Karpaty

Karpaty rozciągają się w środkowej Europie, tworząc łuk o długości około 1300 kilometrów. Góry te zostały ukształtowane podczas alpejskich ruchów fałdowych. Wyróżniamy Karpaty Zachodnie, Wschodnie, a także Południowe. Terytorium naszego kraju obejmuje część Karpat Zachodnich oraz niewielki fragment Karpat Wschodnich (Bieszczady). Ze względu na odmienną budowę geologiczną polską część Karpat dzielimy na Karpaty Zewnętrzne (Tatry i Obniżenie Orawsko - Podhalańskie). Na południe od pasa Kotlin Podkarpackich rozciąga się północna część Karpat Zewnętrznych, zwana Pogórzem Karpackim.

Wysokości bezwzględne tej pagórkowatej krainy wynoszą od 350 do 500 metrów nad poziomem morza. Przecinają ją doliny karpackich dopływów Wisły. W krajobrazie dominują pagórki i niskie garby oddzielone szeroki obniżeniami. Na południe od Pogórza Karpackiego leżą Beskidy.

Ze względu na cechy krajobrazu zalicza się je do gór średnich. Pogórze Karpackie i Beskidy zbudowane są z fliszu, czyli występujących na przemian warstw piaskowców oraz łupków. Powstały one z osadów gromadzących się na dnie morza obejmującego w erze mezozoicznej te tereny. W Karpatach Wewnętrznych wyróżnia się Obniżenie Orawsko - Podhalańskie oraz Tatry, będące najwyższym pasmem całego łańcucha górskiego Karpat.

Na terenie Polski znajduje się zaledwie 1/5 obszaru Tatr. Większa część leży na Słowacji, gdzie wznosi się najwyższy tatrzański szczyt - Gierlach (2655 m. n.p.m.). Ponadto w Tatrach leży najwyższy polski szczyt - Rysy (2499 m.n.p.m). Na obszarze naszego kraju znajdują się Tatry Wysokie oraz Tatry Zachodnie, różniące się budową geologiczną, wysokością oraz krajobrazem. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał magmowych (m.in.granitów) i metamorficznych (m.in.gnejsów). Niższe Tatry Zachodnie tworzą głównie skały osadowe - wapień i dolomit. W Tatrach Wysokich występuje wysokogórski krajobraz polodowcowy. Śladami po lodowcach górskich są: doliny U-kształtne, doliny zawieszone, cyrki lodowcowe oraz moreny. Cyrki lodowcowe wypełnione są wodą i tworzą jeziora, nazywane stawami.

W polskich Tatrach znajdują się 43 jeziora, w tym największe w całym paśmie Morskie Oko i Wielki Staw. Rzeźba Tatr zachodnich jest łagodniejsza, ponieważ budują je skały mniej odporne na działanie czynników niszczących. Duży wpływ na rzeźbę tej części Tar mają zjawiska krasowe. Efektem krasowienia są doliny, baszty, iglice skalne, a także jaskinie i wywierzyska.

Tatry mają najsurowszy klimat w Polsce. Charakteryzują go niskie wartości temperatury powietrza oraz duże sumy opadów atmosferycznych. Klimat Tatr cechuje wyraźna piętrowość. Co 100 m wysokości temperatura powietrza obniża się średnio o 0,6 stopni. W związku z tym roślinność układa się tu w charakterystyczne piętra. Specyficzny dla tego regionu jest silny wiatr, który zwany jest halnym. Powoduje on zimą gwałtowne ocieplenia. Topniejący śnieg przyczynia się wtedy do nagłych wezbrań potoków w dolinach, a w wyższych partiach gór rośnie zagrożenie lawinami. Na północ od Tatr wysokości bezwzględne wyraźnie maleją. Znajduje się tam Obniżenie Orawsko - Podhalańskie.

Najwyższa jego część tworzą Pieniny. Jest to malownicze pasmo górskie o niewielkiej powierzchni, zbudowane z wapieni. Najwyższym szczytem Pienin są Wysokie Skałki (1050 m.n.p.m.). Jednak największa popularnością wśród turystów cieszą się Trzy Korony (982 m.n.p.m.). Pieniny rozcina głęboka dolina Dunajca, tworząc niezwykle ciekawy przełom. Rzeka kilka razy gwałtownie zakręca. Niemal pionowe zbocza doliny dochodzą do 300 metrów wysokości. Najbardziej dochodową formą działalności gospodarczej w Tatrach oraz na Podhalu jest turystyka. Sezon turystyczny trwa tutaj cały rok.