Demokracja deliberatywna

• Koncepcja polityczna zmierzająca do podniesienia jakości demokracji, nie tyle poprzez rozbudowę uczestnictwa politycznego jako takiego, ile przez ulepszenie jego charakteru i form
• Współczesna demokracja (przedstawicielska i bezpośrednia), ma skłonność do wikłania się w konflikty osobiste, gry sławnymi postaciami, sporów o słowa oraz wikłanie się polityków w dbanie o własne korzyści i ambicje  tym wynaturzeniom przeciwstawia się świadomą debatę, publiczne rozumowanie i bezstronne dążenie do prawdy
• Teoria demokracji deliberatywnej stawia pytanie, czy procesy i instytucje demokratyczne powinna kształtować bieżąca względnie empiryczna wola uczestników życia politycznego, czy też coś, co można by nazwać „rozumnym’”/”oświeconym” sądem politycznym.
• „Oświecony” sąd polityczny musi spełniać 3 kryteria (wg Claus Offe i Ulrich Preuss):
1. Uwzględniania faktów (nie może być ignorancki lub doktrynerski)
2. Uwzględniania przyszłości (sąd nie-krótkowzroczny)
3. Uwzględniania innych ( sąd nie-egoistyczny)
• Czy dobro ogółu w koncepcji demokratycznej nie może być niczym więcej niż efektem agregacji danych preferencji indywidualnych, czy też, formułując je, warto odwoływać się do poważnej debaty publicznej i namysłu (deliberation)?
• Offe/Preuss: Zadanie, jakie stoi przed teorią demokracji, nie polega na obejmowaniu prawem do uczestnictwa w polityce kolejnych kategorii ludzi, Anie tez rozważaniu sfer, na które demokracja mogła by się prawomocnie rozciągać, ale na wprowadzeniu procedur nagradzających formułowanie przemyślanych, spójnych, niedoraźnych, zaakceptowanych społecznie i dopuszczalnych preferencji.
• Główną wartością demokracji nie jest określona z góry wola jednostek, ale proces jej kształtowania się, czyli namysł jako taki
• Głównym zadaniem teorii deliberacji jest zerwanie z pojęciem utrwalonych preferencji, mówiąc w ich miejsce o procesie uczenia się, pozwalającym ludziom zapoznać się z szeregiem problemów, których rozumienie jest konieczne do wydania sensownego, rozumnego sądu politycznego
• Nie chodzi tu o narzucenie jakiejś abstrakcyjnej, narzuconej z góry normy rozumności, ale o pojmowanie życia politycznego, jako ciągłego procesu uczenia się
• Proces demokracji deliberatywnej miałby nie traktować sadów ludzi i procesów, jako danych, ale zadawać pytanie: czy owe sądy i procesy spełniają odpowiednie normy uczenia się? Jeśli zaś nie, jak w takim razie można je udoskonalić?
• Stanowisko teorii demokracji deliberatywnej: Nie ma takich zbiorów wartości czy określonych punktów widzenia, które same przez się winny by być uważane za właściwe i prawomocne, ale są one prawomocne tylko o tyle, o ile zostaną uzasadnione. Indywidualne punkty widzenia wymagają przy tym weryfikacji poprzez konfrontacje społeczne, które ujawniają punkt widzenia innych – moralny punkt widzenia.
• Trzeba położyć większy nacisk na te sytuacje oraz procedury kształtowania preferencji i uczenia się w życiu politycznym i społeczeństwie obywatelskim
• Wbudowywanie w sam proces polityczny możliwości poznawania poglądów obywateli i ich publicznego weryfikowania może podnieść jakość obywatelstwa (poznawanie przyczyn, z powodu których przyjęliśmy takie poglądy i weryfikacja ich słuszność w stosunku do osób współuczestniczących, o innych preferencjach)
• Nagradzanie preferencji dojrzałych i przemyślanych (preferencje będące wynikiem świadomej konfrontacji swojego punktu widzenia z przeciwnym lub też wielością punktów widzenia), nie zaś spontanicznych i uwarunkowanych sytuacją
3 powody nieufnego stosunku demokratów deliberatywnych do form demokracji bezpośrednie/uczestniczącej:
1. Ideału tego nie da się realizować w wysoce złożonych i zróżnicowanych społeczeństwach współczesnych
2. Idealizacja modelu bezpośredniego trybu podejmowania decyzji w małych grupach (demokracja na małą skalę jest bardzo podatna na tyranię, bo trudniej się jej bronić przed demagogią)
3. Wzrost zakresu uczestnictwa wcale nie podnosi jego jakości
Demokracja deliberatywna to „każda z koncepcji, w których zakłada się, że namysł wolnych i równych obywateli w sprawach publicznych stanowi rdzeń prawomocnego podejmowania decyzji politycznych oraz samorządności”
• Przemyślana transformacja prywatnych preferencji w stanowiska zdolne do konfrontacji z publiczną kontrolą i testem
• Namysł (deliberation) jest w stanie przezwyciężyć ograniczenia właściwe poglądom prywatnym i podnieść jakość publicznego podejmowania decyzji ponieważ:
A. Publiczny namysł, uruchamiając podział informacji i wiedzy, może przebudować świadomość jednostek i podnieść zdolność rozumienia przez nie złożonych problemów
B. Publiczny namysł może ujawnić ideologiczny aspekt pewnych form preferencji – ich powiązania z partykularnymi interesami, jednostronność i wyrywkowość, które odbierają im moc reprezentowania szerszych interesów
C. Publiczny namysł zdolny jest zastąpić „język interesu językiem rozumu” – nie zatrzymuje się on na funkcjach upowszechniania informacji i wymiany poglądów, ale sięga do ich analizy i weryfikacji, co pozwala na doskonalenie zbiorowych sądów
Teoretycy demokracji deliberatywnej pragną podnieść prawomocność procedur i instytucji demokratycznych poprzez rozbudowę elementów, mających rozwinąć jakość życia w demokracji i poprawić jej rezultat.
IMPARCJALIZM I JEGO KRYTYKA
o Podstawowy problem: na jakiej podstawie można orzec, że coś jest właściwe czy taż sprawiedliwe
o Dla imparcjalistów najważniejszym zagadnieniem jest bezstronność (funkcjonowanie sfer publicznych, w których poglądy rozważą się poprzez namysł inspirowany zasadą bezstronności i w takim też trybie wydaje się zbiorowe sądy)
o Bezstronność oznacza nie tylko wykraczanie poza interes własny związany z klasą, płcią, tożsamością etniczną czy narodową, ale otwartość na wszelkie punkty widzenia i uwzględnianie ich w dochodzeniu do decyzji, co jest właściwe i sprawiedliwe
o Decyzje polityczne można uznać za bezstronne wtedy, gdy da się je obronić wobec wszystkich znacząco dotkniętych nimi grup i partii, jako równoprawnych uczestników debaty publicznej
o Zadowalający proces namysłu musi badać stawiane tezy w kontekście wszelkich liczących się w danych sprawach poglądów i interesów, zapewniając w ten sposób potrzebną inkluzyjność i strzegąc się stronniczości
o Staranie o konceptualizację bezstronnego, moralnego punktu widzenia, z którego można by oceniać poszczególne przejawy rozumowania praktycznego czy moralnego (Rawls, Habermas „sytuacja idealnej rozmowy”, Barry „rozumowanie na zasadach bezstronności tzw. impartialist reasoning)
o „Rozumowanie na zasadach bezstronności” pozwala wyróżnić takie punkty widzenia, które mają szanse być podzielane powszechnie, odsiewa zaś jako niesprawiedliwe stanowiska i praktyki wysnute z zasad, które nie dla wszystkich są do przyjęcia
o Celem selekcji jest ustalenie zasad i reguł, których nikt, komu zależy na dobrowolnym i świadomym porozumieniu, nie może z sensem odrzucić  należy zadać sobie pytanie, czy wzięto pod uwagę wszystkie punkty widzenia, czy wszystkie strony byłyby na równi gotowe zaakceptować rezultat danej decyzji jako uczciwy i rozumny, niezależnie od pozycji społecznej, jaką zajmują lub mogą zajmować w przyszłości
KRYTYKA
I. Gutman i Thompson
 Nie widzą możliwości eliminacji z życia ludzkiego sporów o wybory w sprawach publicznych ani przemiany aktorów politycznych z ich interesami – poprzez namysł – w istoty altruistyczne
 Życie polityczne w sposób nieunikniony przebiega wśród wartości nie do pogodzenia i w warunkach niepełnego rozumienia oraz stanu niedostatku i ograniczonego altruizmu
 Brak porozumienia w kwestiach moralnych jest stanem, w którym musimy nauczyć się żyć, a nie przeszkodą
 Zasada bezstronności nie potrafi wskazać żadnego sposobu rozwiązania konfliktów moralnych, jakie powstają np. w kwestii legalizacji aborcji, dlatego, że nie da się ich rozstrzygnąć odwołując się do faktów (różne metody interpretacji) i nie można też tego uczynić analizując metody interpretacyjne
 Zasada bezstronności pociąga za sobą formę absolutyzmu moralnego (strona, która przegrała spór też przecież może mieć słuszne powody do stania na swoim stanowisku)
 Proponują zasadę wzajemności  obywatele powinni dążyć do takiej formy rozumowania, która jest obustronnie uzasadniona i zakłada obustronne dostosowanie
II. Tully
 Grupy dominujące, przywykłe do swojego sposobu rozumowania, chętnie przedstawia je jako kanoniczne i jedyne
 Teoria impartialistyczna także jest warunkowana szczególnymi praktykami i tożsamościami kulturowymi, społecznymi i językowymi
 Istnieje wiele sposobów komunikowania i wyrażania własnego zdania, a imparcjalizm decyduje się wykluczać je wszystkie w obsesyjnej pogoni za tym jedynie rozumnym
 Deliberacja nie powinna ograniczać się do jednej, określonej formy, ale uwzględniała różnorodność dróg rozumowania i uzasadniania
 Prawomocny porządek polityczny jako porządek stale „uzgadniany”, „negocjowany” poprzez dialog, który zyskuje tu rolę decydującej praktyki myślenia i działania
 Podstawową zasadą deliberacji powinno być audi alteram partem – powinność wysłuchania drugiej strony, od której zawsze można się czegoś nauczyć
III. Young
 Ideał bezstronności to pogoń za fikcją, wynikłą z błędnego założenia, że ludzie mogą przezwyciężać swoje szczególne położenie dzięki „namysłowi” (w rzeczywistości wszyscy jesteśmy istotami w pewnym położeniu, z którego nie możemy się wyrwać, by osiągnąć bezosobowy i beznamiętny punkt widzenia)
 Ideał bezstronności tłumi różnice, tendencja by złożone i zróżnicowane formy rozumowania sprowadzić do prostego modelu rozumowania pospołu
 Imparcjalizm mylnie redukuje wielość samych punktów widzenia możliwych w świecie do jednego, – który jakoby mogą przyjąć wszystkie racjonalne podmioty
INSTYTUCJE DEMOKRACJI DELIBERATYWNEJ
a) Sondaże deliberatywne i dni deliberacji
 Przeprowadzane na losowo wybranych, reprezentatywnych próbkach ludności
 Bada się, co ci ludzie myśleliby, gdyby dało się ich czymś skłonić do intensywnego namysłu
 Ściągnięcie członków reprezentatywnej grupy na kilka dni w jedno miejsce, by tam wspólnie rozważali jakąś pilną sprawę wagi publicznej
 Najpierw badanie się pierwotne poglądy wybranych osób, potem dochodzi do dwustopniowej deliberacji, złożonej z dwóch stadiów: kontaktów z grupą ekspertów od danego zagadnienia oraz debaty uczestników zmierzającej do ukształtowania się stanowisk możliwych do przyjęcia na forum publicznym
- wobec ograniczonego wpływu sondaży na życie publ. Fishkin i Ackerman proponują poświęcanie poszczególnych dni na ogólną, publiczną debatę nad daną kwestią, co podnosi jakość debaty i uzasadnień decyzji wyborczych (połączenie dnia deliberacji z wyborami prezydenckimi w USA)
b) Panele obywatelskie
 Obywatele, jeśli zapewni im się sprzyjające namysłowi środowisko, zdolni są do dojrzałych decyzji w złożonych sprawach publicznych
 Panele obywatelskie służą radą rządom państw w wielu kontrowersyjnych kwestiach
 Przedstawiają oceny palących problemów i sugestie sposobów ich rozwiązania po zapoznaniu się z istotnymi w danej sprawie danymi i rozważeniu pojawiających się argumentów
c) Rozwój mechanizmów informacji zwrotnej od wyborców i komunikacji między obywatelami
 Poprawienie komunikacji i wzajemnego zrozumienia pomiędzy decydentami, a obywatelami
 Telewizja, Internet, samorząd lokalny i instytucje ogólnokrajowe, forma publiczne etc.
 Nadzieja pozytywnego wpływu na proces kształtowania się sądów politycznych obywateli i doskonalenia mechanizmów uświadamiania zawodowym politykom poglądów i priorytetów obywateli
 E-government, e-democracy
d) Edukacja obywatelska i finansowanie instytucji deliberacji ze środków publicznych
 Proces odbudowy zaangażowania obywateli w politykę, odtwarzanie kultury dalekosiężnego uczestnictwa obywatelskiego
 Plan edukacji społecznej, nastawiony na pielęgnowanie umiejętności rozumowania na tematy publiczne i dokonywanie wyborów politycznych
 Pobudzanie postaw obywatelskich u dzieci, poprzez zabawę i elementy wiedzy formalnej
 Potrzeba finansowania ze źródeł publicznych stowarzyszeń obywatelskich aktywnie promujących praktyki deliberacji
 Gdzie może dochodzić do przestawiania preferencji ludzi:
- mikrofora
- partie polityczne
- parlamenty
- komitety o charakterze ponadnarodowym
- stowarzyszenia prywatne i charytatywne
- sądy
- sfery publiczne