cyklach:
I gramatyka, retoryka, dialektyka
II arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka


Okoliczności powstania, organizacja i rozwój pierwszych uniwersytetów

Okoliczności
- W ośrodkach szkolnych o nachyleniu filozoficznym i teologicznym (Paryż)
gdzie tworzyły się grupy studentów wokół wybitnych znawców prawa i medycyny (Bolonia, Montpellier)
- Fundacje władców świeckich i duchownych (Praga, Kraków)
- Z wewnętrznych szkół zakonnych

Organizacja:
Uniwersytety były wysoko cenione przez władców miasta i władze papieskie.
- Decyzja o założeniu uniwersytetu wymagała akceptacji papieża i władzy świeckiej.
- Działalność uniwersytetu była regulowana dekretami i przywilejami nadawanymi tym szkołom.
- Organizacja uczelni możliwa była dzięki przywilejom gwarantującym niezależność ekonomiczną i autonomię.
Rozwój:
Pierwsze uniwersytety średniowieczne zorganizowane były wg dwóch wzorów:
Bolońskiego – powstawał jako forma organizacji studentów skupionych wokół znawców prawa i medycyny, tzw. uniwersytet zawodowy prawników w Bolonii i medyków w Montpellier
Paryskiego – organizacja profesorów w silnych ośrodkach szkolnych, skupiająca liczne grono mistrzów i nauczycieli, najczęściej sztuk, filozofii, teologii
Oba uniwersytety w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju szkolnictwa, nauki i kultury w Europie. Powstające później uczelnie wzorowały się albo na jednym albo na drugim. Powstawały też uniwersytety o typie mieszanym np. w Salerno czy Oksfordzie

Akademia Krakowska; powstanie i organizacja
Powstanie:
Prośbę o założenie uniwersytetu skierował król Kazimierz Wielki do papieża Urbana V wiosną 1363 roku, zaś bulla papieska zatwierdzająca ten akt fundacyjny datuje się na dzień 1 września 1364 roku. Akademia powstała W drugiej połowie XIV wieku, w wyniku potrzeb administracji państwowej jako fundacja królewska. Do czasu jego powołania młodzież musiała wyjeżdżać po naukę za granicę.
Organizacja:
Kazimierz Wielki utworzył uniwersytet na wzorach bolońskich (uniwersytet studencki z silnym wydziałem prawa):
-Rektor wybierany przez studentów (i spośród nich) posiadał prawa w sprawach porządkowych, cywilnych i karnych,
- Król gwarantował studentom szereg przywilejów związanych ze studiami,
- Fundusze na potrzeby uczelni miały pochodzić z żup solnych w Wieliczce,
- Siedzibą uczelni był początkowo Wawel, później zamierzano go przenieść do nowej dzielnicy Krakowa zwanej Kazimierz.
Poglądy europejskich humanistów na wychowanie: Erazma z Rotterdamu i Jana Ludwika Vives’a

Erazm z Rotterdamu (1469-1536) - Marzeniem jego było stworzenie jednolitej kultury, wspólnej dla wszystkich narodów, a opartej tylko na dorobku starożytnych, Postulował oparcie życia na wskazaniach literatury klasycznej i Pisma świętego.
Edukacja:
- zwolennik kształcenia kobiet (powinny się uczyć pracy ręcznej aby w razie zubożenia mogły się same utrzymać) ale domagał się dla nich również wykształcenia umysłowego.
- Kształcenie w językach starożytnych, na tekstach starożytnej literatury (rzymskiej i greckiej), ale tak aby dzieci mogły czytać klasycznych autorów rozumiejąc ich teksty,
- Uczyć nie tylko słów ale i rzeczy,
- Uczyć poprawnego rozumowania,
- Uczyć pięknej i płynnej wymowy,
- Ograniczać nauczanie gramatyki,
- Opanowanie sporego zasobu wiedzy w zakresie mitologii, historii, geografii, przyrody, rolnictwa, astronomii, architektury, wojskowości i muzyki.
Wychowanie domowe:
o Powinni być wyrozumiali wobec dzieci,
o Okazywać dzieciom serdeczność,
o Matka – pokarm i pieszczoty,
o Ojciec – dobroć,
o Szkoła – uczy schludności i wytrwałości,
o Nauczyciel – pobłażliwość,
o Otoczenie – troskliwość i uczynność,

Jan Ludwik Vives (1492-1540) - Humanistyczną myśl o wychowaniu człowieka związał ze szkołą. Był pierwszym nowożytnym psychologiem, gdyż w swoich rozważaniach wprowadzał wątek psychologiczny odwołując się do obserwacji.
Poglądy na nauczanie i wychowywanie:
- Cel nauczania: moralne doskonalenie, szkolne nauczanie - powinno kształcić i wychowywać,
- nauczyciele: mądrzy, szlachetni i odpowiedzialni, traktujący swój zawód jak powołanie, szanowani przez uczniów i ich rodziców,
- Szkoły należy powoływać w każdym mieście, w odpowiednim miejscu, w pobliżu domów rodzinnych (współpraca z domem),
- Zalecał dbałość o rozwój fizyczny uczniów, higienę pracy umysłowej, wypoczynek na świeżym powietrzu, ograniczenie kar cielesnych,
- Postępowanie z dziećmi, metody nauczania i wychowania należy dostosować do natury i możliwości dzieci, poznawanych dzięki obserwacji wychowanków.
- Nauczyciel powinien okresowo zbierać wiadomości o uczniach i omawiać ich postępy i zdolności,
- Program nauczania powinien obejmować: łacinę, grekę, nauki rzeczowe, medycynę, filozofię, prawo, historię, język ojczysty uczniów,
- Stopniować stopień trudności stosowanie do pojętności uczniów, pobudzać ich zainteresowanie i motywować do nauki.
- Nauka języków – konwersacja, użytek praktyczny wiedzy matematycznej i przyrodniczej, jej zastosowanie w technice, wiedza przyrodnicza – z obserwacji świata zwierzęcego i roślinnego,

Teoria i praktyka pedagogiczna w Polsce doby renesansu
Główna myśl: Należy wychowywać młode pokolenie, przygotowywać je do życia i późniejszej działalności dla dobra Rzeczypospolitej. Dostrzeżono i podkreślano potęgę wychowania i dopatrywano zależności miedzy nim a pomyślnością ojczyzny.
Główne problemy wychowania, którymi się zajmowano:
- Wychowanie małego dziecka – środowisko rodzinne ma wpływ na całe życie człowieka i odwrotnie człowiek powinien pamiętać o swoich obowiązkach wobec rodziny, rodu, stanu z którego pochodzi,
- Wybór instytucji najbardziej odpowiedniej dla wychowania –spór: wychowanie domowe czy szkolne,
- Edukacyjna rola podróży - poznawanie nowych środowisk, nowych ludzi, nauka języków obcych, poznawanie obyczajów, za w pełni wykształconego uważano tego, kto poznał świat i wiele widział
Kierunki wychowania:
- Na pierwszym miejscu wychowanie religijne i obywatelskie,
- wychowanie umysłowe – edukacja językowo-literacka: języki klasyczne + nowożytne: niemiecki, angielski, francuski, polski, retoryka, historia, elementy wychowania artystycznego, fizycznego.

Szkoły parafialne:
- stawały się szkołami plebejskimi
- Uczono religii, śpiewu kościelnego, czytania i rachunków, początków łaciny,
- Ponieważ w końcu chłopi przestali posyłać dzieci do tych szkół, na początku XVIII w stały się szkołami mieszczańskimi

Szkoły średnie:
- Różnowiercze – akademickie gimnazja humanistyczne,
- Katolickie – szkoły kolonie Akademii Krakowskiej,
- Szkoły wewnętrzne zakonne,
- Seminaria duchowne,
- Szkoły publiczne zakonne – kolegia jezuickie i pijarskie.
Przedstawiciele polskiej renesansowej myśli o wychowaniu : A.F. Modrzewski, S. Petrycy
Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572)
Twórca polityczno-obywatelskiej koncepcji szkoły i zawodu nauczycielskiego. Poświęcił uwagę zagadnieniom edukacyjno – szkolnym:
- dobrobyt państwa zależy od: sprawiedliwym ustawodawstwie, moralności obywateli, w obywatelskim wychowaniu i kształceniu młodzieży,
- dbał o dobro oświaty publicznej, szkolnictwo, ludzi nauki i zawód nauczycielski – jeden z najważniejszych w Rzeczypospolitej (jako obowiązek państwa),
- Program szkół dostępnych dla uzdolnionej młodzieży męskiej proponował oprzeć na rozszerzonym o filozofię i języki obce
Sebastian Petrycy z Pilzna (1554-1626)
- odpowiedzialnością ze szkoły obarczał państwo, gdyż dobre wychowanie jest podstawą dobrego państwa,
- Twierdził, że to kim człowiek się staje zależy od: jego wrodzonych zadatków, odpowiedniego wychowania oraz rozwoju intelektualnego, człowiek nie rodzi się ani dobry ani zły
- podstawa to kurs językowy, wspólny dla wszystkich stanów,
- po ukończeniu 14r.ż. programy inne dla szlachty inne dla mieszczan,
- konieczność uczenia obok łaciny, greki, hebrajskiego języka ojczystego i innych nowożytnych potrzebnych w kontaktach handlowych i kulturalnych,
- Wychowanie dziewcząt tradycyjne, bez zajmowania się ich kształceniem umysłowym,

Reformacja jako ruch religijny i społeczny i jej wpływ na oświatę i wychowanie

- Przemiany historyczne i obyczajowe spowodowały wymuszenie na Kościele rewizji stanowisk wobec spraw szkół.
- zamęt religijny spowodował chęć wielu władców do uniezależnienia się od władzy papieża.
- Kościoły protestanckie połączyły dążenia do uniezależnienia się od władzy papiestwa i do odnowy religijnej z szeroką akcją propagowaną i urabianiem wyznawców m.in. poprzez wychowanie i naukę w języku ojczystym. Pociągnęło to za sobą również przemiany w zakresie podejścia do wychowania młodzieży.
- Luter na był źle nastawiony do szkół jako instytucji związanych z kościołem i scholastyką, potem zmienił zdanie choć nie zajmował się reformowaniem szkolnictwa

Powstanie i założenia dydaktyczno-wychowawcze gimnazjum klasycznego Jana Sturma
W Strasburgu w 1536 J. Sturm utworzył gimnazjum:
- Ideał wychowawczy gimnazjum – to mądry i wymowny chrześcijanin, a zarazem dobry obywatel, urzędnik, działacz polityczny.
- Program nauczania – Uczono greckiego, hebrajskiego, retoryki, elementów arytmetyki, geometrii, astronomii, z astrologią, muzyki. Był to więc program filologiczno-językowy, (nauczanie religii podczas nabożeństw) nie oczono języków ojczystych.
- Wprowadzono system klasowo-lekcyjny, materiał nauczania podzielono na klasy, przekazywano go stopniowo, w ustalonych ramach czasowych, utrwalono poprzez ćwiczenia pamięci, powtarzanie, sprawdziany, popisy (przedstawienia teatralne)
Działalność jezuitów na polu oświaty
prowadzili trzy typy szkół:
- Pięcioklasowe kolegium, Kolegia płatne, quadrivium
- Przygotowali własne podręczniki – w tym słynny alwar – podręcznik gramatyki łacińskiej Emanuela Alvareza – używany aż po wiek XIX w wielu szkołach nie tylko jezuickich,
- Rozwijano pamięć uczniów dbając jednak aby rozumieli materiał
- Rozbudowano zajęcia pozalekcyjne służące wychowaniu religijnemu, wprowadzono kółka samokształceniowe,
- Wychowujące rozrywki - teatr szkolny, gry i zabawy na świeżym powietrzu, wycieczki, spacery,
- Kolegia jezuickie stały się wzorem architektury szkolnej – budynki z wysokimi pokojami, oknami, przestronnymi korytarzami,
- Dbali o jakość kadry pedagogicznej – opracowali tryb kształcenia nauczycieli w seminarium nauczycielskim, łącząc kształcenie z okresami praktyki, okres kształcenia nauczyciela jezuickiego łącznie trwał około 18 lat (kolegium + praktyka),
- Zachęcano do nauki poprzez współzawodnictwo, rozbudowano system nagród i kar (w tym ośmieszających i cielesnych), skuteczny system dozoru oparty na donosicielstwie


Poglądy pedagogiczne Jana Amosa Komeńskiego
- Uważał, że nie ma konfliktu między religią
- Otrzymując od Boga naturalne możliwości rozwoju, każdy ma obowiązek rozwijać się do najwyższego możliwego poziomu- dotyczy to wszystkich , niezależnie od płci, stanu społecznego, wyznania, zdrowia (nawet upośledzony umysłowo)
- szczególnie wrażliwy na nieszczęście społeczeństwa, które można zniwelować poprzez chrześcijańskie wychowanie – w szkole
- Ponieważ kształceniem należy objąć wszystkie dzieci, to należy stworzyć jednolity system szkolny
Kształcenie od urodzenia – 24 rż., 4-sześcioletnie okresy:
1. Okres dziecinny,
2. Okres chłopięcy,
3. Okres młodzieńczy,
4. Okres dojrzałej męskości
Stąd cztery typy szkół:
Szkoła macierzysta w każdym domu, zaznajomienie z najprostszymi zjawiskami, nauka mówienia, nauka o rzeczach, ćwiczenie rozumu, przez bajki, opowiadani; robótki ręczne, budowanie, rysowanie, słuchanie muzyki, nauka łatwych piosenek, wychowanie moralne – ćwiczenie cnót – umiarkowanie, czystość, posłuszeństwo, miłość, dobroczynność, usłużność, grzeczność.
Szkoła elementarna program obejmował – język ojczysty, rachunki, początku geometrii, śpiew, religia, wiadomości o stosunkach gospodarczych i państwie, zarys historii powszechnej, główne wiadomości z geografii, ogólne wiadomości o rzemiosłach.
Gimnazjum: 6-letnie obejmuje naukę języków, historię, gramatykę, fizykę, matematykę, etykę, dialektykę, retorykę.
Studia w akademiach, czyli uniwersytetach
Cechy szkolnictwa: Powszechność, Bezpłatność, w języku ojczystym, Drożność.

Uważał, że wychowanie człowieka wymaga(na podstawie obserwacji porządku świata roślinnego i zwierzęcego):
Zasady stopniowania trudności (stosownie do okresu rozwoju dziecka):
- Przechodzenia od szczegółu do ogółu i odwrotnie,
- Przechodzenia od rzeczy znanych do nieznanych (np. od języka ojczystego do obcego),
- Od rzeczy bliskich do dalszych.
Nauczania poglądowego
- Podstawą procesu nauczania powinno być poznanie zmysłowe, a więc poznanie rzeczy przed nazwą,
- Nauczyciel podając wiedze powinien się liczyć z wiekiem swoich wychowanków,
- Powinny być rozwijane równomiernie: rozum, mowa, ręka, a nie tylko zmysł słuchu.

Koncepcja wychowania i edukacji Johna Locke’a

- Poglądy opierał na podstawie doświadczenia jako: Ucznia , Nauczyciela, Lekarza, Badań nad umysłem ludzkim, Doświadczenia politycznego
- Zajął się wychowaniem fizycznym, moralnym i umysłowym,
- umysł dziecka to tabula rasa, wychowanie decyduje o tym jakim się stanie człowiekiem
- „Zdrowy duch w zdrowym ciele” – wychowanie fizyczne opierał: Na zdrowym trybie życia, Hartowaniu, Zapewnieniu właściwego odzienia, Ruchu, Zabawy, Odpowiedniego żywienia
- Wychowanie moralne – opierał na: Odwoływaniu się do poczucia honoru, Podporządkowaniu emocji rozumowi, Środkiem wychowawczym niech będą pochwały i nagrody, Kary fizyczne tylko w wyjątkowych wypadkach – uporu i krnąbrności, Zasadnicze znaczenie dla dobrego wychowania ma dobry przykład z domu rodzinnego i rodziców, a nie szkoła, Mogą to zapewnić również odpowiednio dobrani nauczyciele, Podkreślał potrzebę jednolitości i stałości w postępowaniu z dzieckiem.
- Wychowanie umysłowe – doceniał kształcenie, ale:nie popierał nabijania w dziecięce głowy zbędnych wiadomości i umiejętności, rozwijanie umysłu rozumiał jako logiczne myślenie, trzeźwą ocenę sytuacji
Jan Jakub Rousseau i jego koncepcja wychowania naturalnego
- Potępiał teorię i praktykę wychowania domowego i szkolnego, jako wytwór cywilizacji i kultury, źródło fałszywych sądów o człowieku, społeczeństwie i wzajemnych relacjach między ludźmi, utrwalający nierówność.
- odrodzenie ludzkości może nastąpić przez wychowanie jednostek zgodnie z prawami natury i w warunkach naturalnych.
- regulatorem tempa rozwoju jest natura: wewnętrzne siły dziecka i świat przyrody na nie oddziałujący.
- wychowanie proponowane przez Rousseau, powinno być progresywne, zgodnie z ujawniającymi się fazami rozwoju dziecka, jego zainteresowaniami dążeniami poznawania świata w toku bezpośredniego doświadczenia wychowawca powinien jedynie dbać o to, aby nic nie zakłóciło fizycznego i moralnego rozwoju dziecka.
Działalność i zasługi Stanisława Konarskiego na polu oświaty w Polsce XVIII w.
Stanisław Konarski – prekursor KEN-u,
Program polityczny Konarskiego dotyczył:
- Szkolnictwo uczynił kuźnią wychowania obywatelskiego
- Opierał się na ideałach pedagogicznych europejskich np. Jona Locke’a
- Najważniejszą jego zasługą jest jednak założenie w Warszawie Collegium Nobillium, czyli szkoły ekskluzywnej dla synów bogatej szlachty, którzy mieli stanowić elitę przyszłej władzy. Organizacja i program tej szkoły wzorowany był na Collegium Nazarenum w Rzymie, francuskich akademiach szlacheckich oraz szkole kadetów Stanisława Leszczyńskiego,
- Ideał wychowawczy to: Dobry chrześcijanin, Zdrowy, uczciwy i światły człowiek, Rozumny i odpowiedzialny obywatel, Patriota
Opracował tzw. Ustawy szkolne, które objęły:
- Kształcenie nauczycieli, ich prawa i obowiązki,
- Model nauczyciela pijarskiego- obywatela,
- Programy nauczania i organizację szkół,
- Zasady nadzoru pedagogicznego, w tym opiniowania nauczycieli
- Był to pierwowzór polskiego ustawodawstwa szkolnego i pragmatyki nauczycielskiej. Wynikiem jego pracy było przygotowanie podwaliny pod całościową reformę edukacji w Polsce oraz wykształconych nauczycieli.
Idea Nowego Wychowania i jej wpływ na teorię i praktykę edukacyjną XX w.
- Podstawą teoretyczną tego ruchu pedagogicznego był pajdocentryzm, według którego dziecko jest centralnym punktem wszelkiej działalności pedagogicznej
- Konieczna jest bliska współpraca szkoły i domu w procesie wychowania
- Autorytet nauczyciela i podręcznika, stopnie formalne kształcenia, mechanistyczna psychologia, idealizm etyki, surowość i karność, oparcie kształcenia na systemie klasowo-lekcyjnym, metodach pamięciowych i neohumanistycznym programie, brak indywidualizacji nauczania i oparcie go na toku podającym – wszystko to zostało poddane krytyce
- żądano zmiany zarówno treści jak jakości wychowania i nauczania;
- cel: umożliwić każdemu uczniowi rozwój jego osobowości w satysfakcjonujący go sposób.
Oświata polska w II Rzeczypospolitej: stan i reformy szkolne
Stan oświaty w pierwszych latach niepodległości
- Listopad 1918 roku był punktem zwrotnym w dziej ach narodu polskiego.
- Po długoletniej niewoli na arenę światową weszła ponownie suwerenna Polska.
- Był to jednak początek procesu budowy podstaw odrodzonego państwa polskiego w niezmiernie złożonych warunkach ekonomicznych, politycznych i społecznych.
- Trudna była również sytuacja w dziedzinie edukacji (mimo niewątpliwego dorobku społeczeństwa polskiego w zakresie praktyki i myśli pedagogicznej z okresu poprzedzającego odzyskanie niepodległości).
- W spadku po minionym okresie przypadł Drugiej Rzeczypospolitej stosunkowo wysoki wskaźnik analfabetyzmu.
- Z danych uzyskanych ze spisu powszechnego z 1921 roku wynika, że Polska miała wtedy ponad 6,5 min analfabetów, co stanowiło około 33% mieszkańców kraju powyżej 10 roku życia.
- Zjawisko analfabetyzmu dotyczyło w szczególności starszego i najstarszego pokolenia (w 60 lat zarejestrowano aż 54,2% analfabet6w, w wieku 40-59 lat - 42,2%) i występowało przede wszystkim na wsi. Charakterystyczna była również jego geografia, ukazująca największe nasilenie tego zjawiska w województwach centralnych i wschodnich.
- Po zaborach szkolnictwo na ziemiach polskich różniło się dość znacznie pod względem ilościowym, organizacyjnym, programowym i dydaktycznym.
- Stąd głównym zadaniem państwa było ujednolicenie ustroju i poziomu szkolnictwa oraz nadzoru pedagogicznego.
- Nadzór był sprawowany przez MWRiOP, które sprawowało go faktycznie jedynie nad szkolnictwem byłego Królestwa kongresowego i Galicji. Natomiast ministerstwo nie przejęło szkolnictwa śląskiego, gdzie województwo śląskie uzyskało status autonomiczny.
Reformy szkolne i ustawy
- Do treści programu oświatowego K. Praussa nawiązano podczas obrad 0gólnopolskiego Zjazdu Nauczycielskiego, który odbył się w Warszawie w dniach 14-17 kwietnia 1919
Zjazd zwany również Sejmem Nauczycielskim, zgromadził ponad ośmiuset delegatów z około czterdziestu zrzeszeń nauczycielskich (choć zasadniczą rolę odegrały trzy spośród nich: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego oraz Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych - utworzony w trakcie Zjazdu w wyniku połączenia galicyjskiego Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego i Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskiego Szkół Początkowych działającego na terenie byłego Kró1estwa Polskiego)
- Debatom plenarnym i posiedzeniom w sekcjach (ustroju szkolnego, wychowania przedszkolnego, oświaty pozaszkolnej, szkoły powszechnej, szkoły średniej, szk6ł zawodowych, seminari6w nauczycielskich, kształcenia nauczycieli szkół średnich, pragmatyki nauczycielskiej, higieny szkolnej i wychowania fizycznego) przyświecało dążenie do opracowania wniosków, które byłyby wiążące dla władz państwowych.
- Ostatecznie Sejm opowiedział się: obowiązkiem szkolnym od 7 roku życia, zasadą obowiązkowej siedmioletniej szkoły powszechnej stanowiącej podstawę kształcenia w szkole średniej, opowiedziano się za kształceniem nauczycieli szkól powszechnych w 2-letnich studiach pedagogicznych (szkole zawodowej) na podbudowie szkoły średniej ogólnokształcącej.
Uchwały sejmu nie miały jednak mocy obowiązującej, które miały następujące
Dokumenty prawne:
- I Ustawa o tymczasowym ustroju władz szkolnych – 4 czerwca 1920r
- Powierzała kierownictwo i zwierzchność nad wychowaniem publicznym w Rzeczypospolitej ministrowi,
- Tworzyła okręgi szkolne, i organy samorządu szkolnego
- Określała kompetencje kuratorów
- Znosiła zależności szkół od organów administracji politycznej,
- Dekrety: o obowiązku szkolnym z 7 lutego 1919 roku
- Wprowadzał obowiązek szkolny (na terenie byłego zaboru rosyjskiego) określając granice wieku szkolnego, sposoby kontroli i realizacji przymusu szkolnego
- Dekret o kształceniu nauczycieli szkól powszechnych z 7 lutego 1919 roku
- normował sprawę przygotowania kadr nauczycielskich przyjmując 5-letnie seminarium nauczycielskie jako podstawowy zakład kształcenia
- Konstytucja z 17 marca 1921 roku :
- Obowiązek nauki szkolnej w szkole powszechnej, bezpłatne nauczanie w szkołach państwowych i samorządowych, obowiązkowa nauka religii we wszystkich typach szkól do 18 roku zycia.
- Ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkól powszechnych z 17 lutego 1922 r
- Uzależniała stopień organizacyjny szkoły od liczby dzieci: do 60 – jednoklasowa + 1 nauczyciel, 61-100 – dwuklasowa + 2 nauczycieli, ponad 300 – siedmioklasowa
- Droga do szkoły nie więcej niż 3 kilometry,
- Udział państwa i samorządów w finansowaniu szkół
Typy szkół
- strukturę i program szkoły średniej zostały zawarte w Programie naukowym szkoły średniej z 1919 r.
- dwa typy szkoły średniej: o podstawie humanistycznej i o podstawie matematycznej,
- zachowano 8–letni kurs nauki podzielony na dwa szczeble: 3-letni przygotowawczy (gimnazjum niższe) i 5-letni systematyczny (gimnazjum wyższe),
- zachowywała jednak elitarny charakter z powodu niskiego stopnia organizacji szkól powszechnych i wysokich kosztów kształcenia w gimnazjum 9przeważały średnie szkoły prywatne)

- Odrębnym, ale nie uregulowanym torem szło szkolnictwo zawodowe wg organizacji ukształtowanej jeszcze w czasie zaborów,
- Szkoły zawodowe dzieliły się na 6 grup: techniczne, rzemieślniczo-przemysłowe, mistrzowskie, handlowe, rolnicze, i żeńskie szkoły przemysłowe oraz gospodarcze.
- Podział ten przetrwał do połowy lat 30-tych,
- Dopełnieniem tych szkół było szkolnictwo dokształcające obejmujące terminatorów i młodocianych robotników
- Regulowała to szkolnictwo Ustawa o pracy młodocianych i kobiet z 1924 r. regulująca czas pracy młodzieży poniżej 18 lat i nakładająca obowiązek dokształcania dla młodocianych.

- Po odzyskaniu niepodległości podjęto także prace organizacyjne w zakresie szkolnictwa wyższego
- Przystąpiono do rozbudowy sieci szkół wyższych i przygotowania nowego ustawodawstwa regulującego ich funkcjonowanie
- Sejm przyjął "Ustawę o szkołach akademickich" 13 lipca 1920 r. w której ustalał jednolity ustrój tych szkół i zwierzchnią władzę ministra
- Określał zadania tych szkół, ich samorządność, wewnętrznej struktury, toku studiów, uprawnień i obowiązk6w pracowników, naukowych oraz studentów.
- Gwarantował także prawo wolności nauki i nauczania, zapewniał przewagę organów kolegialnych (zebrania og61nego profesorów, senatu, rady wydziału).
- Z urzędem rektora nie łączyły się istotniejsze uprawnienia, a jego wybór - na okres jednego roku - nie podlegał zatwierdzeniu przez władze państwowe.
- Ustawa dopuszczała również tworzenie prywatnych szk6ł akademickich (regulując tryb ich zakładania).
- Państwowe uczelnie: Uniwersytet Jagielloński, Warszawski, Jana Kazimierza (we Lwowie), Stefana Batorego (w Wilnie), Poznański, Politechnika Lwowska, Warszawska, akademia Medycyny Weterynaryjnej (we Lwowie), SGGW, Akademia Górnicza (w Krakowie),
- Prywatne uczelnie: KUL w Lublinie, ASP w Krakowie, Wolna Wszechnica Polska w Warszawie, Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie.
- Czołową instytucja naukową była Polska Akademia Umiejetności – instytucja użyteczności publicznej, pod opieka władz państwowych, udzielająca zasiłków na instytucje naukowe, wydawnictwa, badania naukowe i stypendia krajowe i zagraniczne.

- Po odzyskaniu niepodległości w nowy etap swego rozwoju wkroczyła także oświata pozaszkolna
- Rozpoczęły działalność trzy największe organizacje społeczno-oświatowe: Towarzystwo Czytelni Ludowych. Towarzystwo Szkoły Ludowej, Polska Macierz Szkolna.
- W rozwój pozaszkolnej pracy oświatowej włączyły się również inne instytucje oświatowe, np.. Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych i powstały na jego bazie – W 1928 r. - Instytut Oświaty Dorosłych, Instytut Oświaty i Kultury im. S. Staszica, Związek Teatrów Ludowych a następnie Instytut Teatrów Ludowych (od 1929 r.).
- Ważne miejsce w pozaszkolnej pracy oświatowej zajmowała działalność organizacji młodzieżowych, w szczególności związków młodzieży wiejskiej (Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej, Małopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej, Związku Młodzieży Wiejskiej RP "Wici", Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej „Siew”), Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży, Związku Strzeleckiego.
- Organizacje te stanowiły dla ówczesnej młodzieży polskiej cenną platformę samokształcenia.
- Funkcję przygotowania do odbioru kultury, udziału w życiu kulturalnym i budzeniu i rozwijaniu zainteresowań spełniały uniwersytety powszechne w mieście i uniwersytety ludowe na wsiach - pierwszy Uniwersytet Ludowy powstał w Dalkach pod Gnieznem w 1921 r. założony przez ks. Antoniego Ludwiczaka.
Rozwój oświaty po 1932 roku
- Nadzieje na ożywienie reform oświatowych przyniósł przewrót majowy w 1926 roku Józefa Piłsudskiego.
- Zasadniczą reformę szkolna zapoczątkowała Ustawa o ustroju szkolnictwa przygotowana przez Ministra WRiOP Janusza Jędrzejewicza z 11 marca 1932 r .
- Powyższa ustawa (nazywana często Jędrzejewiczowską) była aktem prawnym unifikującym definitywnie szkolnictwo w Polsce i likwidującym ostatnie pozostałości ustawodawstwa oświatowego państw zaborczych.
- Regulowała w szczególności zagadnienia dotyczące ustroju i zadań przedszkoli, szkół powszechnych, szkół średnich i zawodowych, kształcenia nauczycieli. Podejmowała także zasadnicze kwestie odnoszące się do szkolnictwa wyższego.
* * *
- Na podstawie tej ustawy szkolnictwo powszechne zostało podzielone na trzy szczeble organizacyjne i programowe: (Szkoła powszechna III stopnia pełne trzy szczeble programowe, szkoła II stopnia - pierwszy i drugi szczebel programowy oraz najważniejsze składniki szczebla trzeciego, szkoła 1 stopnia - pierwszy szczebel programowy i wybrane elementy szczebla drugiego i trzeciego). Szkołami I stopnia, o 2-1etnim III oddziale i 3-letnim IV oddziale, zostawały dotychczasowe jednoklasówki i szkoły dwuklasowe, realizujące dotąd w większości program pięciu oddziałów szkoły powszechnej.
- Szkoła pierwszego stopnia była przeważającym typem na wsi. Stan ten oraz oparcie szkoły średniej na drugim szczeblu programowym szkoły powszechnej (prowadzącym nauczanie w zakresie programu 6 oddziałów) znacznie utrudniały młodzieży wiejskiej dostęp do kształcenia na poziomie średnim.
* * *
- Ustawa powyższa wprowadziła 6-1etnią średnią szkołę średnią ogólnokształcącą podzieloną na 4-letnie gimnazjum (jednolite pod względem programowym) i 2-letnie liceum (o zróżnicowanym programie, realizowanym w ramach wydziałów, których podstawę dydaktyczną stanowiły odpowiednio dobrane grupy przedmiotów).
* * *
- Szkolnictwo zawodowe stało integralną i pełnowartościową częścią systemu szkolnego. W myśl postanowień ustawy objęło ono:
- szkoły zawodowe typu zasadniczego (stopnia niższego, gimnazjalnego, licealnego)
- szkoły przysposobienia zawodowego
- szkoły mistrzów i szkoły nadzorców
- zawodowe kursy specjalistyczne oraz kursy uzupełniające.
- Obowiązek dokształcania przesunięto do lat 18
- Przebudowa szkolnictwa zawodowego zapoczątkowana ustawą z 1932 r. polegała na przekształceniu istniejących szkół i nadawaniu im nowego stopnia organizacyjnego
- Usiłowano zarazem dostosować bardziej niż dotychczas ~ do potrzeb różnych działów ówczesnej gospodarki, w szczególności przemysłu. W marcu 1937 Sejm uchwalił ponadto osobną „Ustawę o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających”.
* * *
- Ustawa dokonywała także istotnych zmian w zakresie kształcenia nauczycieli. W miejsce funkcjonujących dotąd seminariów nauczycielskich wprowadzono 3-letnie licea pedagogiczne (oparte na gimnazjum) oraz 2-1etnie pedagogia 9oparte na programie liceum ogólnokształcącego).

- Ustawa nie pomijała problematyki kształcenia niepełnosprawnych. Nie rozstrzygała jednak czasu trwania obowiązku szkolnego dla tej kategorii dzieci,
- Wyjaśniała, że dzieci te mogą być zwolnione z obowiązku szkolnego, jeśli nie ma zorganizowanej dla nich szkoły w miejscu ich zamieszkania lub pobytu
* * *
- Po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie pojawiło się również pojęcie oświaty pozaszkolnej odnoszone do osób powyżej 18 roku życia.
- Sejm przyjął także osobną ustawę "O prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych. Akt ten oddając to szkolnictwo pod nadzór państwa określał również warunki wymagane przy jego tworzeniu i prowadzeniu.
* * *
- Na podstawie odrębnej ustawy z 15 marca 1933 roku przeprowadzono również reformę szkolnictwa wyższego.
- W porównaniu ustawy z 1920 r. rozszerzono uprawnienia Ministra WRiOP (do jego kompetencji miało należeć m. in. tworzenie i zwijanie katedr, wydziałów i zakładów).
- Wzmocniono zarazem władzę rektora (zyskał on prawo zawieszania uchwał zebrania ogólnego profesorów i senatu ze względu na "interes publiczny" lub "dobro szkoły
- Minister WRiOP opierając się na nowej ustawie, jeszcze w 1933 r., zlikwidował 52 katedry w szkołach akademickich.
- Wśród uczonych, których pozbawiono katedr znaleź1i się m. in.: pedagog Ludwik Jaxa-Bykowski, filolog klasyczny Jan Sajdak, fizyk Wojciech Rubinowicz, matematyk Kazimierz Kuratowski, historyk kultury i wychowania Stanisław Kot.
Szkoła średnia wg Jana F. Herbarta: nauczanie wychowujące, stopnie formalne nauczania

- Twórcą i organizatorem gimnazjum humanistycznego był wspomniany wcześniej Wilhelm von Humboldt
- Ale teorię tego gimnazjum, ideał wychowawczy i porządek programowo-dydaktyczny w kategoriach pedagogicznych sprecyzował Jan Fryderyk Herbart w dziełach: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania (1806) i Wykłady pedagogiczne w zarysie {1835}.
- Herbart wyodrębnił pedagogikę, jako naukę wspartą na etyce, z której wyprowadza się cele wychowania, i psychologii, która wskazuje środki wychowania.
- Jego teoria dydaktyczna stała się podstawą praktyki nauczania w szkole średniej. Opracował schemat lekcji, który dał podstawę zasadzie tzw. stopni formalnych nauczania.
- Ustalał sposób prowadzenia lekcji i uzasadnił go psychologicznie.
- Herbart twierdził, że nauczanie musi mieć charakter wychowujący, podporządkowany zasadom moralnym a jego celem jest uformowanie silnego charakteru wychowanka.
- Można to osiągnąć tylko przez dobór treści nauczania tak, by zainteresowania ucznia kierowały się słusznym ideom, co zapewnić może jedynie studiowanie literatury antycznej i zawartemu w niej bogactwu idei humanistycznych.


Jan Henryk Pestalozzi i jego koncepcja ogólnokształcącej szkoły ludowej oraz nauczania elementarnego

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827) - "ojciec ogólnokształcącej szkoły ludowej"
- Nowe cele szkoły ludowej zdefiniował Szwajcar Jan Henryk Pestalozzi.
- W ciągu długich lat pracy pedagogicznej z dziećmi najuboższymi, często osieroconymi, stworzył teoretyczne podstawy nauczania początkowego, którego celem była nie wiedza i umiejętności zawodowe rolnika lub rzemieślnika, ale ogólny rozwój dziecka.
- Swoją myśl przedstawił w książce „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” (1801).
- Zasady wychowania dzieci z ludu wyprowadził Pestalozzi z oświeceniowej teorii ogólnego rozwoju trzech naturalnych sił człowieka: fizycznej (ręka), będącej podstawą zdolności do pracy, moralnej (serce) , na której wspiera się stosunek do ludzi i do świata oraz intelektualnej (głowa) , zapewniającej - dzięki rozwinięciu zdolności poznawczych - umiejętność poruszania się w świecie ludzkim i przyrody .
- Pestalozzi opracował metodę nauczania elementarnego, opartą na analizie i syntezie.
- Jej podstawą było upoglądowienie procesu dydaktycznego tak, aby w umyśle ucznia powstawały jasne i precyzyjne pojęcia.
- Kładł nacisk na wyrabianie sprawności działania, umiejętności stosowania nabytej wiedzy w praktyce, rozpoznawania otaczającej dziecko rzeczywistości i odnajdywania w niej swojego miejsca, wiary we własne siły i rozwijania zdolności.
- Do programu włączył nauczanie rzemiosł, a nawet metod pracy fabrycznej, gdyż "chciał wychować ludzi ogólnie wykształconych i wszechstronnie rozwiniętych, wyposażonych w różnego rodzaju umiejętności i nawyki przydatne m.in. w pracy w rzemiośle, manufakturach i fabrykach", aby umożliwić im osiągnięcie wolności moralnej, intelektualnej i ekonomicznej.

Francuskie szkoły elementarne ogólnokształcące.
- Przekształcenie stanowej szkoły lodowej w szkołę ogólnokształcącą elementarną trwało prawie stulecie. Zadecydowały rządy państw i opinie pedagogów.
- Zaangażowanie władz wyrażało się w postaci aktów ustawowych, regulujących tę dziedzinę oświaty.
- W Cesarstwie Niemieckim, po zjednoczeniu Rzeszy, i we Francji w latach 1880-1886 wprowadzono nawet przymus, gwarantujący realizację obowiązku szkolnego.
- Francuska reforma wprowadziła powszechny, siedmioletni obowiązek szkolny, realizowany w szkole bezpłatnej i świeckiej, z odpowiednio poszerzonym programem o przedmioty matematyczno-przyrodnicze i takie, które mogły być przydatne w przyszłej pracy zawodowej. Szkoła elementarna uzyskała wówczas wysoki poziom organizacyjny i programowy oraz weszła do systemu szkolnego.

Początki nowoczesnego kształcenia nauczycieli elementarnych
- Praca w szkole elementarnej wymagała wykwalifikowanych nauczycieli.
- Kształcili się w seminariach, które formę pedagogiczną zawdzięczały J. H. Pestalozziemu, jako twórcy metodyki nauczania początkowego.
- Przeważnie trzyletnie seminaria nauczycieli elementarnych łączone były ze szkołami ćwiczeń.
- Program obejmował oprócz przedmiotów ogólnokształcących podstawy pedagogiki i metodyki.
- Na ziemiach polskich takie seminarium w początkach XIX w. zorganizowano w Poznaniu i Łowiczu.
- Rozwój seminariów przyczynił się do utrwalenia poglądu, że w szkole ludowej ważniejszy jest nauczyciel niż podręcznik.
- Pogląd ten uwypuklił Adolf Diesterweg (1790-1866), "nauczyciel nauczycieli niemieckich". Jego Przewodnik w kształceniu nauczycieli niemieckich (1834) przez wiele lat był klasycznym podręcznikiem pedagogiki. Był on też zwolennikiem szerokiego wykształcenia ogólnego nauczycieli szkół ludowych.
- Seminaria te oparte na programie szkoły elementarnej, stały się w XIX wieku jedna z podstawowych dróg kariery młodzieży chłopskiej ale do XX wieku ich ukończenie nie dawało wstępu na uniwersytety.

Sytuacja dziecka i jego prawa w końcu XIX i w pierwszej połowie XX wieku

Sytuacja dzieci
- Poważnym i dramatycznym problemem społecznym były dzieci osierocone, zwłaszcza w okresach zamieszek i wojen, a w regionach uprzemysłowionych i w dużych miastach - nawet w okresach pokoju - dzieci bez stałej opieki rodzicielskiej.
- Wielka skala tego zjawiska pobudzała instytucje charytatywne i grupy wyznaniowe, a w drugiej połowie XIX w. samorządy lokalne, do organizowania instytucji opiekuńczych - ochronek, które zaczęły powstawać już pod koniec XVIII w.
- Z zainteresowań pedagogów tymi problemami narodziła się pedagogika przedszkolna w pierwszej połowie XIX w. i pedagogika społeczna na przełomie wieków.
- W XX w. sprawy ochrony dziecka: pedagogicznej, społecznej i prawnej, stały się konstytucyjnym obowiązkiem państwa, gwarantowanym przepisami prawa cywilnego i administracyjnego. Powstały wyspecjalizowane instytucje nadzoru i opieki, finansowane przez państwo.
- Po I wojnie światowej nastąpił rozwój międzynarodowych instytucji, walczących o zagwarantowanie dzieciom prawa do opieki i wszechstronnego rozwoju.
Prawa dziecka
- Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom (UISE) proklamował w 1924 r. Deklarację Praw Dziecka zwaną Deklaracją Genewską. Pod egidą Ligi Narodów przyjęło ją kilkadziesiąt państw świata, jako normę prawa międzynarodowego, a nie filantropii.
- Głosiła ona, iż "mężczyźni i kobiety wszystkich narodowości uznają, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego", zapewnić warunki normalnego rozwoju fizycznego i duchowego, chronić przed głodem, opuszczeniem, demoralizacją, wyzyskiem'. Deklaracja dała podstawę wielu następnym dokumentom prawnym środowiskiem ochronie dziecka, przygotowywanym po II wojnie światowej pod patronatem ONZ.
- Deklarację uzupełniono w 1948 r.; w 1959 r. zgromadzenie ogólne ONZ uchwaliło Deklarację Praw Dziecka, a następnie w 1989 Konwencję Praw Dziecka; Polska ratyfikowała Konwencję w 1990 r.
- W XX w. w wielu państwach poszukiwano rozwiązań, pozwalających na całkowite lub częściowe zastąpienie rodziny, a zwłaszcza pracującej kobiety - matki, w funkcjach wychowawczych przez instytucje państwowe.
- W państwach totalitarnych (ZSRR, Niemcy hitlerowskie) miało to na celu eliminowanie ideologii wychowawczej niezgodnej z oficjalną, państwową. Przynosiło to dramatyczne skutki, zatrważające rozmiarem urazów psychicznych i szkód charakterologicznych.
- Rozwijająca się od końca XIX w. psychologia eksperymentalna i pedagogika potwierdziły obecną w tradycji europejskiej myśli pedagogicznej prawdę, że najwłaściwszym i najkorzystniejszym naturalnym środowiskiem wychowawczym jest dla dziecka rodzina. Znalazło to wyraz w Preambule do Konwencji Praw Dziecka ONZ (1989) w postaci zapisu, że rodzina "powinna być otoczona niezbędną ochroną i wsparciem, aby mogła w pełnym zakresie wypełniać swoje obowiązki w społeczeństwie".


Powstanie i rozwój instytucji wychowania przedszkolnego; działalność F.W. Froebla i M. Montessori

Fryderyk Wilhelm Froebel (1782-1852)- twórca teorii wychowania przedszkolnego
- Teorię wychowania przedszkolnego rozwinął niemiecki nauczyciel i filozof F.W Froebel. Dzięki niemu ochronka stała się miejscem, w którym odbywa się praca pedagogiczna w celu przygotowania dziecka do dalszej nauki.
- Pod wpływem studiów u J.H. Pestalozziego nad metodą nauczania w szkołach ludowych zaczął poszukiwać metod wychowania właściwych dla dzieci w wieku przedszkolnym. Stwierdził, że podstawowym środkiem wychowawczym, zgodnie z rozwojem psychofizycznym dzieci młodszych, jest zabawa.
- Opracował metodykę pracy przedszkolnej, rodzaje i formy zabawek (nazwał je "darami"), tak by za ich pomocą dzieci mogły w "ogródku dziecięcym" (Kindergarten) ćwiczyć i wszechstronnie rozwijać swoje uzdolnienia.
- Uważał, że takiemu wychowaniu, pod okiem odpowiednio przygotowanych nauczycielek, powinny podlegać wszystkie dzieci w wieku przedszkolnym, niezależnie od statusu materialnego rodziców.
- Okres wychowania przedszkolnego uznał, bowiem za integralną część wychowania ogólnego.
- Systemem Froebla zainteresowała się cala Europa (także Polacy).Wpłynął na rozwój teorii wychowania przedszkolnego.
- Zarówno teoria Froebla jak i organizowane przez niego kursy dla wychowawczyń - "przewodniczek zabaw" - przyczyniły się do powstania i rozwoju seminariów dla wychowawczyń przedszkolnych (freblanek) w drugiej połowie XIX w. i w początkach XX.

Przedszkole w XX wieku – działalność Marii Montessori
- Kolejny etap w rozwoju przedszkoli należał do włoskiej lekarki i pedagoga Marii Montessori (1870-1952), autorki książki Domy dziecięce, Metoda pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci” (1909, wyd. polskie już w 1913!).
- Krytykując metodykę pracy przedszkolnej Froebla, rozwinęła jego zasadę współpracy przedszkola z domem rodzinnym dziecka. Stworzyła nowoczesne ośrodki wychowania małych dzieci pod nazwą Casa dei bambini (Dom dziecięcy) w robotniczej dzielnicy Rzymu, w których wszystkie urządzenia dostosowane zostały do wymiarów dziecka.
- Ścisły kontakt Domu z rodzicami zapewniał jednolitość kierunku wychowawczego.
- Nauczycielki prowadziły systematyczne obserwacje rozwoju dziecka także fizycznego.
- Starannie zorganizowane czynności i ćwiczenia (od samoobsługi, przez zabawę, po początki nauczania i wypoczynek) miały prowadzić do "samorzutnego rozwoju indywidualności zarówno pod względem umysłu, jak uczuć i sił fizycznych".
- Wybitną przedstawicielką polskiej pedagogiki przedszkolnej, łączącej elementy teorii Froebla i Marii Montessori, była w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w. Maria Weryho.Radziwiłłowiczowa (1858-1944), która w Polsce niepodległej kierowała Referatem Wychowania Przedszkolnego w resorcie oświaty.
- W XX w- przedszkola stały się integralnym, choć nie zawsze obowiązkowym, ogniwem systemów szkolnych, ze względu na uznane przez pedagogów i rodziców wartości ogólnowychowawcze.
- Ich funkcje kompensacyjne - przez wyrównywanie braków wychowawczych środowiska rodzinnego i indywidualnych opóźnień dziecka przed startem do nauki szkolnej – i opiekuńcze, ułatwiają rodzinom wywiązywanie się z obowiązków wychowawczych.
- Mogą być też skutecznym instrumentem polityki społecznej i ekonomicznej państwa, co wpłynęło - obok czysto pedagogicznych walorów przedszkola - na rozwój tej instytucji w krajach obozu socjalistycznego.
- Władze oświatowe i samorządowe, na które spada znaczna część kosztów utrzymania przedszkola, skłonne są do ograniczania funkcji pedagogicznych na rzecz opiekuńczych oraz do skracania okresu wychowania przedszkolnego.