Średniowieczne miasto i jego mieszkańcy

Za panowania pierwszych Piastów większe osady powstawały głównie przy grodach obronnych. Mieszkańcy podgrodzi czuli się bezpiecznie, ponieważ umocnienia oraz stacjonująca w pobliżu drużyna książęca zapewniały im ochronę przed najazdami. Z czasem wałami obronnymi zaczęto otaczać również podgrodzia, w których zazwyczaj mieszkały rodziny wojów oraz liczni kupcy i rzemieślnicy. Podstawą utrzymania tamtejszej ludności nadal było jednak rolnictwo. Podobne osady rozwijały się także przy klasztorach i wokół placów targowych. Dopiero w XII i XIII wieku w wyniku przemian gospodarczych na ziemiach polskich powstawały pierwsze miasta. Wraz z napływem osadników z Niemiec i Niderlandów - nie tylko chłopów, lecz także kupców i rzemieślników - w ośrodkach miejskich wzrosła liczba mieszkańców oraz nastąpił rozwój handlu i rzemiosła. Część ludności mogła wówczas zrezygnować z uprawy roli i zacząć utrzymywać się z wykonywania innych zawodów. Jedne z pierwszych lokacji w Polsce odbyły się w Środzie Śląskiej około 1220 r. oraz w Chełmnie w 1233 r. Stały się one wzorem dla założycieli kolejnych polskich miast, które lokowano według przepisów obowiązujących w miastach niemieckich - Lubece lub Magdeburgu. Były to lokacje na prawie lubeckim bądź magdeburskim. Najpierw zasadźca zawierał z właścicielem ziemi umowę lokacyjną, w której określano ich przywileje i obowiązki. Następnie wspólnie wytyczali oni plan nowej miejscowości. W centralnej części zazwyczaj znajdował się prostokątny rynek, od którego prostopadle rozchodziły się ulice. Na środku zaś wznosił się ratusz - siedziba władz miejskich. Obok ustawiano wagę oraz pręgierz, służący do publicznego karania przestępców. Większość domów wokół rynku budowano na niewielkich prostokątnych działkach, które przylegały do niego krótszym bokiem. Tereny w centralnej części miasta oraz ziemie leżące przy sąsiednich ulicach były najdroższe. Dlatego zamożniejsi mieszczanie często wykupywali te grunty i wznosili na nich okazałe kamienice, przypominające pałace. Posiadanie domu w takim miejscu oznaczało nie tylko bogactwo, lecz także zapewniało uznanie i szacunek. Mieszkańców miast obowiązywały inne prawa niż pozostałych poddanych. Władca nie rozsądzał spraw mieszczan, ani nie pobierał od nich bezpośrednio podatków. Sprawami tymi zajmowały się wybierane przez mieszczan władze miejskie, którym władca dawał dużą swobodę działania. W takich warunkach powstał nowy stan - mieszczaństwo. Najbogatszą warstwę mieszkańców miasta - patrycjat - tworzyli kupcy i właściciele warsztatów, często pochodzenia niemieckiego. Z ich grona wybierano władze miejskie. Rzemieślnicy i drobni kupcy stanowili pospólstwo. Większość z nich nie posiadała na własność domu w mieście i nie mogła obejmować urzędów ani wybierać urzędników. Pospólstwu przysługiwała więc tylko część praw. Przedstawiciele tej grupy zakładali cechy, czyli organizacje, które skupiały ludzi wykonujących podobny zawód. Należący do nich rzemieślnicy wspólnie organizowali produkcję towarów w mieście, rozstrzygali spory wynikające z istnienia konkurencji, a także próbowali oni ograniczyć napływ artykułów z innych miast oraz osad. Ponadto cechy szkoliły przyszłych rzemieślników.Osoby tworzące te zrzeszenia wspólnie świętowały i bawiły się, a w trudnych sytuacjach udzielały sobie pomocy. Każda organizacja rzemieślnicza posiadała również ołtarze lub kaplice w kościołach. Na cechach spoczywały obowiązki związane z obroną miasta. Ich członkowie musieli strzec wyznaczonych odcinków murów miejskich i wspólnie przygotowywać się do walki.