Realizm kontra idealizm w literaturze

Charakterystyczne dla realistόw jest przyjmowanie takich postaw jak egoizmczy konformizm, gdyż uważam, że cechują one ludzi twardo stąpających po ziemi i dbających o własne interesy. Idealistόw charakteryzuje gotowość do poświęcenia w imię jakiejś większej idei, dla dobra jakiejś konkretnej grupy np.: społecznej, religijnej,narodowościowej. W swojej prezentacji chciałabym przede wszystkim przedstawić obydwie te postawy oraz wykazac wyższość jednej z nich.
Ludzie zawsze- według mnie- przyjmują jedną z tych postaw. Jest to uzależnione od wielu czynnikόw jak na przykład od środowiska, w ktόrym przyszło mu żyć; dlatego, że oddziaływanie jednego człowieka na drugiego prowadzi najczęściej do jego podporządkowania słabszego silniejszemu. Kolejnym czynnikiem wpływającym na przyjętą postawę życiową jest wychowanie- bowiem rodzina jest pierwszą szkołą, ktόra kształtuje młodego człowieka. Ostatnim- nie mniej ważnym czynnikiem- jest sytuacja geo- polityczna, w jakiej przyszło żyć danemu człowiekowi. Wiadomo, że dobrobyt prowadzi raczej do egoizmu i konformizmu, a niedostatek i niewola lub inne skrajne sytuacje jak np.: epidemia wyzwalać może w człowieku idealizm. Dlatego też wybrałamtakie lektury, ktόrych bohaterowie przyjmowali odpowiednie postawy. I tak w ‘Dziadach cz. III’ Adama Mickiewicza Gustaw przemieniając się w Konrada stanie się dla nas symbolem idealisty- wojownika o niepodległość. Przedstawię jego postawę prometejską*, ktόra pojawia się w tak zwanej Wielkiej Improwizacji.
Kolejnym bohaterem- idealistą, ktόrego postawę scharakteryzuję jest dr. Rieux z ‘Dżumy’ Alberta Camusa. Jego postawa w obliczu epidemi w Oranie, jest moim zdaniem typowym przykładem poświęcenia dla bliźniego, nawet za cenę najwyższą- życie.
Na końcu scharakteryzuję bohaterkę, kierującą się w życiu własną wygodą i skrajnym wręcz egoizmem- Izabelę Łęcką z ‘Lalki’ Bolesława Prusa
Sprόbuję określić idealizm jako postawę pozytywną, ktόra jest jakby właściwa każdemu człowiekowi, a z drugiej strony realizm i egoizm jako postawy o wydźwięku negatywnym.
W zakończeniu mojej wypowiedzi ukażę wspόłczesne symbole idealizmu jak na przykład nieżyjący juz bard ‘Solidarności’ Jacek Kaczmarski; oraz egoizmu, ktόrymi są bohaterowie wspόłczesnej sceny politycznej- ‘głόwni aktorzy’ wielu afer polityczno- gospodarczych. Wniski, ktόre wynikają z tematu mojej prezentacji to fakt, że idealizm jest postawą szlachetniejszą dla człowieka, a z kolei realizm czasami jest nam potrzebny do trzeźwej oceny własnych możliwości.

W XIX wieku po utracie przez Polskę niepodległości wielu młodych ludzi należy do szeregu związkόw, towarzystw czy organizacji, ktόrych celem jest walka narodowo-wyzwoleńcza. Sam manifest romantyczny wymaga na wspόłczesnych pewną dozę idealizmu, zawartą już w ‘Odzie do młodości’ Adama Mickiewicza (cytat).W III cześci ‘dziadόw’ Mickiewicz ukazuje nam Gustawa, ktόry w więzieniu z czułego kochanka przemienia się w bojownika o niepodległość Polski-Konrada. Konrad przyjmuje postawę prometejską to znaczy samotnego buntu przeciw Bogu, siłom natury i ograniczeniom wolności ludzkiej oraz zgody na poświęcenie się dla szczęścia ludzkości, na cierpienie za ideę. Konrad jako typowy bohater romantyczny chce, aby jego narόd był wolny i szczęśliwy ‘ja bym mόj narόd jak pieśń żywą stworzył i większe niżli Ty uczynił- bym dziwo zanucił, bym pieśń szczęśliwą’ Wydaje mi się, że był on gotowy na wszelkie poświęcenia w imię wolności ojczyzny i rodakόw, przyznaje się bwiem do wspόłodczuwania jej niedoli, oraz cierpienia przekraczającego ludzkie pojęcie: ‘nazywam się Milijon, bo za miliony kocham i cierpię katusze. Patrzę na ojczyznę biedna jak syn na ojca wplecionego w koło, czuję cierpienie całego narodu, jak matka czuje w łonie bόle swego płodu. Cierpię, kaleję’
Innym idealistą, ktόrego przedstawia Mickiewicz w tym samym utworze jest ks. Piotr. Dzięki poświęceniu i nadzieji, ktόrą niesie więźniom zostaje przez Boga nagrodzony wizją. W jego widzeniu Polska ukazana jest jako narόd wybrany do odkupienia nią całej Europy poprzez cierpienie, ktόrego efektem będzie narodzenie mitycznego wywawiciela :’Z matki obcej krew jego dawne bohatery, a imię jego 40 i 4’ Przyrόwnuje on Polskę do Chrystusa:’ Patrz Panie cała Polska młoda oddana w ręce Heroda’. Mesjanizm – moim zdaniem – jest rόwnież postawą idealistyczną.
Obydwaj bohaterowie ‘Dziadόw’ cz. III dążą do odzyskania przez Polskę niepodległości, ale piwewszy z nich wybiera drogę buntu i sprzeciwu wobec Boga:’kłamca, kto Ciebie nazywał miłoścą,ty jesteś tylko mądrością’; jego bunt prowadzi go do bluźnierstwa i potępienia, ale jest w stanie podjąć to wszystko dla dobra narodu:’krzyknę, żeś Ty nie panem świata.....’ i gotόw był dodać ‘carem’ ale wyręczył go diabeł.
Z kolei ks. Piotr, swόj idealizm wyraża w niegasnącej potrzebie służby bliźniemu, dla ktόrego zawsze ma słowa nadziei i otuchy. W więzieniu poświęca wiele uwagi ratowaniu Konrada i modlitwie za niego. Wierzy, że tylko pokorna służba może dać ojczyźnie wolność. Chociaż postawy te skrajnie się rόżnią, to jednak są do siebie bardzo podobne- obaj przecież jako dobro nadrzędne stawiają wolność ojczyzny i narodu, bez względu na wymagane od nich poświęcenia.
Człowiek nie rodzi się ani idealistą ani konformistą, wydaje mi się to otoczenie w jakim żyje kształtuje jego osobowość.Czynniki, ktόre mają na niego wpływ to przede wszystkim rodzina, wychowanie i warunki życia. Jednak czasami zdarza się, że jakaś skrajna sytuacja prowadzi do ujawnienia prawdziwego oblicza człowieka. Taką niecodzienną sytuację przedstawia nam Arbert Camus w powieści „Dżuma”, ktόra jest powieścią- parabolą. Oznacza to, że zdarzenia i świat, ktόre ukazuje są pretekstem do głębszych przemyśleń i do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. „Bohaterami „Dżumy” są mieszkańcy miasta Oran zamknięci w nim na okres epidemii. Tylko kilku z nich poznajemy dokładniej: doktora Rieux- jednocześnie narratora- kronikarza oraz jego przyjaciόł, znajomych i pacjentόw”. Rieux, jest lekarzem i z poświęceniem walczy z chorobą, organizując szpitale i ryzykując tym samym własnym zdrowiem a nawet życiem. Czuje, że jego powołaniem jest niesienie pomocy chorym, nie załamuje się w zetknięciu z sytuacjami, ktόre przerastają jego siły, ale czerpie z nich moc do walki z epidemią. Nie odwołuje się to też do pomocy sił nadprzyrodzonych, nie wierząc w miłość i dobro Boga, gdyż nie może uwierzyć w to, że Bόg może być tak okrutny,że dopuszcza możliwość powstania emipemi. Rieux staje się w związku z tym samotnym bojownikiem ze złem, nie ma oparcia w Bogu ani jakiejkolwiek innej wierze. W swoich poczynaniach kieruje się tylko ludzką skalą wartości i własnym rozumieniem dobra i zła. Dr. Rieux jest typowym lekarzem „z powołania”, niesie pomoc chorym i cierpiącym bez względu na wynagrodzenie, nie chce czerpać korzyści z ludzkich dramatόw. Prezentuje on typową dla każdego idealisty postawę aktywną i bohaterską. Swoim postępowaniem uosabia szlachetność i uczciwość. Bohater tej powieści uważa dżumę za wroga z ktόrym trzeba podiąć walkę, nie dopuszcza postawy biernej zgody na cierpienie i śmierć. Poświęca się bezgranicznie dla ratowania życia, każdemu pojedyńczemu człowiekowi, nie boi się jednocześnie zakażenia i śmierci. Stara się uświadomić każdego mieszkańca Pranu, aby stosowali drastyczne środki sanitarne w celu pokonanania epidemii. Najważniejsze wartości dla niego to przyjaźń i miłość, ktόrym jest wierny za wszelką cenę. W „Dżumie” Camus prezentuje popularny w XX wieku kierunek filozoficzny zwany egzystencjalizmem, zakładającym, że w ludzkiej egzystencji dominuje zło i zagrożenie,a sam człowiek rodzi się już skazany na śmierć. Camus jednak przekonany jest o śile moralnej swoich bohaterόw, dlatego też na kartach omawianej przeze mnie powieści postuluje on moim zdaniem ideę czynnego zaangażowania człowieka w walkę ze złem- jakim jest epidemia dżumy- dlatego, że bierne przyjlądanie się cierpieniu i chorobie oznaczać mogłaby zgodę na to zło. Dżuma ma tutaj wiele znaczeń, jako choroba atakująca Oran ma znaczenie realistyczne i organizuje ciąg wydarzeń w powieści; jako wojna- oznacza walkę z żywiołem wywołanym przez człowieka, godzinę prόby w starciu z tragednią i wyzwolenie w ludziach rόżnych zachowań i postaw, jako złό tkwiące w każdym z nas, zarazę- negatywny pierwiastek z ktόrym trzeba się zmierzyć. Wymaga to na bohateach wyzwolenia postaw bliższych raczej idealizmowi, ale do trzeźwej oceny zagrożenia muszą oni także być realistami.

Inną w swym klimacie powieścią jest „Lalka” Bolesława Prusa. Jedną z jej głόwnych bohaterek Izabela Lęcka jest według mnie typową realistą. Potrafi ocenić sytuacje, w ktόrych się znajduje i czerpać z nich korzyści. Wie doskonale, że Wokulski jest w niej zakochany i potrafi to wykorzystać. Zdając sobie sprawę z dzielących ich rόżnic społecznych, daje mu do zrozumienia, że gotowa jest na odwzajemnienie jego uczuć. Nie jest w tym szczera, gdyż gardzi Wokulskim uważając go za prostaka niegodnego jej uczuć, ale nie może oprzeć się jego pieniądzą. Izabela jest typową przedstawicielką swojej sfery, jest rozpieszczona, piękna i egoistyczna. Pojawienie się Wokulskiego najpierw ją konsternuje, a potem przeraża gdyż mogłaby go uznać w roli co najwyżej zarządcy dόbr aniżeli partnera, czy dyskretnego wielbiciela, pod warunkiem, że znałby beznadziejność własnego położenia. Jej oziębłość uczuciowa wynika nie tyle z pogardy dla Wokulskiego ile z samej niezdolności do pokochania kogokolwiek, miłość bowiem jest do pewnego stopnia uzależnieniem się od drugiego człowieka i prowadzi do utraty- przynajmniej w jakimś niewielkim stopniu- kontroli nad własnym życiem. Izabela jako typowa realistka nie wierzyła w wieczną miłość, zdawała sobie sprawę z jej ulotności i nie chciała uzależniać od niej swej przyszłości, zresztą miłość w jej sferze uznawano za niestosowność: tu: „usta jadły, żołądki trawiły, a buciki rozmawiały o uczuciach lodowatych serc i marzeniach głosόw niezawrotnych”

Pogarda jaką Izabela ma dla Wokluskiego, jest przez nią starannie maskowana. To właśnie wrodzony realimz, nie pozwalał jej na okazywanie prawdziwego oblicza. Jako, że Wokulski był przyjmowany i tolerowany w towarzystwie, raze ze swoimi pieniędzmi, to nie mogła bezpośrednio go obrażać. Robiła to, używając języka angielskiego, ktόrego pan Stanisław nie znał. Ten właśnie język stał się przyczyną zdemaskowania Izabeli, kiedy to jadąc w pociągu obmawiała wokulskiego w jego towarzystwie, a okazało się, że zdążył on nauczyć się tego języka. Izabela gotowa była na wiele, by mόc dysponować majątkiem wielbiciela, ale z drugiej strony wiedziała, że wychodząc za niego za mąż, zdradziłaby własną sferę. Jako osoba twardo stąpająca po ziemi, ciągle chciała znaleźć sposόb na pogodzenie tych dwόch rzeczy[cytat].

Wspόłcześnie problem realizmu i idealizmu najjaskrawiej uwidocznił się moim zdaniem pod koniec lat 70-tych ubiegłego stulecia. Powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” rozpoczął wtedy szereg zmian geopolitycznych nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie.
Wielu ludzi wierzyło wtedy, że Polska może się uniezależnić od wpływόw Związku Radzieckiego. To właśnie oni skupili się wokόl tworzącej opozycji, szerząc idee wolności i rόwności społecznej. Jednym z nich był Jacek Kaczmarski, ktόry nazywany był bardem „Solidarności”, gdyż pisał i wykonywał wiele utworόw, traktujących o wolności jednostek i państw. Najbardziej znanym utworem są „Mury”, ktόre znane były za nieoficjalny hymn „Solidarności”. Jet to utwόr o poecie śpiewającym o potrzebie wolności: „wyrwij murom zęby krat, zerwij kajdany połam bat, a mury runą, runą runa i pogrzebią stary świat”, ktόrą zasiewa w sercach ludzi „on natchniony i młody był, ich nie policzyłby nikt, (...) śpiewał, że czas by runął mur,śpiewał, że bliski jest świt”.
Ludzie porwani słowami peśni, chcą zmienić swόj los: „wkrόtce na pamięć znali pieśń i sama melodia bez słόw nisła ze sobą nową treść”. Ruszając więc, by walczyć i rozpętać rewolucję pod sztandarem pieśni: „trzaskali chodniki i rwali bruk”. Jednak śpiewak, ktόry ją stworzył nie przyłączył się do przewrotu: „A śpiewak też był sam, patrzył na rόwny tłumu krok, milczał wsłuchany w krokόw huk, a mury rosły, rosły, rosły, łańcuch kołysał się u nόg”, wnosimy stąd, że z rewolucja prowadzi do kolejnego zniewolenia, a idealiści, ktόrzy je rozpętują, stają się jej pierwszymi ofiarami.