W X wieku w Polsce rozwinęła się nowa epoka w dziejach kultury, średniowiecze. Ówcześni ludzie nie znali tej nazwy. Wprowadzili ją twórcy renesansu, określając ten okres jako przejściowy między starożytnością i odrodzeniem, uznając go jednocześnie za mało ważny w dziejach literatury i sztuki. Opinię dotyczącą średniowiecza zmieniono dopiero po gruntownych badaniach tej epoki.
Uważam, że średniowiecze stanowiło kolebkę naszej kultury. W okresie tym rozwinęło się polskie piśmiennictwo. Powstała wiele utworów, które zapoczątkowały rozwój literatury. Z epoki tej pozostało również wiele zabytkowych budowli, rzeźb i malowideł.
Przed przyjęciem chrztu przez Mieszka I, czyli przed 966r., Polska nie różniła się od innych państw pod względem rozwoju politycznego. Istniał system państwowy i społeczny, a także sprawna administracja. Rozwinięta była również gospodarka. Istniała także polska literatura . Niestety, była ona tylko w przekazach ustnych, gdyż nie miał jej kto zapisać. Dopiero, gdy przyjęliśmy chrześcijaństwo, a z nim także alfabet i pismo łaciński, zaczęła rozwijać się literatura pisana. Znajomość pisma bardzo przyczyniła się do rozwoju polskiej kultury.
W każdym kraju duży wpływ na poniesienie poziomu kultury ma szkolnictwo. W średniowiecznej Polsce szkoły przygotowywały do stanu duchownego. Miały zazwyczaj dwa stopnie nauczania. W niższym, zwanym trivium, uczono: gramatyki, retoryki i dialektyki. W zakres nauczania wyższego, zwanego quadrivium, wchodziła: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. O poziomie szkoły decydowała wiedza wykładowców oraz biblioteka, z której mogli korzystać uczniowie. Duże znaczenie dla rozwoju polskiego szkolnictwa miało założenie w 1364r. Akademii w Krakowie przez Kazimierza Wielkiego. Uczelnia ta była silnie związana z życiem politycznym i kulturalnym kraju, a także utrzymywała kontakty z zagranicą.
W pierwszym okresie średniowiecza kształcono tylko duchownych. Oni zatem przyczynili się do znacznego rozwoju kultury. Początkowo posługiwali się wyłącznie łaciną. Z czasem zaczęli też tłumaczyć utwory łacińskie na język polski, np.: „Psałterz” i „Biblię”. Tworzyli też w języku ojczystym pieśni i kazania.
Pierwszą pieśnią w języku polskim jest „Bogurodzica”. Powstała przypuszczalnie w XIII w. Dokładnej daty nie można ustalić, nie znany jest także jej autor. Utwór ten jest pieśnią kościelną, ale w XIV i XV wieku został rozpowszechniony i stał się hymnem bojowym Polaków. „Bogurodzicę” śpiewały wojska idące do boju pod Grunwaldem i Warną. Utwór ten jest cennym zabytkiem naszej kultury. Dostarcza nam wielu informacji dotyczących dawnego języka, występują w nim archaizmy językowe. Wiersz ten zapoczątkował rozwój literatury kościelnej.
Średniowieczni duchowni chcieli dotrzeć do szerszych mas społeczeństwa. Sposobem na to było głoszenie kazań w języku ojczystym. Przykładem takich utworów są „Kazania gnieźnieńskie”. Związane są z uroczystościami Bożego Narodzenia, a także z innymi świętami.
Powstanie pieśni i kazań w języku narodowym przyczyniło się do znacznego rozwoju mowy polskiej.
Znakomitymi dokumentami pokazującymi dzieje i rozwój Polski były kroniki. Z chronologicznych zapisów dowiadujemy się o wydarzeniach mających duże znaczenie w historii naszej ojczyzny.
Pierwsza kronika powstała w XII wieku w języku łacińskim. Jej autorem był Gall Anonim. Kronika ta obejmuje dzieje Polski od czasów najdawniejszych do okresu władzy Bolesława Krzywoustego. Gall, ukazując waleczność i honor polskiego króla, chciał odwdzięczyć się za to, że przebywał na polskiej ziemi.
Do rozwoju polskiej kultury przyczyniła się też teatry. Nie były to jednak widowiska służące tylko przyjemności. Miały one przede wszystkim nieś naukę moralną. Dlatego wystawiano przy kościołach tak zwane misteria. Przedstawiały one kolejne sceny z życia Chrystusa. Współczesną ich kontynuacją są jasełka.
Epoka średniowieczna wiązała się nie tylko z rozwojem literatury. Powstały też utwory muzyczne, obrazy, rzeźby. Rozwinęły się też dwa style w budownictwie: romański i gotycki.
Literatura i sztuka średniowieczna ściśle odzwierciedla ducha epoki. Utwory tego okresu ukazują nam ówczesną Polskę. Stanowią ogromny dowód na to, iż ludzie żyjący w tamtych czasach przyczynili się do znacznego rozwoju naszej kultury. Pozostawili wiele wspaniałych dzieł, które stały się wzorem i natchnieniem dla twórców następnych epok.