Embriologia - oogeneza, rozwój prenatalny, cykl płciowy, jajniki, macica

Embriologia - zajmuje się rozwojem zarodkowym. Rozwój organizmu rozp. się od momentu zapłodnienia i dzieli się na rozwój prenatalny (wewnątrzmaciczny) i postnatalny.
Rozwój prenatalny:
- okres przedzarodkowy - od zapłodnienia, przez stadium zygoty, moruli, blastocysty, do wytworzenia trójlistkowej tarczy zarodkowej (koniec 3. tygodnia)
- okres zarodkowy - od początku 4. tyg. do końca 8. tygodnia, intensywna organogeneza, zmienia się kształt zarodka, szczególnie wrażliwy na działanie szkodliwych czynników (prom. jonizujące, leki, wirusy)
- okres płodowy - od 9. tyg do końca 38. tyg - czynnościowe różnicowanie tkanek, narządów, organów, intensywna morfogeneza, zarodek przekształca się w płód.
Jajnik
- pokryty nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym lub alcowatym, pod kt. znajduje się błona biaława z tk. łącznej włóknistej. Na przekroju wyróżniamy cz. korową obwodową i cz. rdzenną środkowa. W cz. obwodowej włókna kolagenowe, siateczkowe, kom tuczne, pojedyncze miocyty, pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju. W cz. rdzennej naczynia limfatyczne, krwionośne, nerwy, kom. produkujące hormony
- ok. 3 tyg. rozwoju zarodkowego - w ścianie pęch. żółtkowego pojawiają się pierwotne kom. płciowe - gonocyty (wspólne dla płci męskiej i żeńskiej).
! określenie płci następuje w momencie zapłodnienia
- gonocyty przemieszczają się do zawiązka gonady i przekształcają się w oogonie
- oogonie namnażają się mitotycznie, zwiększają swoje rozmiary 2-3-krotnie i przekształcają się w oocyty I rzędu.
- oocyt I rz. replikuje DNA i przystępuje do pierwszego podziału mejotycznego (podział redukcyjny, podział dojrzewania) - mejoza zostaje zatrzymana w diplotenie I profazy (ok. 7. m-ca ciązy) przez czynnik OMI (inhibitor mejozy oocytu)
- zatrzymanie trwa do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej
- przed pierwszą owulacją, a potem systematycznie co miesiąc podział zostaje odblokowany, oocyt I rz. kontynuuje podział - dochodzi do redukcji mat. gen. i powstają oocyty II rz. z haploidalną liczbą chromosomów dwuchromatydowych.
- oocyt II rz. nie replikuje DNA, wchodzi w drugi podział zatrzymany w metafazie - jest to dojrzała kom. płciowa gotowa do zapłodnienia
- dalszy podział zachodzi tylko wtedy, jeśli dojdzie do zapłodnienia.
! drugi podział = ekwacyjny, wyrównawczy - nie ma redukcji materiału genetycznego, powst. struktury z haploidalną liczbą chromosomów monochromatydowych.
! w momencie urodzenia nie ma oogonii, są tylko oocyty I rz. w pęcherzyku jajnikowym pierwotnym
w jajniku wyst. pęcherzyki jajnikowe pierwotne, wzrastające, dojrzewające i dojrzałe
oocyt I rz. - duże jądro, widoczne organelle, otoczony warstwą komórek ziarnistych
W momencie urodzenia 2 mln, przed owulacją 400tys. pęcherzyków jajnikowych pierwotnych, tylko 400 osiągnie stadium dojrzałego, te, kt. nie osiągną, ulegają zanikowi (atrezja) i tworzą gruczoł śródmiąższowy jajnika.
Pęch. jajnikowy wzrastający - większy, kom. ziarniste sześcienne, potem walcowate, zaczynają się namnażać. Przy udziale oocyta I rz. i kom. ziarnistych powstaje osłonka przejrzysta (przezorczysta). W pęch. jajnikowym zaczyna organizować się torekbka łąćznotkankowa pęcherzyka.
Pęch. dojrzewający- w cytoplazmie pojawiają się ziarna korowe (ważne przy bloku zabezpieczającym przed polispermią), kilka warstw kom. ziarnistych, w pełni wykształcona torebka łącznotkankowa, zaczynają się pojawiać małę jamki, kt. łączą się ze sobą.
Pęch dojrzały = pęch. Graffa, zaw. oocyt II rz. zatrzymany w metafazie II
Pęch Graffa - ok. 20mm (sama kom. jajowa 130um), ma budowę biegunową. Na jednym biegunie, utw. przez kom. ziarniste znajduje się wzgórek jajonośny, na którym jest komórka jajowa otoczona osłonką przejrzystą, kom. ziarniste tw. wieniec promienisty, pozostałe kom. ziarniste tw. błonę ziarnistą, kt. ogranicza jamę pęcherzykową wypełnioną płynem pęcherzykowym, dalej błona podstawna, torebka łącznotkankowa pęcherzyka (warstwa zewnętrzna i wewnętrzna - wew. ma naczynia włosowate, komórki produkujące hormony)

Cykl płciowy - cykl jajnikowy na poziomie jajnika i uzależniony od niego cykl miesiączkowy przebiegający w macicy. Zmiany wyst. także w jajowodzie i
Skł się z fazy folikularnej (ok. 15 pęcherzyków pierwotnych zaczyna się różnicować, ale tylko jeden osiągnie stadium pęcherzyka Graafa), owulacji (uwolnienie oocytu II rz. zatrzymanego w metafazie II; ok. 14. dnia) i fazy lutealnej (wytwarzanie ciałka żółtego).
Mechanizm owulacji
Stęzenie LH wyższe niż FSH, dochodzi do zmian w obrębie pęch. Graafa. Wysokie stęż. LH rozkłąda kwas hialuronowy wewnątrz jamy pęcherzyka, ciśnienei w jamie zaczyna wzrastać, pobudzenie kom ziarnistych do prod czynnika przekształcającego plazminogen w plazminę, kt. pobudza kolagenazę rozkładającą kolagen --> oocyt II rz. zostaje wypchnięty z powierzchni jajnika i wychwycony przez strzępki jajowodu (do jajowodu trafia oocyt, płyn pęcherzykowy, osłonka przejrzysta, wieniec promienisty, kom. ziarniste przekształcają się w luteinowe, a tekaluteinowe w paraluteinowe)
Jak dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte produkuje hormony do momentu przejęcia funkcji przez łożysko, jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, to przekształća się w ciałko białawe i zanika.
Faza lutealna jest bardziej stabilna niż pęcherzykowa.
Na początku cyklu jajnikowego pęcherzyki pierwotne nie produkują hormonów. Wtedy przysadka mózgowa zaczyna produkować FSH, a pod jego wpływem zaczynają różnicować się pęcherzyki. Różnicujące się pęcherzyki zaczynają produkować estrogeny, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamują wydzielanie FSH z przysadki, ale pobudzają do produkcji LH. Przysadka jest kontrolowana przez liberyny i statyny z podwzgórza.
Budowa macicy:
- ściana skł się z nabłonka, endometrium i perimetrium
- błona śluzowa trzonu zawiera gruczoły maciczne; dzieli się na część czynnościową (zaw. tętnice spiralne odp. za wywołanie miesiączki, ulega złuzczeniu i wydaleniu w czasie miesiączki) i podstawową (nie ulega złuszczeniu, zaw. dna gruczołów macicznych z komórkami odp. za odbudowanie błony śluzowej, zaw. tętnice proste niewrażliwe lub słabo wrażliwe na działanie hormonów)
- w szyjce nie ma w ogóle tętnic spiralnych, więc błona nie będzie się złuszczała.
Cykl miesiączkowy:
- miesiączka (5 dni) - odp. za nią tętnice spiralne, ich skurcz i gwałtowny rozkurcz powodują że naczynia połozone powyżej pękają - faza wyciszenia hormonalnego
- faza wzrostu - błona śluzowa złuszczona w cz. czynnościowej ulega odbudowaniu, odnawiają się gruczoły maciczne, tętnice spiralne
- faza wydzielnicza - od 15. dnia, rozrost błony śluzowej, pojawienie się płynu, gruczoły maciczne spiranie skręcone, tt. spiralne mają otwarte światło, kom. doczesnowe zaw. glikogen i tłuszcze.