Pojęcie ucznia zdolnego

Szukając odpowiedzi w literaturze odnalazłam wiele definicji ucznia zdolnego, które są różnorodnie interpretowane. Nie ma przyjętej jasnej i jednoznacznej definicji ucznia zdolnego, którą mogłabym się posłużyć. Postanowiłam, zatem przybliżyć kilka z nich i poszukać cech wspólnych, które ułatwiłyby mi właściwe zrozumienie tego pojęcia. Na początek chciałbym powołać się na definicję E. Gondzika , który charakteryzował ucznia zdolnego, jako osobę wyróżniającą się wysokim poziomem sprawności intelektualnej, specjalnymi zdolnościami i łatwością uczenia się, a także możliwościami osiągnięć twórczych, bogatą wyobraźnią, szerokimi zainteresowaniami oraz pracowitością. Podobne cechy w swojej definicji uwzględnia Wenecjusz Panek , który podaje, że uczeń szczególnie uzdolniony to taki, który w sytuacjach szkolnych wykazuje lepsze przystosowanie się do nich dzięki stosukowo dużej zdolności rozwiązywania problemów, myśleniu twórczemu, pracowitości, osiąganiu wysokich rezultatów w nauce, wykazywaniu wszechstronnych lub specjalnych uzdolnień, żywej wyobraźni, bogatym zainteresowaniom oraz własnemu specyficznemu sposobowi uczenia się, powiązanemu z umiejętnościami korzystania z różnych ponadobowiązkowych źródeł wiedzy.
I. Borzym określiła osoby szczególnie uzdolnione mianem utalentowanych, a z tym wiążą się tzw. zdolności twórcze, które wzbogacają daną czynność o nowe oryginalne rozwiązania (…) Zdolności twórcze przejawiają się nie tylko w sztuce czy nauce, ale również w pracy organizacyjnej, nauczycielskiej czy innej. T. Lewowicki również w swojej definicji ucznia zdolnego skupił się głównie na aspekcie twórczości; myślenie twórcze jest podstawą wszelkich zachowań. Stosowanie metod uczenia się problemowego sprzyja rozwojowi płynności i giętkości myślenia, czyli cech myślenia dywergencyjnego- twórczego. Według niego osoba zdolna wyróżnia się oryginalnością i twórczym podejściem do zagadnień i problemów. W książce T. Lewowickiego można odnaleźć wprowadzony podział zdolności wyróżniający dwa główne typy: zdolności ogólne i zdolności kierunkowe. Zdolności kierunkowe często określane, jako uzdolnienia specjalne lub talent, są takimi właściwościami jednostki, które pozwalają na uzyskiwanie wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie aktywności, na przykład matematyce, muzyce czy plastyce. Zdolności ogólne, inaczej inteligencja ogólna występująca u dziecka obejmuje zainteresowania i osiągnięcia w zakresie różnych dziedzin nauki (np. jednoczesne zdolności w zakresie nauk humanistycznych i ścisłych).
Podsumowując powyższe rozważania chciałabym wymienić cechy charakteryzujące ucznia zdolnego, na które najczęściej powołują się autorzy. Cechy te zostały pogrupowane na dwie sfery: poznawczą i społeczno-emocjonalną.
-w sferze poznawczej- ciekawość i aktywność poznawcza, dokładność, dociekliwość, otwartość na nowość, umiejętność zadawania pytań, wielość zainteresowań, obszerna wiedza z różnych dziedzin, ukierunkowane uzdolnienia i pasje, doskonała pamięć, samodzielność w zdobywaniu wiedzy, zdolność do skupienia uwagi, żywa wyobraźnia, wytwarzanie oryginalnych pomysłów, potrzeba ekspresji w rożnych formach, bogate słownictwo, niezależność własnych sądów;
-w sferze społeczno- emocjonalnej- odpowiedzialność, poczucie obowiązku, silna motywacja wewnętrzna, wytrwałość, dążenie do rozwoju własnej osobowości, trafna samoocena.
Najbliższa wydała mi się jednak definicja i charakterystyka ucznia zdolnego zaproponowana przez W. Limont . Zwróciła ona uwagę na wiele różnych aspektów, które mogą stanowić przejawy zdolności. Symptomów zdolności dopatrywała się już we wczesnym dzieciństwie, dzieci zdolne wcześniej zaczynają chodzić oraz mówić, większość z nich przed pójściem do szkoły już potrafi czytać, cechują się dużą ciekawością, szybkim tempem myślenia, dużą wiedzą, dobrą pamięcią, bogatym słownictwem, zainteresowaniem liczbami (…). Uczniowie zdolni ujawniają zdolności językowe poprzez dużą płynność werbalną i bogate słownictwo. Ponadto potrafią wnikliwie obserwować rzeczywistość, charakteryzują się bardzo dobrą pamięcią, myśleniem abstrakcyjnym, analitycznym i logicznym, używają wyrafinowanych i efektywnych strategii myślenia, analizowane problemy widzą i opracowują całościowo. Świetnie wykorzystują posiadaną wiedzę w nowej, nieznanej sytuacji, z łatwością posługują się systemami symbolicznymi(…). Wykazują one szczególną wrażliwość percepcyjną i świetną pamięć.
Uczniowie wybitnie zdolne mają także zdolności twórcze, zauważają problemy oraz rozwiązują je w nowy i oryginalny sposób(…). Są przy tym wszystkiego ciekawe, zadają wiele pytań, mają znakomite poczucie humoru i wyobraźnię. Osoby twórcze charakteryzuje otwartość, niezależność i wytrwałość w działaniu. Cechuje je duża plastyczność myślenia, dążenie do zmian i nowości. Mają zdolności wytwarzania dywergencyjnego, ujawniające się w płynności, giętkości i oryginalności myślenia(…). Osoby zdolne charakteryzują się pracowitością i wytrzymałością na długotrwały wysiłek, samodyscypliną, silną wolą i odpornością na stres (…).
Warunki psychologiczne związane z wybitnymi zdolnościami mają charakter poznawczy i dotyczą: wiedzy i inteligencji, a także charakter emocjonalny i motywacyjny, które łączą się miedzy innymi ze wspomnianymi rodzajami motywacji, z ciekawością poznawczą dającą początek aktywności poznawczej i twórczej. Wiążą się również z aspektem aksjologicznym, czyli z odwagą przekonań i wolą podjęcia ryzyka.