Megalomania czy kompleksy? Staropolscy Sarmaci i ich potomkowie z trzeciego tysiąclecia wobec tradycji, wpływów obcych, swojskości.

Polska kultura szlachecka kształtowała się w XVII wieku. Sarmatyzm objął wręcz każdy aspekt życia staropolskiego szlachcica. Ich poglądy były przeważnie dość schematyczne: ksenofobia, wierność religii, przywiązanie do tradycji, patriotyzm. Co było przyczyną nieroztropnej i egocentrycznej postawy szlachty?
Megalomania, czy może kompleksy ?
Szlachcice, jako rzekomi potomkowie starożytnych Sarmatów (walecznego ludu ceniącego sobie wolność i demokrację), byli niestety często hipokrytami w swoich działaniach. Mówili o miłości do ojczyzny, jednak sami przyczynili się do jej upadku. Żyjąc według zasady „zastaw się, a postaw się” lubowali się w przepychu, dbając jedynie o dobro własne, prywatę. Wacław Potocki w „Zbytkach polskich” przewidział, do czego doprowadzi egoizm i brodzenie w bogactwach: „[…] te wszystkie ich pompy, wszystkie ich splendece pogasną jako w wodzie utopione świece”. Ich wciąż poszerzające się wpływy zostały ukrócone wraz z nową konstytucją. Jednak przed tym musiało dojść do kryzysu państwa oraz rozbiorów.
Z jednej strony można by przyjąć teorię, iż Sarmaci ukrywali swe niskie poczucie własnej wartości pod warstwą kosztowności. Jednak myślę, że w większości przypadków przeważało wysokie mniemanie o sobie oraz dobre położenie szlachty na tle pozostałych grup społecznych (posiadali liczne przywileje, prawo nietykalności osobistej, liberum veto). O zjawisku tym traktuje Wespazjan Kochowski w „Psalmie IX”, w którym mówi chociażby o wolnej elekcji, wyborze króla przez szlachtę (często władcami zostawali obcokrajowcy, którzy nie dbali o interesy kraju, a byli wybierani tylko ze względu na obietnice wyborcze). Ponadto wysoka samoocena mogła wynikać z mesjanizmu, czyli poglądu, iż Polska jest narodem wybranym przez Boga, który miał odegrać kluczową rolę w dziejach świata jako „przedmurze chrześcijaństwa” - linia odcinająca wiarę chrześcijańską od islamskiej, która występowała w przyległej do Polski Turcji.
Czy postawy staropolskich sarmatów są w jakiś sposób w nas zakorzenione ? Z pewnością widoczne są pozostałości po naszych przodkach, chociażby w polskiej gościnności i szerokim geście. Osoba zaproszona do domu jest zawsze traktowana bardzo uprzejmie, stół dla niej zastawiony suto. Również polski honor, upartość i zaciętość może być odziedziczona po szlachcicach z XVII wieku. Typowy Polak uważa, że ze wszystkim da sobie radę sam, a co więcej zrobi to najlepiej.