Historia i podstawowe akty prawne systemów zabezpieczenia społecznego

Systemy zabezpieczenia społecznego stanowią podstawową gwarancję i zabezpieczenie obywatela przed zagrożeniami takimi jak bieda i bezdomność, w sytuacji, kiedy nie będzie on mógł podejmować pracy zarobkowej z powodu choroby, kalectwa, bezrobocia czy starości. Jak wiadomo, już od czasów starożytnych rolę Instytucji odpowiedzialnej za zabezpieczenie społeczne przejmowała na siebie bliższa i dalsza rodzina, szczególnie w społeczeństwach kastowych. Jednakże już wtedy dążono do zdefiniowania pomocy społecznej, a co za tym idzie w wyniku ewolucji pojęć także zabezpieczenia społecznego, którego gwarantem byłaby instytucja nadrzędna czyli państwo.

1. Historia pomocy społecznej i zabezpieczenia społecznego

Nie sposób omówić problematykę zabezpieczenia społecznego, bez odniesienia się do pomocy społecznej, która jest kolebką tej idei. System zabezpieczenia społecznego sięga swoją genezą już czasów starożytnych, kiedy to pomocą społeczną zajmowała się przede wszystkim rodzina, a kiedy ta zawodziła – na przykład w obliczu klęski głodu, czy wojny, jej rolę przejmowały na siebie świątynie, których rolą – między innymi – było rozdawanie jałmużny, opieka nad chorymi czy starcami i wdowami. Należy nadmienić, że sytuacja wdów w starożytności był często dramatyczna, kobieta odchodząc od rodziców do męża była skazana na utrzymanie przez niego do śmierci, jednakże kiedy to mąż umierał wcześniej obowiązek utrzymanie wdowy spadał na jego rodzinę, a ta zaś – mogła oddalić dodatkowe „obciążenie”, pozostawiając kobietę bez środków do życia i możliwości podjęcia pracy zarobkowej. Należy nadmienić, że kobieta nie była podmiotem prawa, co wyłączało ją z dziedziczenia, a jedyne czym mogła dysponować był posag, którego zarządcą był jej mąż, a po jego śmierci najstarszy męski członek jego rodziny, w przypadku małżeństw bezdzietnych. Dotyczyło to przede wszystkim średniej i najuboższej warstwy społeczeństwa, gdzie kolejny członek na utrzymaniu rodziny stanowił dla niej poważne obciążenie finansowe. System taki do dziś występuje na przykład w Indiach, gdzie co prawda prawnie został zakazany zwyczaj palenia wdów na stosie pogrzebowym męża czyli tak zwane sati, ale ich traktowanie nie uległo znaczącej poprawie, gdyż często są skazywane na żebranie, aby zapewnić środki na utrzymanie swoich rodzin. To samo dotyczyło również sierot, które po śmierci opiekunów były skazywane na łaskę krewnych, bądź przyświątynnych przytułków. Często dzieci, które nie znajdowały opieki ginęły z głodu lub wyziębienia, nie mogąc podjąć jakiejkolwiek pracy zarobkowej.

1.1 Ewolucja systemu pomocy i zabezpieczenia społecznego. Geneza i istota zabezpieczenia społecznego
W średniowieczu rolę instytucji pomocowej przyjął na siebie Kościół Katolicki, a pomoc chorym, najuboższym i potrzebującym wynikała z tradycji chrześcijańskiej, przede wszystkim bezpośrednio z Pisma Świętego, które stanowiło podstawę rodzącej się doktryny, opartej na obowiązku miłosierdzia wobec potrzebującego i słabego. Zaczęły powstawać liczne zakony, których reguła nakazywała pomoc i wsparcie – nie tylko materialne, ale również pomoc medyczną, czy wsparcie psychologiczne – jak byśmy to dziś nazwali najbardziej potrzebującym, chorym, wdowom i sierotom. Niektóre zakony specjalizowały się na przykład w leczeniu chorych jak bonifratrzy, czy joannici, zaś niektóre służyły swoją pomocą najbiedniejszym członkom społeczeństwa, jak bazylianie, klaryski czy franciszkanie. Za swoistego prekursora pomocy społecznej, a co za tym idzie i zabezpieczenia społecznego uważać możemy św. Franciszka z Asyżu, który był autorem reguły zakonnej Zakonu Braci Mniejszych znanych potocznie jako franciszkanie. Każdy wstępujący w nowicjat młodzieniec ślubował niesienie pomocy wdowom, dzieciom, sierotom, starcom, chorym psychicznie, uwięzionym, bezdomnym bez pracy i jeńcom. Zakon przekazywał wszelkie gromadzone fundusze na pomoc potrzebującym, jednocześnie zachęcając beneficjantów, w miarę ich możliwości do pracy i zapewniania sobie środków do życia, poprzez prace w obrębie klasztorów, czy ziem klasztornych, jak i szkolenie bezdomnych, czy byłych więźniów bądź jeńców na wykwalifikowanych robotników, którzy mogli potem zatrudniać się i zarabiać. W ten sposób przywracano ich na łono społeczeństwa, co dla wielu było o wiele ważniejsze niż sama tylko pomoc materialna. Powstawały wówczas pierwsze szpitale, które: „(...) przyjmowały biednych chorych – rozległą i nieokreśloną kategorie, do której zaliczano chorych, ale również niedożywionych, niedołężnych, kobiety w połogu, podrzutków, upadłe dziewczęta, pielgrzymów, wędrowców, włóczęgów.”
Na przestrzeni kolejnych wieków państwo przejmowało na siebie obowiązek pomocy najuboższym i chorym , począwszy od francuskiego Ludwika IX skończywszy na gwarantowanym przez państwo humanizmie doby Rewolucji Francuskiej.
Jednakże, sam system zabezpieczenia społecznego sięga moim zdaniem wieku XVII, kiedy to w Anglii uchwalono ustawę o pomocy najuboższym (1601r.). Wtedy to tez z mocy prawa państwo stało się gwarantem udzielania tejże pomocy. W kolejnych wiekach system ten ewoluował w kierunku zapewnienia bytu osobom w wieku poprodukcyjnym – starcom i kalekom, co znalazło swoje uzasadnienie w trzech ustawach ubezpieczeniowych uchwalonych w Niemczech w 1880 roku, czy powszechnych emeryturach typu duńskiego z 1891 roku.
W XX wieku potrzebę utworzenia powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego zawarł William Beveridge w dokumencie pod tytułem „Ubezpieczenia społeczne i usługi towarzyszące”, który to dokument znany jest powszechnie pod nazwa Raport Beveridge’a.
Samo zabezpieczenie społeczne sięga właśnie rozwiązań prawnych systemów anglosaskich, a dotyczy zaspokajania zróżnicowanych potrzeb, w tym przede wszystkim potrzeb podstawowych, mimo iż nigdzie nie zostało ujęte i zdefiniowane międzynarodowe , czy raczej uniwersalne określenie tych potrzeb. Jednak większość socjologów czy ekonomistów kieruje się w tym przypadku piramida potrzeb wg Maslowa.


1.2 Formalizowanie systemu pomocy społecznej w starożytności


W okresie Cesarstwa Rzymskiego, wraz z rozwojem i ekspansją terytorialną Imperium, wielu ludzi – szczególnie w Prowincjach popadało w nędzę, ze względu na obowiązujące podatki, których spłata zawsze była uzależniona od obfitości plonów, W samym sercu Cesarstwa – wielu poddanych zaprzedawało się w niewolę, co było w owych czasach rozwiązaniem pozwalającym na przetrwanie ciężkich czasów i oddalenie widma śmierci głodowej. Jak już wyżej wspomniano, nie każdy – jako podmiot prawa, mógł dysponować własną wolą, stad też plaga żebraków – trędowatych, chromych, ślepych, wdów i sierot. Panujący w latach 30 – 98 Cesarz Marcus Coccelius Nerva, zapoczątkował akcję pomocy dzieciom ubogich rodziców nazwana alimentacjami . Ponadto władca ów wprowadził szereg zapomóg dla rodziców ubogich dzieci. Te pierwsze sformalizowane dotacje pieniężne dla najuboższym stanowią podwaliny systemu pomocy społecznej, podobnie z resztą, jak najpopularniejsza w owym czasie forma pomocy – czyli rozdawnictwo czyli tak zwane frumentacje .

2. Systemy zabezpieczenia społecznego, jego cele i beneficjanci.

Zabezpieczenie społeczne jest systemem świadczeń, do których obywatele mają prawo, lub z których mają możliwość korzystania. Wyróżnia się sześć podstawowych rodzajów zabezpieczenia społecznego:
- ochrona zdrowia – czyli zapewnienie opieki medycznej chorym, ofiarom wypadków, ciężarnym, kobietom w połogu i dzieciom;
- ubezpieczenia społeczne – które są gwarancją otrzymania renty lub emerytury;
- ubezpieczenia osobowe i majątkowe – zabezpieczające przed utrata możliwości zarobkowania we związku z wypadkiem, chorobą lub śmiercią, a także utrata dobytku w przypadku klęski, zdarzenia losowego bądź kradzieży;
- pomoc (opiekę) społeczną – w przypadku bezdomnych, nieprzystosowanych społecznie, uzależnionych, rodzin więźniów, itd.;
- rehabilitację inwalidów;
- uzupełniające świadczenia socjalne – wszelkie zasiłki, dotacje itp.;

Ubezpieczenia społeczne są częścią składową zabezpieczenia społecznego , gdzie stanowią system świadczeń pieniężnych, takich jak zasiłki, renty, bądź rzeczowych jak leki, bony towarowe, odzieżowe itp., które przysługują pracownikom i ich rodzinom w przypadku choroby żywiciela, macierzyństwa, wypadku przy pracy, inwalidztwa, starości i śmierci. Świadczenia ubezpieczeń obejmują : emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne, zasiłki takie jak macierzyński, wychowawczy, opiekuńczy, pielęgnacyjny, chorobowy, porodowy, pogrzebowy, świadczenia rehabilitacyjne, dodatki i ryczałty kombatanckie. Celem ubezpieczenia społecznego jest zapobieganie ubóstwu za pomocą z góry gromadzonego funduszu przy określeniu zasad gromadzenia składek i wypłacania świadczeń. Prawo ubezpieczenia społecznego związane jest ze stosunkiem pracy i statusem społecznym pracownika. Świadczenia mogą mieć charakter pieniężny, usługowy bądź darów w naturze. Wyróżniamy następujące rodzaje tych świadczeń :
- krótkookresowe – czyli zasiłki okresowe takie jak – chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, wychowawcze i świadczenia rehabilitacyjne;
- jednorazowe – na przykład zasiłki porodowe i pogrzebowe;
- długookresowe – czyli emerytury i renty, w tym renty inwalidzkie, rodzinne i wypadkowe;
Ponadto świadczenia możemy jeszcze podzielić na ubezpieczeniowe, zaopatrzeniowe, opiekuńcze, obligatoryjno-roszczeniowe, fakultatywne, jednorazowe i powtarzalne.

3. Zabezpieczenie społeczne i jego podział.

Zabezpieczenie społeczne przyjmuje dwie postacie:
- pośrednią – czyli troskę o tych obywateli, którzy nie są w stanie egzystować bez pomocy państwa, jak na przykład niepełnosprawni, inwalidzi (w tym wojenni), starcy nie mogący się utrzymać z pracy własnych rąk (w tym emeryci), bezrobotni i sieroty;
- bezpośrednią – czyli pomoc ludziom, którzy z definicji prawa taka pomocą nie muszą być objęci, ale sytuacja losowa zmusiła ich do jej przyjęcia. Do tej kategorii należą bezdomni, ubodzy, rodziny wielodzietne, osoby nieprzystosowane społecznie i uczące się.
Świadczenia na pomoc dla wyżej wymienionych grup są tak różnorodne, że nie mogą pochodzić z jednego źródła, dlatego są one wypłacane zarówno z budżetu centralnego (jak zasiłki, zapomogi itp.), ubezpieczalni (na przykład zakładu ubezpieczeń Społecznych), instytucji państwowych (jak Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych), czy instytucji prywatnych (stowarzyszeń, fundacji) – w formie stypendiów, czy zapomóg. Współczesne państwo stara się ograniczyć rolę pomocową, cedując ją na organizacje pozarządowe, społeczności lokalne, kościoły itp.
Skuteczny system zabezpieczenia społecznego, ma za zadanie stworzenie równych szans rozwoju i dostępu do świadczeń wszystkich obywateli, gdyż punktem wyjścia w kształtowaniu systemu zabezpieczenia społecznego nie jest równość osiągnięć, lecz również równość szans, czyli, ogólnie rzecz ujmując, zabezpieczenie społeczne ma na celu zapewnienie określonego w państwie. Istotne jest jednak, by dokonywało się ono nie tylko środkami finansowymi państwa (budżetu centralnego), ale także środkami, jakimi dysponuje społeczność lokalna. minimalnego poziomu życia wszystkim obywatelom.

3.1. Regulacje prawne i ogólne zasady wprowadzania i działania zabezpieczenia społecznego.

Przedstawienie podstawowych aktów prawnych dotyczących systemów zabezpieczenia społecznego wymaga w pierwszej kolejności omówienia zasad, na których budowana była Wspólnota Europejska, a co za tym idzie współczesna Unia Europejska. Traktat założycielski Wspólnoty Europejskiej mając na celu szerokie i jasne upowszechnienie idei integracji wprowadził cztery podstawowe zasady wiążące wszystkich przystępujących do niego, czyli:
• swoboda przepływu towarów;
• swoboda w przepływie osób;
• swoboda przepływu usług;
• swoboda przepływu kapitału.
Podstawową zasadą w sferze zabezpieczenia społecznego jest swobodny przepływ osób, gdyż obejmuje on przepływ pracowników z kraju do kraju w ramach wspólnoty i gwarantuje każdemu obywatelowi państw członkowskich unii prawo do swobodnego osiedlania się na terenie innego – dowolnie wybranego – państwa członkowskiego. Zasada ta, może być skutecznie realizowana tylko i wyłącznie wtedy, gdy przy przekraczaniu granicy danego państwa osoba nie utraci prawa do świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego już nabytych, zaś pracownik zmieniający państwo zatrudnienia nie straci prawa, bądź nie poniesie straty co do przyszłych świadczeń, a w szczególności do emerytur i rent. Zasada swobodnego przemieszczania się osób, gwarantuje również, że osoba zatrudniona na terytorium Unii, bez względu na posiadane obywatelstwo bądź miejsce wykonywania pracy ma prawo do świadczeń wynikających z systemu zabezpieczenia społecznego, gdyż prawo to wynika przede wszystkim z tytułu wykonywanej pracy. Należy jednak podkreślić, że w ramach prawa wspólnotowego nie istnieje jeden, wspólny dla wszystkich system zabezpieczenia społecznego, który określałby zasady podlegania ubezpieczeniu (rentowemu i emerytalnemu), rodzaje świadczeń , zasady ich przyznawania i wysokości.

Aktami prawnymi, które wprowadzały i koordynowały systemy zabezpieczenia społecznego są między innymi:
• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych i Kulturalnych z 1966 r – który został ratyfikowany przez Polską Rzeczpospolitą Ludową w roku 1977, a którego artykuł 9 mówi, miedzy innymi, że „Państwa strony niniejszego Paktu uznają prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne”
• Europejska Karta Społeczna z 1961 roku – ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską w 1997 roku, która w artykule 12 gwarantuje prawo do zabezpieczenia społecznego w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego, umawiające się strony zobowiązują się do ustanowienia lub utrzymania systemu zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej organizacji Pracy (nr 102), a dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego; zabieganie o stopniowe podnoszenie świadczeń z zakresu systemu zabezpieczenia społecznego; podjecie kroków w celu zapewnienia równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych umawiających się stron, a w tym również korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego bez względu na zmiany miejsca jego pobytu, przyznawanie, zachowanie i przywracanie uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego.
• Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 102 (K 102), która w swym zakresie przedmiotowym obejmuje zabezpieczenie społeczne w zakresie:
1. opieki lekarskiej – czyli wszelkich stanów chorobowych, ciąży, porodu i ich skutków;
2. zasiłków chorobowych – kiedy niezdolność do pracy spowodowała utratę zarobków;
3. bezrobocia – świadczeń w sytuacji utraty zatrudnienia i niemożności podjęcia nowego;
4. świadczenia na starość – w przypadku wejścia w wiek poprodukcyjny, (przeżycia poza ustalony wiek);
5. świadczeń w przypadku wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
6. świadczeń rodzinnych – z tytułu odpowiedzialności za posiadane i wychowywane dzieci;
7. świadczeń macierzyńskich – spowodowanych ciążą, porodem i połogiem, a co za tym idzie czasową utratą zdolności do pracy zawodowej i zarobkowania;
8. świadczeń z tytułu inwalidztwa;
9. świadczeń w przypadku śmierci żywiciela rodziny – utratę przez współmałżonka i dzieci źródła utrzymania.
W zakresie podmiotowym obejmuje osoby chronione zabezpieczeniami społecznymi, czyli ustaloną grupę stanowiącą co najmniej 50% wszystkich pracowników, lub ustaloną grupę ludności czynnej zawodowo stanowiącą minimum 20% ogółu mieszkańców, albo wszystkich mieszkańców, których zarobki nie przekraczają ustalonej granicy. Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy wskazuje na wysokość świadczeń pieniężnych w przypadku bezrobocia lub zasiłków w następujący sposób:
Świadczenie dla niewykwalifikowanego pracownika powinno wynosić 40 – 50% płacy, którą otrzymałby gdyby był zatrudniony.
Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nie wskazuje źródeł finansowania i nie uznaje, że ubezpieczenie społeczne jest jedynym możliwym sposobem zapewnienia świadczeń społecznych, wskazuje jedynie tego, kto jest adresatem świadczeń, jakie są rodzaje owych świadczeń i na jakich warunkach można się o nie ubiegać i zasady ich przyznawania.
• Konwencja nr 121 z 1964 roku, dotycząca świadczeń w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
• Konwencja nr 128 z 1967 roku, dotycząca świadczeń w razie inwalidztwa, na starość i w razie śmierci żywiciela rodziny.
• Konwencja nr 130 z 1969 roku, dotycząca opieki lekarskiej i zasiłków chorobowych.
• Konwencja nr 168 z 1988 roku, dotycząca popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem.
• Zrewidowany Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1990 roku.
• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską TWE z 1957 roku . W artykule 42 mówiący o najważniejszych rozstrzygnięciach dla zabezpieczenia społecznego i stanowiący podstawę do koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
• Rozporządzenie rady nr 1408 z 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz dla członków ich rodzin, przemieszczających się w ramach Wspólnoty.
• Rozporządzenie Rady nr 574 z 21 marca 1972 roku, dotyczące wykonania Rozporządzenia nr 1408/71.
• Karta Praw Podstawowych Unii europejskiej z 2000 roku – w preambule której podkreślono, że Unia Europejska jest oparta na uniwersalnych wartościach godności człowieka i wolności, równości i solidarności, opiera się na zasadach demokracji i rządów prawa. W Art. 34 Step 1 Unia uznaje i szanuje prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego oraz do świadczeń społecznych zapewniających ochronę w przypadkach takich jak macierzyństwo, choroba, wypadki przy pracy, pozostawanie na utrzymaniu innych osób lub starości, jak również utratę pracy według zasad określonych w prawie wspólnotowym, ustawodawstwie i polityce krajowej.
• Traktat o Unii Europejskiej z 1992 roku z Maastricht , który mówi, że Unia szanuje jako zasady ogólne prawa wspólnotowego prawo podstawowe, które zagwarantowane jest w:
1. Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., Rady Europy);
2. Wynikające z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich;
3. W Preambule podkreślono sprawy społeczne, powołując się na kwestie określone w Europejskiej Karci Społecznej z 1961 roku. Dokumencie Rady Europy i Wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Społecznych Pracowników z 1989 roku.
• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejska w Artykule 140 mówi, że „Komisja wspiera współpracę między państwami członkowskimi oraz ułatwia koordynację ich działań we wszystkich dziedzinach polityki społecznej i regulowanych w niniejszym rozdziale, a zwłaszcza w sprawach dotyczących:
- Zatrudnienia;
- Prawa pracy i warunków pracy;
- Kształcenia zawodowego i doskonalenia zawodowego;
- Ochrony przed wypadkami i chorobami zawodowymi;
- Higieny pracy;
- Prawa do zrzeszania się oraz umów zbiorowych między pracodawcami i pracownikami.”
Ponadto znacznie poszerzone zostały cele społeczne poprzez odwołanie się w Art. 136 do Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy i Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Społecznych Pracowników z 1989 roku.

Prawo wspólnotowe nie wprowadza jednolitego systemu zabezpieczenia społecznego na terenie całej Unii, jednak postawiło ono przed nią zadanie koordynacji systemów zabezpieczenia działających w poszczególnych jej państwach członkowskich . Za podstawę prawną owej koordynacji przyjąć należy Art. 42 (dawniej 51) Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej, który upoważnia instytucje działające na terenie Wspólnoty do podjęcia zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych co wiąże się z zasadą swobodnego przepływu pracowników. Podstawową zasadą regulującą kwestie związane z systemami zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej jest zasada terytorialności.

Najważniejszym zadaniem koordynacji jest „kumulowanie wszelkich okresów ustanowionych w ustawodawstwach poszczególnych krajów w zakresie przyznawania i zachowania prawa do świadczeń, oraz sposobu obliczania tych świadczeń. Niezbędne jest również zapewnienie wypłaty świadczeń osobom zamieszkałym na terytoriach państw członkowskich. Zasady koordynacji ubezpieczeń społecznych reguluje Rozporządzenie nr 1408/71. Koordynacja ubezpieczeń społecznych pełni funkcję służebną w stosunku do swobody przemieszczania się pracowników. Jej celem jest zagwarantowanie, że osoby korzystające ze swobody migracji nie poniosą z tego tytułu negatywnych konsekwencji odnośnie uprawnień do świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w ramach Unii europejskiej opiera się na następujących zasadach : równe traktowanie obywateli wszystkich państw członkowskich; określenie jednego systemu prawnego w przypadku zbiegu ustawodawstwa różnych państw; kumulacja wszystkich okresów czasowych przewidzianych w ustawodawstwach państw członkowskich w celu uzyskania i zachowania świadczeń oraz określenia ich wysokości; możliwości wypłaty świadczeń na terytorium całej Unii Europejskiej niezależnie od tego, które państwo członkowskie zobowiązane jest do wypłaty świadczenia i gdzie przebywa świadczeniobiorca. Rozporządzenie nr 1408/71 obejmuje swoim zakresem przedmiotowym świadczenia na wypadek choroby i macierzyństwa oraz inwalidztwa, renty i emerytury, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zasiłki pogrzebowe oraz zasiłki dla bezrobotnych.”
Pozostałe kwestie dotyczące między innymi dodatkowych systemów emerytalnych, na przykład II i III filaru reguluje Dyrektywa 98/49. Gwarantuje ona pracownikom i osobom pracującym na własny rachunek, a przemieszczającym się w ramach Unii Europejskiej możliwość zdobycia dodatkowych uprawnień emerytalnych, oraz to, że osoby, które skorzystały z prawa do swobodnego przemieszczania się nie poniosą szkody w związku z przystąpieniem do dodatkowego funduszu, czego nie regulowało Rozporządzenie 1408/71.
Ponadto Układ Stowarzyszeniowy w Artykule 38 stanowi, że „w stosunku do obywateli polskich legalnie zatrudnionych w państwach członkowskich wszystkie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pobytu zostaną dodane do siebie w celu naliczania emerytur lub rent wynikających z uprawnień wiekowych, inwalidztwa lub śmierci oraz w celu zagwarantowania opieki medycznej tym pracownikom oraz członkom ich rodzin. Ponadto wszelkie emerytury lub renty związane z uprawnieniami wiekowymi, śmiercią, wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi lub inwalidztwem (z wyjątkiem świadczeń nieskładkowych) będą swobodnie przekazywane w kwocie określonej zgodnie z prawem państwa członkowskiego lub państw członkowskich zobowiązanych do płatności:

W Polsce system świadczeń zabezpieczenia społecznego regulują miedzy innymi następujące akty prawne:
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
- Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych;
- Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa;
- Ustawa z dnie 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej;
- Ustawa z dnia 19 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy – Karta Nauczyciela;
- Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych;