Notatki z działu procesy egzogeniczne

Wietrzenie - to proces mechanicznego rozpadu i chemicznego rozkładu skały zachodzący pod wpływem atmosfery, hydrosfery, końcowym efektem wietrzenia jest zwietrzelina (pokruszona skała).

Wietrzenie fizyczne(mechaniczne) polega na rozpadzie skały bez zmiany jej składu mineralnego:
-w.mrozowe (zamróz) efekt duże okruchy skalne (woda zamarza w szczelinach) rozpad blokowy - duże bloki skalne (Gołoborza)
-w.insolacyjne(termiczne), duże wahania temp. w ciągu doby (pustynie ; rozszerzanie i kurczenie minerałów), rozpad ziarnisty - na piasek
-w.solne (woda słona dostaje się w szczeliny, kiedy paruje sól zostaje i powiększa szczelinę)

Wietrzenie chemiczne - polega na zmianie składu mineralnego skały pod wpływem wody: rozpuszczenie (zjawiska krasowe), utlenianie(minerały łączą się z tlenem), uwodnienie, uwęglenie, hydroliza(rozpad na zasada i kwaśne).

Wietrzenie biologiczne(organiczne) - pod wpływem korzeni, odchodów zwierzęcych.

Obryw - jednorazowe oderwanie i runięcie w dół dużych mas skalnych.(strome stoki przecinane przez rzekę).
Odpadanie - po opadach, pojedyńczo
Żleby - rynna w stoku powstała przez odpadającą skałę.
Stożek usypiskowy (sterta kamieni zleciałych ze stoku) w Polsce piarg.
Osuwanie jest to osunięcie dużej partii materiału wzdłuż linii poślizgu.
Spełzywanie - powolne przemieszczanie się powierzchniowych partii gruntu w wyniku nasączenia wodą,
Spływanie - polega na szybkim przemieszczaniu się warstw upłynnionego gruntu pod wpływem siły ciężkości w dół stoku.

Wpływ człowieka na wzrost ruchów masowych:
-wycinka lasów,
-orka wzdłuż stoku,
-zła zabudowa,
-za duży wypas owiec.
Ograniczająca:
-orka w poprzek stoku,
-dobra zabudowa,
-zalesianie,
-ogra. wypasu zwierz.,
-siatki ochronne.

Rzeki:
Bieg górny rzeki:
-erozja wgłębna - powstaje dolina V-kształtna(wcisowa), powstają(kotły, rynny, misy eworsyjne), terasy erozyjne (baza erozyjna - poziom wyjścia rzeki i wyznacza spadek terenu), terasy akumulacyjne, kanion (rodzaj doliny V-kształtnej który powstał przez wcięcie się rzeki w obszar o budowie płytowej.
-erozja wsteczna - cofanie się progu wodospadu, kaptaż rzeczny,
Bieg środkowy - następuje erozja boczna(rzeka meandruje czyli płycie zakolami , zabiera materiał z boków,(starorzecza - fragmenty dawnego koryta rzecznego)
Bieg dolny: aluwia(materiał naniesiony przez rzeki, rzeźba fluwiarna(rzeźba w wyniku działalności rzek), mielizny korytowe(materiał naniesiony przez rzekę), estuarium(wyjścia rzek do morza z prądami lub bez),

Wiatr:
Erozja eoliczna - działalność niszcząca wiatru: deflacja(wywiewanie) powstają misy, rynny, kotły deflacyjne)zachodzi do momentu powstania bruku deflacyjnego(warstwa żwiru piasku którego wiatr nie może przenieść), ostańce deflacyjne (odporne na erozję), korazja(niszczenie powierzchni skał przez uderza. w nią ziarenka piasku), powstają graniaki, grzyby skalne,

Akumulacyjna działalność wiatru:
-wydma paraboliczna(obsz.nadmorskie),
-barchan(pustynie),
-wydma poprzeczna( połączenie parabolicznych),
-w.podłużna(z barchanów),
-pokrywy lessowe( w chinach naj. z pustyń; obszar na który przez tys.lat nanoszony piach, w Polsce przez wody z lodowca),

Rodzaje pustyń:
-p. kamienista(hamada),
-p. piaszczysta(ERG),
-p. Serrir(żwirowa),
-pilasta(takyn),
Pustynie tworzą się: na zwrotnikach, przybrzeżne, cień opadowy gór.

Zjawiska krasowe(to proces rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne(CO2 w wodzie w węglanem wapnia co daje kwaśny węglan wapnia czyli łatwo rozpuszczalny w wodzie).

Powierzchniowe formy, które powstały na skutek zjawisk krasowych:
-żłobki(skalne rynny o gł. do 2m) i żebra(między żłobkami),
-leje(okrągłe zagłębienie o średnicy do kilkunastu metrów) i studnie krasowe(głębsza niż leje, łączy się z jaskiniami),
-uwał (zagłębienie powstałe z połączenia lejów),
-polia (zagł. z połączenia lejów i uwałów),
-ostańce krasowe(nie rozpuszczalne w wodzie),
-ponory(szczeliny w które wpada woda powierz.),
-wywierzysko(źródło na obszarze krasowym),

Podziemne formy:
-stalaktyt(z góry),
-stalagmit(z dołu),
-stalagnat (poł. stalaktytu z stalagmitem),

Obszary w Polsce na których zjawiska krasowe: wyżyna krakowsko-częstochowska., tatry, Sudety, g. świętokrzyskie,

Woda morska:
Abrazja(działalność niszcząca morza),

Wybrzeże wysokie-działalność niszcząca morza: Faleza(klif),
Działalność akumulacyjna(wybrzeże niskie): mielizna brzegowa(garb równoległy do wybrzeża), lido(wał piaszczysty, wystający poza wodę), laguna(część morza między lido a wybrzeżem), mierzeja(prądy morskie transportują wzdłuż wybrzeża materiał, gdzie słabnie tam osadza się materiał i powstaje mierzeja), atol(wyspa w kształcie pierścienia, będąca wybrzuszoną rafą koralową),

Wybrzeża morskie:
-w.dalmatyńskie(powstaje przez zalanie obszaru górskiego równoległego do linii wybrzeża),
-w.riasowe(powstaje w wyniku zalania obszaru górskiego z pasmami ułożonymi poprzecznie do wybrzeża),
-w.fiordowe(powstaje przez zalanie dolin polodowcowych, które stają się długimi, wąskimi, głęboko w ląd wciętymi zatokami),
-w.szkierowe(zalania obszarów z licznymi mutonami),

Lodowce:
Tworzenie się lodowców: granica wiecznego śniegu(odpowiednia temp.), występowanie pow. granicy wiecznego śniegu płaskich rozległych obszarów(pole firnowe) gdzie mógł by gromadzić się śnieg i zmieniać w lodowiec,(najwyższy jest na zwrotnikach 6km n.p.m., umiarkowanym 2,2km),

Etapy powstawania lodowców: śnieg-ciśnienie-firn-ciśnienie-lód firnowy-ciśnienie-lód lodowcowy.

Zlodowacenie plejstoceńskie(naj. w geologicznych dziejach ziemi, powierzchnia zlodowacenia 30% kontynentów; główne ośrodki: Skandynawia, płn. Kanada)Lodowiec skandynawski objął większość polski oprócz tatr.

Glacjał-zlodowacenie.
Interglacjał-faza ocieplenia między zlodowaceniami.
Ablacja - topnienie lodowca.

Współczesne obszary z lodowcami:
-lądolód Antarktydy(2km grubość śr. max 4km;lodowiec szelfowy - zawieszany w wodzie połączony z lodowcem kontynentalnym),
-lodowiec kontynentalny Grenlandii(max.3km)

Transgresja-przybywanie lodowca.
Regresja-cofanie lodowca.

Typy lodowców górskich:
-lodowiec alpejski(jedno pole firnowe i jęzor lodowcowy),
-lodowiec himalajski(liczne długie jęzory, wychodzące z różnych pól firnowych),
-lodowiec norweski(fieldowy; duża czapa lodowa(pole firnowe) położone na rozległych płaskich terenach o krótkich, szerokich jęzorach),
-lodowiec piedmontowy(podgórski; zwarta pokrywa lodowa na równinnym przedpolu gór, z kilku jęzorów spływających z różnych pól firnowych),

Działalność lodowców górskich: erozyjna działalność(detersja - wygładzenie i szlifowanie podłoża materiałem niesionym przez lód.; detrakcja - wyrywanie przez lodowiec okruchów skalnych; egzaracja-mechaniczne zdzieranie skał),

Formy powstałe w wyniku erozji:
-cyrk albo kor lodowcowy(nieckowate zagłębienie, powstałe w miejscu dawnego pola firnowego),
-dolina U-kształtna(dolina V-kształtna wyszlifowana i zdzierana przez lodowiec; rodzajem jest dolina zawieszona- dno zawieszone w stosunku do doliny głównej(większa masa czyli większa erozja)),
-wygład lodowcowy(baraniec albo muton; pagórek gdzie jedna strona szorstka druga gładka bo schodził jęzor).

Formy akumulacyjne lodowca górskiego :
-Morena(wzniesienie zbudowane z materiału naniesionego przez lodowiec(mieszanina piasków, żwirów, iłu--glina morenowa),

Działalność lodowców kontynentalnych:
-formy erozyjne(rynna lodowcowa-obnizenie terenu wyrzeźbione przez rzeki lodowcowe, przebieg płn-płd; pradolina-dolina (płaskie dno) wyrzeźbiona przez wody z lodowca i wody na przedpolu lodowca),
-formy akumulacyjne(moreny; głaz narzutowy(eratyk); sandr-wzniesienia z piasku, przez wody z lodowca, kształt wachlarzowaty; oz-wały długie, wąskie, przebieg płn-płd, woda niosła materiał wypełnił szczeliny lodowiec ; drumliny-materiał w szczelinach i powstały pagórki; kem - materiał między martwym lodem, zaokrąglony).