Sądy

Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych). Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów, różniącą je od innych organów państwowych i znamionującą ich działalność, jest niezawisłość (zasada niezawisłości sędziowskiej).
Niezawisłość oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawa.
Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie instancyjności. Zasada instancyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji Wskutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia.
Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, nie może natomiast nakazać sądowi pierwszej instancji wydania orzeczenia o określonej treści, gdyż naruszałoby to niezawisłość tego sądu. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Sąd drugiej instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu.
W polskim sądownictwie rozpatrywanie spraw opiera się obecnie na systemie trójinstancyjnym. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację do sądu bezpośrednio wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego nie przysługuje odwołanie, stwarza tzw. powagę rzeczy osądzonej ( res iudicata ).
Sądy dzielą się na: a) sądy powszechne, b) sądy szczególne.
Kompetencje sądów szczególnych są w przepisach proceduralnych wyraźnie określone, natomiast sądy powszechne rozpatrują wszystkie pozostałe sprawy. Podstawową role odgrywają sądy powszechne: rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne.
Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, zarówno w odniesieniu do sądów powszechnych, jak i do sądów szczególnych. W ten sposób sądownictwo wojskowe jest także podporządkowane Sądowi Najwyższemu.


13. SĄD NAJWYŻSZY

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Polsce, sprawującym nadzór w zakresie orzekania nad wszystkimi innymi sądami - powszechnymi i szczególnymi. Do jego istotnych zadań należy zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinach należących do jego właściwości.
Sąd Najwyższy może opiniować projekty ustaw, które zostaną mu w tym celu przekazane.
W celu wykonywania swoich funkcji Sąd Najwyższy posługuje się środkami przekazanymi mu przez ustawę. Należą do nich:
l) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych, stosownie do przepisów prawa procesowego, w tym kasacji w sprawach cywilnych i karnych,
2) rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego,
3) podejmowanie uchwał zawierających interpretacje przepisów, które budzą wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołuje rozbieżność w orzecznictwie sądowym,
4) udzielanie odpowiedzi na pytania prawne, formułowane przez sądy rozpoznające konkretną sprawę,
5) rozpoznawanie innych spraw przewidzianych przez ustawy.
Z wnioskiem o wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie mogą wystąpić pierwszy prezes i prezesi Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich i minister sprawiedliwości. Ponadto - ale tylko w sprawach dotyczących zakresu ich działalności - o dokonanie interpretacji mogą się zwrócić minister pracy i polityki socjalnej, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i prezes Urzędu Patentowego.
Uchwałę zawierająca wyjaśnienie przepisów Sąd Najwyższy podejmuje w składzie siedmiu sędziów, w składzie całej izby, w składzie połączonych izb lub w pełnym składzie Sądu Najwyższego. Uchwały Sądu Najwyższego podjęte w większych składach uzyskują automatycznie moc zasad prawnych.
Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
l) Izbę Cywilną,

2) Izbę Karną,

3) Izbę Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,

4) Izbę Wojskową.

Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta spośród sędziów Sądu Najwyższego. Jego zastępcami są prezesi, których powołuje Prezydent. Prezesi zastępują pierwszego prezesa w ustalonym przez mego zakresie, a jednocześnie stoją na czele poszczególnych izb.