Kuba

Charakterystyka środowiska Kuby

Położenie geograficzne
Kuba należy do Wielkich Antyli, części archipelagu złożonego z 3715 wysp i wysepek nazywanych Cayos. Ich łączna powierzchnia wynosi 110 922 km2, a długość wyspy Kuby jako największej z Antyli wynosi 1250 km2, natomiast szerokość od 31 do 191 km2. Kuba jest usytuowana w basenie Morza Karaibskiego, między 84°57' i 74°07' długości geograficznej zachodniej oraz 23°12' i 19°49' szerokości geograficznej północnej. Stanowi składową część archipelagu, który ciągnie się łukiem o długości ok. 4000 km od Cieśniny Florydzkiej i Jukatańskiej na północy do wybrzeży Wenezueli na południu, między Oceanem Atlantyckim a Morzem Karaibskim .

Budowa geologiczna
Budowa geologiczna Kuby i ukształtowanie jej powierzchni są bardzo urozmaicone. Nie występują tu bardzo wysokie gór (najwyższy szczyt Pico Torquino mierzy ok. 2000 m n.p.m.), choć łańcuchy gór i wzgórz są liczne. Większość zbudowana jest w całości lub częściowo ze skał wapiennych. Wapienie zaś pod wpływem działania wody ulegają rozpuszczeniu i w ten sposób w głębi skał tworzą się np. labirynty jaskiniowych korytarzy.
Archipelag kubański powstał na skutek ruchów skorupy ziemskiej, jakie miały miejsce w tym regionie od połowy ery mezozoicznej, tj. od okresu jurajskiego, i trwały przez okres trzeciorzędowy . Ruchy epejrogeniczne powodowały kilkakrotnie wypiętrzenie i zatapianie różnych miejsc lądu, a górotwórcze ruchy wpływały na tworzenie się pasm i grup górskich Antyli (w tym m.in. Kuby), które stanowią część wielkich łańcuchów górskich Ameryki Północnej (Kordylierów), wypiętrzonych w orogenezie alpejskiej.
Góry na Kubie tworzyły się w kilku fazach. Pierwsze wypiętrzyły się góry zachodniej i środkowej Kuby, a ostatnie w młodszym trzeciorzędzie (neogen) góry Sierra Maestra we wschodniej części wyspy, która jako obszar najmłodszych fałdowań należy do najbardziej sejsmicznych regionów. Równocześnie z powstawaniem łańcuchów górskich tworzyły się zapadliska, jak np. zapadlisko Cauto u północnych podnóży gór Sierra Maestra, i liczne kotliny śródgórskie. Powstały także podwodne grzbiety górskie, baseny, rowy i głębie oceaniczne, m.in. Rów Kajmański i Głębia Bartletta (7241 m) na południe od wybrzeży Kuby. Procesom tym towarzyszyły wybuchy wulkaniczne, których intruzje dodatkowo komplikowały podłoże geologiczne Kuby.
Ruchy lądotwórcze i fałdowanie się skorupy ziemskiej uformowały w zarysie archipelag kubański, a na ostateczny jego kształt wpłynęły procesy zachodzące w epoce lodowcowej. Topniejące lodowce spowodowały podniesienie się poziomu wód oceanicznych i zalanie części lądu, który stanowi obecnie platformę podwodną wokół Kuby o szerokości do 140 km (w rejonie archipelagu Canarreos) i powierzchni około 70000 km2. Równocześnie utworzył się system drobnych wysepek przybrzeżnych i powstały głębokie, wcinające się w ląd morskie zatoki.
Następstwem osadów (w większości pochodzenia morskiego) budujących podłoże Kuby jest szerokie występowanie wapieni różnych odmian, których miąższość dochodzi do 600 m. Osady wapienne budują znaczną część wszystkich prawie masywów górskich. Stanowią również podłoże większości obszarów równinnych, miejscami pokryte nanosami aluwialnymi. Do najmłodszych tworów typu wapiennego należą skamieniałe rafy koralowe występujące obficie w niektórych partiach przybrzeżnych. Nieliczne są głębinowe skały magmowe, zwłaszcza granity oraz podobne do nich dioryty i granodioryty. Występują w różnych częściach Kuby, szczególnie w podłożu wyżyny rozciągającej się na północ od masywu Escambray.
W wielu regionach wyspy, zwłaszcza na jej zachodnim i wschodnim krańcu, występują skały wulkaniczne (bazalty, tufy, brekcje wulkaniczne, porfiry, andezyty i in.). Wśród skał metamorficznych szeroko rozpowszechnione są serpentynity. Powstały one w wyniku przeobrażenia dość rzadko występujących skał – perydotytów pod wpływem gorących roztworów wodnych. Zajmują one wielkie obszary we wschodniej i środkowo-wschodniej części Kuby (ok. 19000 km2). Do tej grupy należą również marmury. Przy powierzchniowych warstwach podłoża miejscami zalegają piaszczysto-gliniaste skały osadowe.

Rzeźba terenu
Charakterystyczne dla rzeźby Kuby są kontrasty pomiędzy płaskimi, po części bagnistymi równinami (największe bagna Cienga de Zapata), a łańcuchami gór i wzgórz . Grupa górska Cordillera de Guaniguanico na zachodzie wyspy dzieli się na góry Sierra de los Organos i Sierra del Rosario. Grupa górska Guaminaya w centrum wyspy nosi także nazwę Sierra Escambray. Trzecia ważna grupa z najwyższą kulminacją to Pico Torquino (2000 m n.p.m.). Góry Sierra de Maestra mają długość 250 km i 30 km szerokości. Na wschodnim cyplu wyspy wznosi się grupa górska Saqua-Baracoa. Mniejsze masywy gór i wzgórz to Sierra de Najasa i Sierra de Cubitas w prowincji Camagüey oraz łańcuch wzgórz w południowych częściach prowincji Hawana i Matanzas. Wzgórza znajdują się także na wyspie Pinos.
Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta, a niziny nadbrzeżne są przeważnie zabagnione. Około 70% powierzchni Kuby zajmują niziny, pozostała część to wyżyny i pasma górskie. Góry przeważnie są niewysokie, grupują się w trzech regionach: zachodnim, środkowym i wschodnim. Najwyższy łańcuch górski Sierra Maestra wznosi się we wschodniej części wyspy.

Łańcuch ten budują skały magmowe – głębinowe i wulkaniczne, częściowo też wapienne. Bazaltowy Pico Torquino jest najwyższym szczytem w kraju (1974 m). Pozostałe pasma nie przekraczają 1300 m; są to: Sierra de la Gran Piedra, Sierra del Cristal, Cuchillas de Moa, Cuchillas de Toa i kilka innych. Wschodni cypel zajmują Meseta Maisi – wyżynno-górski obszar z olbrzymi tarasami abrazyjnymi w kształcie podkowy, z licznymi wąskimi i głębokimi kanionami wydrążonymi przez wodę w skałach wapiennych. Przez zachodnią Kubę (prowincję Pinar del Rio) ciągnie się na długości ok. 150 km niewysokie, zbudowane z wapieni, pasmo górskie o indiańskiej nazwie Cordillera Guaniguanico (szczyt 629 m n.p.m.), przedzielone doliną rzeki San Diego na część wschodnią – Sierra del Rosario (Góry Różańcowe) i zachodnią – Sierra de los Organos (Góry Organowe, gdyż swoim wyglądem przypominają piszczałki organów).
Trzeci masyw górski, składający się głównie ze skał krystalicznych Guamuhaya (Escambray), o długości 80 km i szerokości 40 km, znajduje się w środkowo-południowej części wyspy (szczyt 156 m n.p.m.). Dolina rzeki Agabama dzieli go na dwie części: masyw Sierra de Trinidad i masyw Sancti Spiritus. Pomiędzy tymi głównymi masywami górskimi rozciągają się aluwialne niziny (Llanura) poprzedzielane niskimi nieprzekraczającymi na ogół 400 m wzniesieniami. Są one zgrupowane w rejonie Hawany na północ od masywu Guaminaya oraz w środkowo-wschodniej części kraju (Sierra de Cubitas). Wielkie przestrzenie zajmuje tu także charakterystyczny krajobraz peneplena de Florida-Cam Quest-Las Tunas, czyli wydłużony, prawie płaski teren, zrównany wskutek działania procesów erozyjnych i denudacyjnych, urozmaicony „ostańcami” utworzonymi na zróżnicowanym podłożu geologicznym, zbudowanym ze skał wapiennych, magmowych i serpentynitowych.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech topografii kubańskiej są formy krasowe, które występują w całym kraju – od półwyspu Guanahacabibes na zachodzie, po przylądek Maisi na wschodzie. Procesowi krasowienia sprzyja powszechne występowanie w podłożu skał wapiennych o różnej odporności na wietrzenie oraz wilgotny i ciepły klimat, a formy terenu, powstałe w tych warunkach, określa się jako kras tropikalny. Kubę charakteryzuje wielka rozmaitość form krasowych, które ujmuje się niekiedy w kilka grup: kras wyżynno-górski, kras nizinny, kras bagienny, kras wybrzeży.
Najbardziej interesujące formy występują na zachodzie kraju, w Sierra de los Organos. Uformowane tu wzniesienia wapienne nazywane są mogotami. Mogoty są to kopulaste wzgórza lub izolowane pagóry o wysokości do 400 m, prawie stromych ścianach i zaokrąglonych lub spłaszczonych wierzchołkach. Porośnięte są zbitym gąszczem niskiej krzewiastej roślinności z porozrzucanymi tu i ówdzie wysokimi drzewami, takimi jak palmy, sosny, czerwone drzewa almacigo, dąb kajman. Pomiędzy wzniesieniami występują głęboko wcięte lub szerokie, płaskie doliny, spośród których najbardziej znana to dolina Viñales.

Dla topografii krasu nizinnego charakterystyczne są grzebienie i ostre cyple wystające z podłoża na wysokości od kilku cm do 2-3 m, nazywane na Kubie diente de perro, czyli psie zęby. Kras tego typu jest najbardziej rozpowszechniony na nizinach zachodniej części Kuby, na równinach Camaqüey i w południowej części wyspy Juventud. Natomiast kras bagienny (doły, obniżenia wypełnione wodą) jest najbardziej charakterystyczny dla moczarów półwyspu Zapata, północnej części półwyspu Guanahacabibes i bagien wyspy Juventud (Cienga Lanier). Kras wybrzeży należy do osobliwych form. Są to jaskinie, zatoczki oraz balkony tworzące dach nad grotami wyrzeźbionymi przez fale morskie, a kiedy dach traci podparcie, powstają maleńkie zatoczki. Formy te są najbardziej rozwinięte na półwyspie Guanahacabibes w zatoce Matanzas, zatoce Gibara na północno-wschodnim brzegu, koło Trynidad oraz na południowych wybrzeżach wyspy Juventud. We wschodniej części wyspy występuje kras w formie podziemnych długich korytarzy wydrążonych przez wodę morską w skałach wapiennych sięgających nieraz daleko w głąb lądu i zakończonych wychodzącym na powierzchnię pionowym kominem. Przy silnej fali powodującej wzrost ciśnienia z otworu tryska słona woda do wysokości kilkunastu metrów.
Wybrzeża Kuby kształtują nie tylko procesy krasowe. Linia brzegowa wyspy jest bardzo rozwinięta i zróżnicowana. Obfituje w liczne i głęboko wcięte zatoki, piaszczyste plaże, błota zarośnięte mangrowiami, najeżone przybrzeżne rafy koralowe, a także strome urwiska głównie od strony północnej wyspy. Piaszczyste plaże przeważają na wybrzeżu południowym, porozdzielane odcinkami bagnistymi i mangrowiami. Długość wybrzeży wynosi 5746 km, z tego na wybrzeża północne przypada 3209 km, zaś na południowe 2537 km, natomiast długość wybrzeży Isla de la Juventud wynosi 326 km . Rozsiane wzdłuż wybrzeży wysepki są przeważnie płaskie, nizinne, często zabagnione, z mangrowiami lub suche, porośnięte kolczastymi krzewami, a niekiedy są to nagie skały lub wysepki z piaszczystymi plażami. Wysepki utrudniają na wielkich przestrzeniach dostępność statków do wybrzeży, natomiast labirynt zatoczek i cieśnin, występujących między nimi, jest niezwykle dogodnym siedliskiem obfitych ławic ryb i innych organizmów morskich.

Klimat
Klimat Kuby uzależniony jest od szeregu czynników, a zwłaszcza : wyspiarskiego pochodzenia kraju w strefie klimatycznej gorącej – międzyzwrotnikowej (w pobliżu zwrotnika Raka), wpływów powietrza kontynentalnego znad Ameryki Północnej i mas morskich znad Atlantyku oraz związanych z tym wyżów i niżów barycznych, wydłużonego i równoleżnikowego kształtu wyspy, ciepłych odgałęzień prądów północno- i południowo-zwrotnikowego, opływających archipelag kubański, rzeźby terenu, a także położenia na drodze cyklonów tropikalnych.
Średnia roczna temperatura dla całego kraju wynosi 24,5ºC, maksymalna zaś 39ºC (w dolinach wschodniej części kraju), a minimalna spada do ok. 15ºC. Są to jednak wartości skrajne, gdyż odchylenia w poszczególnych miesiącach roku są niewielkie: średnia temperatura sierpnia wynosi 27ºC, a stycznia 21ºC. Krańcowe spadki temperatury pojawiają się głównie w porze zimowej – suchej. Wpływają wtedy chłodne masy polarnego powietrza od północy, a także ochłodzenie przynoszą antycyklony, które z kontynentu północno-amerykańskiego docierają do zachodu i środkowej części wyspy głównie od listopada do maja.
W miesiącach letnich, gdy nad Kubą panuje antycyklon północno-atlantycki (azorski), kształtuje się pora deszczowa (od czerwca do października) z wysoką temperatura powietrza, suchą pogodą, ale częstymi opadami. Duże są także dobowe amplitudy temperatury – w zachodnich regionach kraju mogą dochodzić do 10 i więcej stopni, zwłaszcza w porze suchej. W strefach przybrzeżnych na kształtowanie się dobowych temperatur istotny wpływ wywierają lokalne wiatry, bryzy wynikające z różnicy temperatur powietrza nad lądem i morzem.

Wiejąca od morza w stronę lądu bryza morska pojawia się zwykle od południa, a nawet w godzinach wieczornych, gdy ląd jest mocno nagrzany i powoduje ochłodzenie powietrza. Jest ona znacznie silniejsza od bryzy lądowej, czyli wiatrów wiejących w stronę morza najczęściej w godzinach rannych, gdy wąski ląd zdążył już się ochłodzić. Bryza lądowa wpływa minimalnie na różnicę temperatur, gdyż powierzchnia wyspy jest nikła w porównaniu z otaczającymi ją przestrzeniami morsko-oceanicznymi. Jednak spadki temperatur nawet tylko nieco poniżej 20ºC są dotkliwie odczuwalne, ponieważ jedną z cech klimatu Kuby jest wysoka wilgotność – od 72 do 92%. Częstym zjawiskiem na Kubie są też bardzo suche wiatry spadające z gór, podobne do analogicznych wiatrów w regionach alpejskiej Europy.
Opady na Kubie są stosunkowo duże. Występują tu trzy typy opadów: 1. konwekcyjne – stanowią 80% opadów ogólnych frontalnie, 2. deszcze cyklonalne, na które w skrajnych przypadkach przypada znaczna część całkowitych opadów w danym okresie, 3. nartes - fronty chłodne, mające charakter drobnego, ulewnego deszczu ustawicznego lub długotrwałego z niewielkimi przerwami na kilka godzin lub kilka dni pogody. Średnie sumy opadów rocznych dla kraju wahają się w granicach 1200-1400 mm, w wysokich górach sięgają 2000 mm, zaś na suchych stepowych równinach centralnej i wschodniej części kraju nie przekraczają 1000 mm. Najsuchszym obszarem Kuby są wybrzeża południowo-wschodnie od przylądka Crus przez południowe stoki Sierra Maestra, rejony leżące na południe od Guantánamo do przylądka Maisi na wschodzie: opady nie przekraczają tu 700 – 800 mm rocznie. A nadmierna susza potęgowana przepuszczalnym wapiennym podłożem powoduje, że pojawiają się tu krajobrazy półpustynne z roślinnością kserofilną, typową dla klimatu suchego, a nie tropikalnego czy subtropikalnego.
Opady koncentrują się w 70% od czerwca do października, przy czym maksima kształtują się niejednakowo w różnych regionach. Jednym z charakterystycznych zjawisk atmosferycznych na Kubie są cyklony tropikalne, nazywane także huraganami. Wprawdzie huraganowe burze to powszechne zjawisko, ale niszczycielskie i potężne cyklony zdarzają się stosunkowo rzadko.

Szata roślinna
Na Kubie występują lasy tropikalne i subtropikalne, lasy sosnowe, roślinność sawannowa i półsawannowa, krzewiasta, pustynna, bagienna, a także najrozmaitsze gatunki endemiczne. Pierwotnie na bogactwo roślinne wpływały wiatry cyklonowe, fale morskie i ptaki, które przyniosły nasiona na Kubę . Jednak w późniejszych czasach naturalna szata roślinna zmieniła się pod wpływem ingerencji człowieka. W czasie odkrycia wyspy jej 2/3 powierzchni pokrywały lasy, m.in. cenne gatunki drzew, takie jak cedr, mahoń czy heban. Potem zaczęto je trzebić, przygotowując grunty pod uprawę trzciny cukrowej. Drzewo wykorzystywano zaś jako budulec osiedli, rezydencji i statków. Obecnie na formację roślinną Kuby składają się resztki lasów, sawanny, roślinność nadbrzeżna (mangrowia) i kserofity (suchorośla). Pierwotna roślinność zachowała się przede wszystkim na obszarach górskich oraz na zabagnionych wybrzeżach i przybrzeżnych wysepkach.
Lasy i tereny zadrzewione zajmują 17,1% kraju. Rozróżniamy trzy typy lasów: lasy zbliżone do tropikalnych, lasy sosnowe oraz liściaste. Lasy tropikalne i subtropikalne (podzwrotnikowe) cechują się zróżnicowanym składem gatunkowym. Występują na obszarach górskich wschodniej części kraju w masywie Escambray (m.in. paprocie drzewiaste) na półwyspie Zapata. Typowe wilgotne lasy tropikalne znajdują się na północno-wschodnim krańcu wyspy w rejonie Baracoa, gdzie pora sucha prawie nie istnieje. Lasy sosnowe (pinares), charakterystyczne dla obszarów górskich i wyżynnych, zajmują ok. 4% powierzchni kraju . Najbardziej znane gatunki drzew to: sosna kubańska – okazałe drzewo rosnące na wschodzie kraju; sosna zachodnia, którą można spotkać jeszcze wysoko w górach Sierra Maestra na gliniastych glebach prowincji; sosna karaibska i tropikalna, która zachowała się w Pinar del Rio oraz na wyspie Juventud. Występowanie na Kubie sosen tłumaczy się niższą temperaturą, która była tu w epoce lodowcowej, co pozwoliło iglastym gatunkom przesunąć się dalej na południe. Natomiast niskie lasy liściaste ze znaczną ilością krzewów oraz skarłowaciałych drzew porastają głównie pagóry mogotów w górach Sierra de los Organos na zachodzie kraju. Kolczaste zarośla pokrywają zaś najsuchsze obszary i niektóre wysepki archipelagów przybrzeżnych Kuby. W niektórych rejonach spotyka się jeszcze drzewa specyficzne tylko dla Kuby, jak np. puchowiec seiba (ceiba), inaczej drzewo kapokowe. Często występuje cedr, natomiast drzewami reliktowymi są heban i czerwone drzewo mahoniowe (caoba).
Najbardziej rozpowszechnioną formacją na Kubie jest sawanna, która wiąże się z nizinami lub obszarami trochę pofalowanymi, dominując w prowincjach środkowo-wschodnich. Występuje zwykle jako roślinność naturalna lub wtórna na terenach wyciętych lasów. Sawanny na Kubie składają się z traw o roślinności krzewiastej oraz przeróżnych gatunków palm i akacji. Rosną one pojedynczo lub w grupkach, tworząc zagajniki lub lasy galeriowe wzdłuż bardziej wilgotnych dolin. Najbardziej okazałą palmą jest palma królewska – symbol Kuby, która występuje na najbardziej urodzajnych glebach w zachodnich i środkowych częściach kraju, np. w prowincjach Hawana i Matanzas. Na glebach o podłożu piaszczystym lub serpentynitowym rosną niewielkie palmy cana, palmy jeta, palmy kokosowe i wiele innych gatunków.
W górach Sierra de los Organos można spotkać palmę korczo – najstarsze drzewo Kuby, które jest jak gdyby żywą skamieniałością roślinną, przetrwało wile katastrof geologicznych i podlega specjalnej ochronie. Dla formacji nadbrzeżnych wyspy typowe są mangrowia i zarośla typu bagiennego, które zajmują ok. 6% terytorium Kuby i pokrywają ok. 60% wybrzeży, głównie południowych, niskich, podtopionych, a także niektóre wysepki przybrzeżne. Na Kubie występują cztery gatunki mangrowi, ale najczęściej spotkać można mangrowie czerwone – osiąga ono 10 m i więcej wysokości, ma silnie rozgałęzione korzenie podporowe, które pozwalają mu utrzymać się na bagnistym podłożu.


Na najsuchszych odcinkach wybrzeży, zajmujących ok. 1% powierzchni kraju, występuje roślinność kserofitowa, czyli sucholubna, zazwyczaj na południowych stokach masywu Guamuhaya (Escambray) u południowych podnóży Sierra Maestra i na odcinku Guantanamo – Baracoa. Występują tu różne gatunki kaktusów, natomiast w wilgotnych miejscach rośnie dziko bambus, przypominający trzcinę cukrową. Do licznych drzew i najbardziej znanych kaktusów dekoracyjnych należy drzewo framboy'a sprowadzone z Martyniki przed ok. 150 laty lub krzew marabu. Na Kubie łącznie występuje ok. 8000 gatunków roślin, z których blisko połowę stanowią gatunki endemiczne. Właśnie dlatego Kubę nazywa się „kontynentem w miniaturze” lub naturalnym ogrodem botanicznym, rajem przyrodników .


Gleby
W zależności od uwilgotnienia wyodrębnia się: gleby strefy wilgotnej, które zajmują około 45% pasa tropikalnego, gleby strefy przejściowej – około 30% i gleby strefy suchej – około 25% powierzchni pasa tropikalnego.
Gleby na większości terytorium Kuby są dosyć urodzajne, w zachodnich i środkowych regionach na podłożu wapiennym wykształciły się żyzne czerwono-żółte i czerwone gleby typu ferra rosa, występujące głównie w prowincji Hawana i Matanzas na tzw. Czerwonych Równinach Matanzas (Llanura Roja de Mantanzas). Pokrywają one znaczne tereny wyspy w środkowo-wschodnich prowincjach. Dużą wartość rolniczą mają gleby aluwialne występujące na południu prowincji Pinar del Rio i w dolinie Cauto na wschodzie kraju. Bardziej zróżnicowane i uboższe są gleby gliniaste o ciemnym odcieniu w warstwie przypowierzchniowej (czarne gleby łąkowe) rozwinięte w podłożu serpentynitowym w środkowo-wschodniej części wyspy. Na terenach górskich gleby są bardziej zróżnicowane, głównie gliniaste i kamieniste, często mają tu miejsce procesy erozyjne jako konsekwencja nieprzemyślanego wycinania lasów .
Powstawanie gleb czerwonych ferralitowych jest uwarunkowane zwrotnikowym zmiennie wilgotnym gorącym klimatem – w lecie panuje równikowy monsun i często padają deszcze, co prowadzi do zwiększenia wilgotności powietrza i jednocześnie zmniejszenia wahań temperatur dnia. Natomiast zima odznacza się mniejszą ilością opadów i w tym okresie napływa gorące zwrotnikowe powietrze, co z kolei wywołuje zwiększenie dziennej amplitudy temperatury .
Bujna roślinność tworząca czerwone gleby ferralitowe dostarcza dużo masy organicznej (około 30 t/h), lecz ulega dość szybko mineralizacji. Poziom próchniczny ma miąższość 2-3%, rzadziej 4%. Jednak te gleby wykazują w całym profilu barwę czerwoną związaną z termiczną dehydratacją tlenków węgla zachodzącą w suchym okresie. Natomiast wilgotny okres letni sprzyja rozkładowi pierwotnych minerałów i wypłukiwaniu z gleby łatwo rozpuszczalnych związków (węglany i częściowo krzemionka). W profilu gleby gromadzą się ruchliwe wodorotlenki glinu, żelaza i manganu oraz związki fosforanu, które w suchym okresie ulegają utlenianiu, tworząc liczne konkrecje żelazisto-manganowe. Te twarde konkrecje o średnicy 1-2 mm, licznie rozsiane w masie glebowej nadają jej charakter gleby piaszczystej.
Poza tymi glebami spotyka się też gleby zawierające na szerszej powierzchni lub w głębszych warstwach zwięzłe żelaziste i żelazisto-manganowe kamieniste konkrecje lub warstewki. Miąższość tych warstw przekracza czasem grubość 100 cm, ale na Kubie raczej się tego nie spotyka. Gleby czerwone z miąższym zbitym i zwięzłym „pancerzem” żelazisto-mangrowym stanowią zaś nieużytki. A czerwone gleby ferralitowe, choć nie mają dużej zawartości próchnicy i łatwo dostępnych dla roślin składników pokarmowych, są dość urodzajne.
Rozmieszczenie gleb na Kubie wygląda następująco :

Rodzaj gleby Prowincje
gleby czerwono-żółte Pinar del Rio, La Habana
gleby czerwono-wapienne La Habana, Matanzas, Cienfuegos, Camagüey
gleby wapienno-skaliste Ciego de Avila, Camagüey
czarne gleby łąkowe Matanzas, Cienfuegos, Santa Clara, Sancti Spiritus, Ciego de Avila, Camagüey, Las Tunas, Holguin, Guantanamo, Santiago De Cuba, Bayamo
gleby górskie Pinar del Rio, Sancti Spiritus, Camagüey, Holguin, Guantanamo, Santiago De Cuba, Bayamo
gleby organiczne i hydromorficzne Matanzas, Camagüey, Bayamo

Świat zwierzęcy.
Świat zwierzęcy na Kubie jest niezwykle bogaty i różnorodny, występuje tu około 25 gatunków endemicznych, tzn. żyjących tylko na tym obszarze . Główną cechą fauny kubańskiej jest ubóstwo gatunków ssaków, a bogactwo form niższych. Wśród ssaków najliczniejsze są nietoperze, bo aż 24 gatunki. Spośród gryzoni charakterystycznym przedstawicielem jest jutia, który osiąga długość do 40 cm, z wyglądu podobny do myszy.

Ssaki to 54 gatunki, wśród których można spotkać dzikiego psa, jelenia oraz rzadkiego już owadożernego mrówkojada. Ptaki reprezentuje 300 gatunków, z czego 1/3 przebywa na Kubie cały rok, a pozostałe to ptaki wędrujące, natomiast około 70 gatunków należy do endemicznych. Często występuje czapla stadna, wielki sęp (aura tiñosa) oraz kolibry. Żyjące dawniej stada flamingów i pelikanów zostały już niemalże wytępione.
Płazy i gady (42 gatunki) reprezentowane są przez 110 gatunków, w tym m.in. niejadowitego węża maja de santamaria osiągającego długość do 4 m, kameleona, szarozieloną jaszczurkę, iguanę, legwana o długość 1,5 m z rzędem kolców na grzbiecie, około 30 gatunków żab, np. żabę sapito uważaną za jedną z najmniejszych na świecie. W wodach przybrzeżnych żyją żółwie, a w bagnach półwyspu Zapata krokodyle. Spośród 500 gatunków pajęczaków jadowitymi są pająk włochaty (araña peluda), czarna wdowa (vivda negra) oraz nieliczne skorpiony. Owady reprezentują około 17 tys. gatunków, mięczaki 4 tys.,

w tym m.in. ostrygi, poza tym licznie żyją tu szkarłupnie na dnie morza. W przybrzeżnej strefie wśród skał na piaszczystych plażach spotyka się rozgwiazdy i czarne jeżowce. Największe bogactwo Kuby to jednak 900 gatunków ryb, których połowa jest jadalna. W wodach kubańskich napotkamy drapieżniki, takie jak maurena, barakuda, a także 22 odmiany rekinów. Do ginących należy manat – ssak morski z rzędu syren.

Hydrografia.
Sieć rzeczna na Kubie jest integralnie powiązana z kompleksem czynników środowiskowych, a wydłużony kształt wyspy decyduje o południkowym przeważnie układzie sieci rzecznej . Na układ sieci rzecznej i zasoby wodne duży wpływ wywiera nierównomierny rozkład opadów oraz infiltracja w przepuszczalne skały wapienne budujące podłoże. Te czynniki powodują, że rzeki są krótkie, o niewielkim i zmiennym w ciągu roku przepływie. W porze deszczowej doliny wypełniają się wodą, a niekiedy zalewa ona też okoliczne pola. W czasie posuchy rzeki całkowicie wysychają lub znikają w podziemnych lochach i pojawiają się znów po większych opadach. Taka rzeka, jak np. Guyagueteje w prowincji Pinar del Rio, w pewnych odcinkach zanurza się w podziemne kawerny i tunele i w pewnej odległości pojawia się ponownie na powierzchni. Kawerny, kamiony, kominy, wodospady i kaskady charakterystyczne są dla rzek górskich na zachodnich i wschodnich krańcach kraju oraz w masywie Trynidad.
Wiele dolin rzecznych przecina w poprzek pasma górskie, tzw, doliny antecedentne, których tworzenie wiązało się z równoczesnym rozwojem rzeźby terenu. Należy do nich m.in. rzeka Jatibonico del Norte (na pograniczu prowincji Ciego de Avila i Sancti Spiritus), która przecina pasmo wzniesień Jatibonico, tworząc z nim kaskady, kamiony i groty. Do tego typu należy także dolina rzeki Yumuri (prowincja Matanzas), która w pobliżu ujścia przełamuje się przez wzgórza i tworzy jeden z najpiękniejszych krajobrazów krasowych Kuby. Do rzek płynących dolinami subsekwentnymi (doliny rozwijające się wzdłuż wschodnich warstw podatnych na erozje) należy m.in. Cauto – najdłuższa rzeka Kuby, płynąca równoleżnikowo u podnóża gór Sierra Maestra, oraz rzeka Toa w grupie górskiej Sagua Baracoa na wschodnim krańcu wyspy. Na nizinnych odcinkach rzek występują liczne meandry. Ujścia mają często różne formy delt niekiedy o tendencji do szybkiego zamulania. Na Kubie istnieje około 900 rzek stałych i okresowych, z czego 560 wpada bezpośrednio do morza, a pozostałe to dopływy.
Spośród 200 znaczniejszych rzek do największych należą:
1. Cauto – długość 370 km, obfituje w liczne meandry, jeziora oraz moczary w rejonie jej deltowego ujścia;
2. Zaza – w prowincji Villa Clara i Sancti Spiritus, o długość 175 km, powierzchnia dorzecza to 2408 km2;
3. Sagua La Grande – w prowincji Villa Clara, długość 163 km, powierzchnia dorzecza 2170 km2;
4. Caonao – prowincja Camagüey i Ciego de Avila, długość 133 km, powierzchnia dorzecza 1243 km2;
5. Toa – w prowincji Guantanamo, o największym przepływie, zasilana przez 71 dopływów, długość 120 km, powierzchnia dorzecza 1060 km2.
Około 40% powierzchni dorzeczy znajduje się w prowincjach wschodnich.
Na Kubie jezior jest niewiele i są one niewielkie. Ich pochodzenie jest różne, np. krasowe – powstałe w zapadliskach tektonicznych w dolinach rzecznych, w zagłębieniach terenu o płytkim zwierciadle wody podziemnej i przybrzeżne lagunowe. Woda kilku jezior lagunowych jest słona, gdyż kontaktuje się z wodą morską, tzw. albufery. Do największych jezior należą:
1. La Lache (w prowincji Ciego de Avila), 67,1 km2, albufera;
2. Baracoas (w prowincji Granma), 19,3 km2;
3. Ariquanabo (w prowincji Hawana), 9,0 km2;
4. El Tesaro (w prowincji Matanzas), 8,7 km2.
Najbardziej obfitym w jeziora rejonem wyspy jest półwysep Guanahacabibes na zachodzie prowincji Pinar del Rio, gdzie występuje ponad 100 jezior o głębokości 25 m. Jezioro Cayo Redondo znajduje się na wyspie Juventud i liczy 2,4 km2.
Bagna i moczary zajmują 8,3% powierzchni kraju. Występują zwłaszcza w strefach nadbrzeżnych na południu kraju, w południowej części prowincji Matanzas oraz w zamulonych ujściach kilku rzek i dolinach. Przeprowadza się na nich zabiegi melioracyjne, stanowią one poważny rezerwuar wody. Na Kubie występują niewielkie zasoby wód powierzchniowych zarówno rzek, jak i jezior. Są niewystarczające dla potrzeb gospodarczych i komunalnych, do nawadniania pól ryżu, trzciny cukrowej, tytoniu, cytrusów itp. Dlatego też ogromną wagę przywiązuje się tu do budowy sztucznych zbiorników wodnych. Do najważniejszych zbiorników wodnych należą: zbiornik Zaza na rzece Zaza w prowincji Sancti Spiritus o pojemności 1020 mln m3, przeznaczony głównie do celów irygacyjnych dla założonych w okolicy plantacji ryżu, oraz zbiorniki retencyjne, które zbudowano np. na rzekach Isla de la Juventud, przeznaczone do nawadniania plantacji cytrusów.




Walory turystyczne Kuby.

Walory przyrodnicze

Walory przyrodnicze to walory naturalne, stworzone przez przyrodę, takie jak: krajobraz, ukształtowanie terenu, rzeki, jeziora, góry, lasy. Do naturalnych walorów zostały zaliczone: klimat, temperatura, opady deszczu i śniegu, naturalna rzeźba terenu, orografia, wysokie szczyty, urwiska, lodowce i tereny skaliste, strefy wulkaniczne, morza, jeziora, stawy, rzeki, lasy i uprawy charakterystyczne, rozległe krajobrazy, malownicze tereny i malowniczo położone miejscowości, fauna i flora, źródła lecznicze i groty. Kuba to kraj niezwykle piękny pod względem topografii i przyrody. Walory przyrodnicze Kuby są wprost nieprzecenione: tropikalne sosnowe lasy, doliny z wapiennymi mogotami, łańcuchy górskie, jaskinie, plaże z czarnym i białym piaskiem, bagna, rafy koralowe niespotykane gdziekolwiek indziej i rezerwaty przyrody, w których można obejrzeć niezwykłe bogactwo fauny i flory.
Do walorów środowiska przyrodniczego zaliczymy następujące elementy:
a. litosfera (rzeźba terenu, osobliwości geologiczne),
b. atmosfera (jakość powietrza, pokrywa śnieżna, temperatura),
c. hydrosfera (rzeki, potoki, jeziora, zbiorniki wodne, morza, źródła mineralne),
d. pokrywa glebowa (pustynie),
e. szata roślinna (lasy, osobliwości flory),
f. świat zwierzęcy (ryby, ptaki, chronione gatunki fauny i zwierzęta łowne),
g. krajobraz naturalny (konglomeraty wymienionych elementów walorów turystycznych o wysokich wartościach estetycznych) .
Krajobraz to system abiotycznych i biotycznych komponentów środowiska przyrodniczego o określonej strukturze i komponowaniu, których efektem jest określona fizjonomia niekiedy wtórnie modyfikowana przez działalność antropogeniczną. Krajobraz możemy podzielić na:
1. krajobraz pierwotny – pozbawiony w sferze wizualnej jakichkolwiek antropogenicznych elementów krajobrazu (część Pinar del Rio, dolina Viñales, jaskinie w środkowej Kubie, pasmo górskie z lasami Sierra Maestra oraz wszystkie parki krajobrazowe objęte ochroną Unesco);
2. krajobraz naturalny – najczęściej występujący na obszarach działalności ludzkiej ( np. rezerwat w Sierra del Rosario, Isla de la Juventud, Archipelag Los Jardines de la Reina, Cayo Largo);
3. krajobraz quasinaturalny, np. krajobrazy bagienne, krajobrazy mające umiarkowane walory estetyczne (bagna Ciénaga de Zapata);
4. krajobraz kulturowy – najczęściej spotykany, tożsamy z terenami rolniczymi i intensywną gospodarką i intensywnymi antropopresjami w sferze wizualnej, występują tam elementy antropogeniczne, czasami dysharmonijne, ma on zdolność samoregulacji i wymaga ochrony, która pozwoli na zachowanie równowagi (Parque Bocarao, Sierra del Rosario i dolina de Yumurí);
5. krajobraz zdewastowany, czyli terenów miejskich, przemysłowych, zieleń ma charakter zieleni nasadzonej, brak elementów naturalnych, ma cechy unifikacji.

Poniżej zostały przedstawione najważniejsze na Kubie obszary pod względem walorów przyrodniczych najbardziej atrakcyjnych turystycznie.

Zachodnia Kuba, czyli prowincja Pinar del Rio, to najbardziej wysunięta na zachód prowincja Kuby, w tym miejscu znajduje się jeden z trzech łańcuchów górskich Kuby Cordillera de Guaniquamanico. Składają się na niego Sierra del Rosario i sierra de Los Organos, ciągnie się na odcinku 64 km. Część tych gór na zachodzie prowincji znajduje się pod ochroną, na 170 km2 przeważają sosny z dominującym gatunkiem sosny karaibskiej, można też napotkać palmę corcho, ale w rzeczywistości gatunki te nie są spokrewnione, Microcycas calocoma należy bowiem do klasy sagowców. Drzewo to jest żyjącym reliktem, w tym regionie uznaje się je za narodowy pomnik przyrody. W Mil Cumbres (Sto Szczytów) rosną też tropikalne owoce, zwane caimito, wyglądem przypominające duże ciemne winogrona, a po przecięciu układające się we wzór w kształcie gwiazdy. Między pasmami Sierra de Los Organos i Sierra de Rosario znajduje się słynne uzdrowisko San Diego de Los Baňos. Oferuje ono kąpiele w gorących źródłach, błotne okłady, zdrowotne opary siarki, a najbardziej znane na Kubie są cudowne właściwości tutejszych wód .
Na północnym wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej wzdłuż brzegu występują małe skalisto-piaszczyste wysepki – rafowo-koralowe, zwane cayos, tworzące Archipiélago de Los Colorados, ciągnący się wzdłuż całej prowincji od Bahia Monda na wschodzie, po przylądek San Antonio na zachodzie. Są tu pełne uroku piaszczyste plaże, np. Cayo Paradiso, a wysepki z lądem łączy kilka wybudowanych nowych dróg. Wzdłuż zachodniego półwyspu Guanahacabibes niedaleko od lądu rozciąga się El Valle de Coral Negro – stumetrowa czarna rafa koralowa. Znajduje się tu również El Solon de Maria – podwodna jaskinia, w której można spotkać rekina wielorybiego. W tym właśnie regionie znajdują się jaskinie Cveva del Indio i Cveva de Juan Miquel. Jednak najsłynniejszy zespół jaskiń Kuby La Gran Caverna de Santo Tomás, który obejrzeć można kilkanaście kilometrów od Viňales. Na półwyspie Guanahabibes atrakcję dla ornitologów stanowi rezerwat Cabo Carrientas .
Dolina Viňales w zachodniej części Kuby to jeden z sześciu parków narodowych na Kubie, usytuowana pomiędzy pasmami gór Sierra de Los Organos i Sierra de Rosario. Główną atrakcją przyrodniczą są tu mogoty, a pomiędzy nimi żyzne doliny z endemicznymi gatunkami drzew. W dolinie rosną draceny smocze, charakterystyczne rośliny z powykręcanymi kilkumetrowymi pniami i szeroką koroną, którą tworzą ciemnozielone listki. Drzewo to jest długowieczne, żyje od 800 do 1000 lat. W Dolinie Viñales znajduje się 150 tras do wspinaczki skałkowej na każdym poziomie trudności. Największy atut Valle de Viñales to plantacje najlepszego na świecie tytoniu – ekskluzywne cohibas sprzedawane na eksport .
W zachodniej Kubie znajdują się też dwa rezerwaty biosfery Unesco: Parque Nacional Peninsula de Guanahacabibes i Sierra del Rosario można nazwać ogrodami Kuby. W rafie koralowej Maria la Gorda występują koralowce, gąbki, barakudy, rekiny wielorybie, manaty i mureny. Cały ten podwodny organizm powstaje na wapiennych szkieletach koralowców, czasem na kształt rafy ma wpływ również człowiek, np. w miejscu zwanym El Ancla del Pirata leży dwutonowa XVIII-wieczna kotwica, dziś całkowicie porośnięta koralami. Koralowce składają się z tysięcy polipów, które mają taki sam kod genetyczny. Każdy polip ma zaledwie kilka milimetrów średnicy, mimo to udaje im się zbudować potężne stukilometrowe kolonie. Rozwój ten możliwy jest dzięki ścisłej symbiozie z glonami, dzięki której korale mają zapewnioną wystarczającą ilość planktonu.
Od 15 do 20 m poniżej lustra wody żyją inne koralowce – wachlarze Wenery, potocznie zwane gorgoniami. To wspaniałe żółte, pomarańczowe, czerwone i fioletowe płaskie drzewka, które mogą mieć od 1 do 1,8 m wysokości i 1,5 m szerokości .
Sierra del Rosario to rezerwat złożony z ogromnej różnorodności skał, które tworzą góry, wchodzące w skład Cordillera de Guaniquamanico, gdzie znaczną część lasu stanowią sosny karaibskie, a w wyższych partiach drzewa liściaste. Częstym widokiem są palmy królewskie (Raystonea Regia). Przeważają zielono-oliwkowe skały serpentynitu i łąki porośnięte krzewami przystosowanymi do suchego środowiska. Na terenie strefy chronionej mieszka ponad 5000 osób. Żyją w pełnej harmonii z naturą, zajmując się rękodziełem, hodowlą bydła. Zjechali tu pod koniec lat 60., gdy w reakcji na nadmierną wycinkę lasów władze wprowadziły w Sierra del Rosario program „Las terrazas”, który dotyczy zrównoważonego rozwoju turystyki połączonego z poszanowaniem przyrody. Jego nazwa wzięła się od stworzonych sztucznie tarasów, dziś już porośniętych drzewostanem.

Obecnie około 900 osób żyje tu z prac w lesie i ekoturystyki, coraz bardziej popularnej, zwłaszcza od momentu powstania ekohotelu Moka, który zbudowano bez wycięcia drzew. Starano się wkomponować go w krajobraz, stąd niezwyczajny widok drzew przechodzących przez sufity .
Środkowa część Kuby, prowincja Matanzas, Cienga de Zapata to chroniony obszar o dużej różnorodności biologicznej: od tropikalnych wilgotnych lasów typu selwa, przez sawannę, aż po rozległe bagna i moczary. Występują tu drzewa namorzynowe o rozbudowanym systemie korzeniowym, dzięki którym potrafią przetrwać huraganowe wiatry. Woda w okolicy jest słona, ale drzewa namorzynowe mają w korzeniach funkcję filtra, gdyż potrafią zatrzymać ponad 90% soli z pobieranej wody. Aby się uchronić przed utratą wilgoci, zamykają pory swoich liści. W labiryncie ich korzeni zarówno na powierzchni, jak i pod żyją kraby, ostrygi, algi i krewetki. Występuje tu także strzyżyk kubański o wadze 63 gm i długości 22 mm, czapla trójbarwna, biały ibis, flamingi oraz krokodyle, z których obszar ten słynie. W 1962 r. utworzono rządowy projekt ochrony tego gada. Największa farma tych zwierząt znajduje się niedaleko miejscowości Boca de Guama, gdzie hoduje się też, groźne dla ludzi, amerykańskie krokodyle, osiągające nawet do 6 m długości, których waga przekracza 450 kg .
Środkowa Kuba, prowincja Matanzas to okolica słynąca z jaskiń, tak samo jak dolina De Yumurí, szeroka na 8 km, otoczona górami porośniętymi zielenią, widoczna z mostu Puente de Bacunayaqua. Most ten zbudowany pod koniec lat 50. należy do najbardziej skomplikowanych konstrukcji tego typu na Kubie. Konstrukcja ma prawie 110 m wysokości i ponad 300 m długości. Płynąca w dole rzeka Yumurí sprawia, że okoliczne gleby są wyjątkowo żyzne, oprócz trzciny cukrowej i bananów uprawia się tu kukurydzę i tytoń. Palmy królewskie dochodzą tu do ponad 30 m wysokości, wykazując się świetnymi zdolnościami adaptacyjnymi, gdyż w czasie porywistych huraganów na co dzień rozłożone kilkumetrowe liście, chowają się tak, aby zmniejszyć opór powietrza .
W środkowej Kubie w prowincji Matanzas znajduje się też rezerwat Reserva Ecólogica Varahicacos o bardzo zróżnicowanej faunie dzięki temu, że obmywa go woda. Na wybrzeżu często występują namorzyny. Ciekawą rośliną lubiącą słońce i morski klimat jest coccoloba uvifara, czyli kokoloba drzewiasta – osiągająca do 6 m wysokości, rodząca owoce w smaku i z wyglądu przypominające winogrona. W rezerwacie występuje też kaktus o wielu ramionach rosnący tu od ponad 500 lat, należący do rodzaju Dendrocereus Nudiflorus zagrożonego wymarciem. Strefa chroniona rezerwatu obejmuje lagunę El Mangón, wokół której zbierają się wędrowne ptaki, np. biegus rdzawy. Gatunkiem endemicznym półwyspu Hicacos jest andis kubański – jasnozielony gad doskonale wtapiający się w tło liści .

Około 100 km na południe od zachodniego krańca Kuby znajduje się wyspa Isla de la Juventud, czyli Wyspa Młodości – specjalny okręg z uwagi na swoją geograficzną izolację. Jako teren głównie nizinny z niewielkimi wzniesieniami słynie z uprawy pomarańczy i grapefruitów, a także dziko rosnących palm kokosowych, bananowców i mango. W linii brzegowej występują podwodne kaniony, groty i ciekawe formacje skalne. Odbywają się tu międzynarodowe zawody fotografii podwodnej. Atrakcją jest plaża Bibijagua, słynąca z czarnego piasku. Na Isla de la Juventud znajdują się też bagna Lanier i tereny bagien namorzynowych .



W prowincji Sancti Spiritus, Cienfuegos i Villa Clara występują góry Escambray, gdzie w okolicy najwyżej położonej miejscowości Topes de Collantes na wysokości 800 m n.p.m. znajduje się park mający 200 m2, w którego granicach wydzielono 8 mniejszych parków. Na jednym ze szlaków Salto de Caburni rosną plantacje kawy, a w porze deszczowej wodospad ciągnie się na wysokości 75 m. Na terenie parku La Lepresa, przez który płynie rzeka Vega Grande, występują ogromne paprocie, mahoniowce i cedry. Pomiędzy drzewami ukryty jest cały system jaskiń z podziemną rzeką i jeziorkami. Niedaleko parku Topes de Collantes można napotkać owadożerną roślinę należącą do gatunku tłustoszy (Pinquicula jackii) .
Archipelag wysp Los Jardines de la Reina 80 km na północ od prowincji Camagüey jest największym morskim obszarem chronionym Karaibów. To teren zamknięty, gdzie zabronione jest łowienie ryb, a w ciągu roku wydawanych jest zaledwie 350 pozwoleń na nurkowanie. Tworzy on trzecią na świecie pod względem długości barierę rafową stanowiącą naturalny falochron. Akwen obfituje w najprzeróżniejsze morskie organizmy, począwszy od planktonu, a na rekinach skończywszy. Na żadnej z dziewiczych koralowych lub mangrowych wysepek nie ma zabudowań, hoteli ani ulic. Między rafami żyją żarłacze jedwabiste, rekiny wielorybie, barakudy, strzępiele oraz półtonowe żółwie morskie .
Na wschód od Isla de la Juventud, czyli ok. 180 km od Hawany, znajduje się jedna z najpiękniejszych koralowych wysp otaczających Kubę – Cayo Largo, gdzie występuje dzika przyroda. Plaże wyspy mają biały piasek, a woda turkusową barwę. Część obszaru wyspy zajmuje rezerwat dla pelikanów, gdzie licznie żyją żółwie morskie i iguany .
We wschodniej Kubie w prowincji Granma znajduje się Park Desembarco Del Granma z licznymi jaskiniami i morskimi tarasami tworzącymi linię brzegową. Jest to wapienna formacja powstała pod wpływem działania fal, które pokrywały klif, tworząc w nim pęknięcia, a kiedy cześć klifu się oderwała, to powstała tzw. półka skalna. Wysokość morskich tarasów może sięgać nawet 460 m. n.p.m., czasem pod wodą nawarstwia się około dwudziestu poziomów. W wodach tych występuje el manati – zagrożony wyginięciem roślinożerny ssak morski osiągający nawet do 600 kg wagi, a niekiedy nawet do 1,5 tony .
W południowo-wschodniej Kubie znajduje się Sierra de Maestra – największe i zarazem najwyższe pasmo górskie Kuby, ciągnące się na zachód od prowincji Guantánamo do prowincji Granma na długości 240 km, a szerokie na 30,5 km z najwyższym szczytem Pico Torquino. Usytuowane na południowym wybrzeżu góry dochodzą niemalże do samego morza. Krajobraz w dużej części jest zupełnie dziki i nie ma tu żadnej inflastruktury. Na terenie gór znajduje się Gran Parque Nacional Sierra Maestra. Deszcz pojawia się tu dopiero po zachodzie słońca i pada najwyżej 1,5 godziny, a przez cały rok panuje letnia aura. Stoki gór porośnięte są lasami, które tworzą mahoniowce, cedry i hebanowce.
W prowincji Santiago de Cuba i Guantanamo utworzono Parque Bacona – ogromny park rozrywki, w którym można znaleźć wszystko: od muzeum samochodów (Museo Nacional del Transporte) po prehistoryczną dolinę Valle de la Prehistoria, gdzie ustawiono około 200 figur dinozaurów. Znajduje się tam farma krokodyli, ogród kaktusowy El Jardin del Cactus i akwarium morskie. W parku występuje 1800 gatunków roślin, przeważający ekosystem stanowi wilgotny las tropikalny, a na skałach rosną sucholubne krzewy: kaktusy i agawy. Liczne jaskinie zamieszkują pająki i nietoperze. Najładniejszy widok rozciąga się ze skały pochodzenia wulkanicznego Gran Pietra z wysokości 1227 m n.p.m. Od połowy marca do połowy maja z morza Karaibskiego na plaże ściągają, by złożyć jaja, czerwone i pomarańczowe kraby .
W prowincji Guantanamo i Holguin utworzono park Narodowy Alexandro de Humboldt – jedno z najbardziej zróżnicowanych biologicznie miejsc wśród tropikalnych wysp świata, pełne bujnej roślinności, wodospadów, strumieni i gór. W parku tym zidentyfikowano aż 16 z 28 formacji roślinnych całej Kuby. Rośliny musiały wypracować lokalne sposoby na przystosowanie się do nieprzyjemnych warunków. Ze względu na procesy geologiczne, jakie zachodziły na tym obszarze, wiele gruntów w parku Humboldta jest toksycznych. Rośnie tu ponad 900 endemicznych roślin, około 30% wszystkich rosnących na Kubie, m.in. gatunek bukszpanu uznany wcześniej z wymarły. Żyje tu almik kubański, dziwne zwierzątko z gatunku endemicznego, oraz amazonka kubańska, papuga o barwnym upierzeniu, a także zunzucito, najmniejszy ptaszek świata, czyli koliberek kubański o wadze 1,8 g .


Główne atrakcje przyrodnicze.

Poniżej zostały przedstawione główne atrakcje przyrodnicze Kuby, wynikające z naturalnych warunków przyrodniczych wyspy.

Jaskinie.
Jaskinie tworzą odrębny, niewielki świat, wiecznie ciemny i wilgotny, o własnym klimacie oraz niespotykanej faunie i florze. Korytarze i sale podziemne ciągną się na przestrzeni dziesiątków kilometrów, niekiedy przybierają kształt przepastnych studni o głębokości nawet kilometra. W swym wnętrzu kryją strumienie, podziemne rzeki i jeziora oraz osobliwe formy skalne , ogromne komory i pieczary, labirynty krętych korytarzy, szczeliny . Ostrożna liczba szacunkowa jaskiń (ponieważ zbadano dotychczas bardzo małą część) wynosi 10 tysięcy. Kuba zajmuje więc trzecie (po Jugosławii i Włoszech) miejsce na świecie pod względem liczby jaskiń. Jaskinia Fuentes (w górach Sierra De Organos) mierzy 10 km i zajmuje drugie miejsce na Kubie i drugie w Ameryce Łacińskiej. Pierwszą pozycję zajmuje natomiast jaskinia Santo Thomas o długości 17 km.
Większość z łańcuchów gór i wzgórz zbudowana jest częściowo lub całkowicie ze skał wapiennych, wapienie zaś pod działaniem wody ulegają rozpuszczeniu i w ten sposób w głębi skał tworzą się labirynty jaskiniowych korytarzy. Powstawanie jaskiń zależne jest nie tylko od rodzaju skał, ale także od klimatu. Obfitość wód opadowych nasycających się dwutlenkiem węgla butwiejących szczątków roślinn sprawia, że wapienie gór kubańskich przewiercone są niezliczoną ilością korytarzy jaskiniowych. Na rozległych płaskowyżach na skalistych równinach nadmorskich, wszędzie tam, gdzie w podłożu znajdują się wapienie choćby zaledwie na kilka metrów n.p.m., występują jaskinie .
Do wnętrza każdej jaskini napływają stale pewne ilości wody przesączającej się z powierzchni szczelinami skał, która zawiera rozpuszczony węglan wapnia. Wskutek przepływu powietrza następuje parowanie wody i krople pozostawiają ładunek wapnia na stropie, ścianach i dnie jaskiń w postaci drobnych kryształków węglanu wapnia zwanego także kalcytem. Narastające stopniowo w ciągu tysiącleci twory kalcytowe zależnie od miejscowych warunków przybierają kształty bardzo różnorodne. Najpospolitsza forma to stalaktyty – sople kamienne zwisające ze stropu w dół i stalagmity – tępe słupki narastające w kierunku przeciwnym: z dna w górę. Niekiedy łączą się one ze sobą, dając w efekcie jednolite kolumny, jakby faliste kurtyny pokrywające ściany jaskiń szklistą skorupą. Do najrzadszych utworów naciekowych należą helikty – w pewnych okolicznościach narastające nitki i pręty węglanu wapnia wykręcające się w różne strony wbrew prawu ciążenia, formujące jakby kamienne kwiaty i liście zwijające się w błyszczące pierścienie .
W jaskiniach kubańskich mieszka kilkadziesiąt gatunków nietoperzy. Najmniejszy z nich murcielago mariposa ma rozmiary motyla, a rozpiętość skrzydeł największego dochodzi do 60 cm. Na dnie jaskiń pod koloniami zwisających z sufitu nietoperzy gromadzi się guano, którego pokłady mogą dochodzić do kilkunastu metrów grubości. Jako nawóz zawiera ono 12-30% związku fosforanu, głównie kwasu fosforowego, a także pewien związek azotu i potasu. W pokładach świeżego guana wytwarzają się znaczne ilości ciepła, które podnoszą temperaturę jaskiń powyżej 40ºC wskutek reakcji chemicznych. Gorące pokłady guana pełne są żyjątek o różnych rozmiarach i kształtach, jedne pełzają, inne skaczą, a jeszcze inne żyją całkowicie zagrzebane w nawozie .
Jaskinia Cueva de Los Platanos ma całe dno zasłane tysiącami pereł jaskiniowych. Perły jaskiniowe to mniej lub bardziej regularne kulki skrystalizowanego węglanu wapnia, które spotkać można również w Polsce (Jaskinia Koralowa w Górach Sokolich w pobliżu Częstochowy), ale rozmiary pereł kubańskich są bardzo duże. Perły powstają w ten sposób, że w wodach jaskiniowych istnieje zawsze pewna ilość rozpuszczonego węglanu wapnia, który wytrąca się i krystalizuje, tworząc znaczne formacje naciekowe. Perły tworzą się zawsze w jakichś niedużych zbiornikach wodnych. Węglan wapnia osadza się koncentrycznie wokół niewielkich ośrodków krystalizacji, którymi mogą być drobne okruchy kalcytu lub ziarnka piasku, albo wyjątkowo muszle ślimaków .
Woda przenikająca z powierzchni zawiera oprócz węglanu wapnia niewielkie ilości innych minerałów, a ich obecność rozpoznaje się dzięki zabarwieniu nacieków krystalicznych. Mangan daje naloty brunatne lub czarne, związki żelaza – różne odcienie czerwieni, lecz olbrzymia większość nacieków jest szara, kremowa lub szarożółta. Wnętrze jaskini Bellmar mieni się wszystkimi kolorami tęczy, czasem jasnoróżowym, a w tle pojawiają się krwistoczerwone kolumny nacieku, niekiedy błękit kontrastuje z jaskrawym błyskiem złota. Znajdują się tam też sale pokryte formacjami krystalicznymi o przezroczystości szkła lub bieli śniegu .
Rozpuszczenie skał to nie tylko zdolność oddziaływania korozyjnego – woda spływająca po odsłoniętej powierzchni skalnej, rozpuszczenie skał zachodzi również wskutek oddziaływania wód podziemnych krążących w masywie skalnym. Są one głównie pochodzenia atmosferycznego, a także hydro-termalnego. Konsekwencją jest powstawanie podziemnych próżni o różnej wielkości i charakterze, a największe z nich określamy jako jaskinie. W ośrodku skalnym w kanałach o średnicy większej niż 1 cm ruch wody staje się turbulentny, a jego efekty rzeźbiotwórcze są podobne, niezależnie od średnicy kanału. Ogromne korytarze jaskiniowe powstają poprzez stałe poszerzanie niewielkich kanałów inicjalnych. Jaskinie są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości, łącznej długości korytarzy i różnej wielkości między najniżej a najwyżej położonym punktem stopnia rozwinięcia pionowego, układu przestrzennego korytarzy i komór, obecności wody płynącej i lodu, ich charakteru morfologicznego, bogactwa szaty naciekowej i ilości osadów. Jaskinie różnią się też pod względem litorologicznym strukturalnych uwarunkowań, a także wieku. Obok form tworzących się obecnie istnieją od milionów lat bardzo stare systemy jaskiniowe, często wypełnione osadami , określane jako paleokras. Morfologia jaskiń jest złożonym efektem różnych procesów, nie tylko krasowych (tzn. jako rozpuszczanie i wtórne wytrącanie węglanu wapnia lub innych związków). Prócz tego na różnych etapach rozwoju jaskiń aktywne są takie procesy, jak erozja mechaniczna podziemnych strumieni, depozycja fluwialna, obrywy ze ścian korytarzy jaskiniowych, a w przyotworowych partiach także wietrzenie mechaniczne. Nie wszystkie też jaskinie występujące w obszarach zbudowanych ze skał krasowiejących mają charakter krasowy .
Powstawanie podziemnych próżni może być związane z otwieraniem się spękań w masywie skalnym, który poddany jest silnym naprężeniom rozciągającym np. w obrębie podcinanych i stromych stoków górskich. Nacieki w wapiennych jaskiniach powstają wskutek wytrącania się węglanu wapnia zawierających go w postaci rozpuszczonej. Do wytrącenia dochodzi najczęściej, gdy woda infiltrująca przez masyw skalny dostaje się do obszernej próżni podziemnej. Występuje wówczas dyfuzja dwutlenku węgla (CO2) do atmosfery jaskiniowej i przejście części wody ze stanu stałego w gazy, co zmienia stan równowagi roztworu i wymusza depozycję. Efektem wytrącania się węglanu wapnia z wody płynącej są progi i groble otaczające baseny wypełnione wodą – czyli misy martwicowe .
Prócz naciekowych form we wnętrzach jaskiń powszechnie występują klasyczne osady zwykle o znacznej grubości powszechnie nazywane namuliskami. W skład namulisk wchodzi zresztą nie tylko osad mineralny, ale również szczątki kostne oraz odchody zwierząt (nietoperzy). Większość osadów jaskiniowych jest osadzona w środowisku wodnym, materiał jest transportowany przez podziemne rzeki lub wytrąca się z zawiesiny przenoszonej do podziemnych jezior. Jest on bardzo zróżnicowany pod względem granulometrycznym; od dobrze wysortowanych piasków i mułków występują utwory gliniaste zawierające okruchy skalne różnej wielkości .

Plaże.
Plaża to część brzegu, na którym gromadzą się osady (piasek i żwir). Plaża może zmieniać swój zasięg, a osady są ciągle przemieszczane przez fale i prądy przybrzeżne ku morzu w kierunku lądu, a ponadto wzdłuż brzegu . Plaże są najczęściej występującymi formami akumulacji litoralnej, stanowią około 40% długości wybrzeży obszarów lądowych.
Plaże białe zbudowane są z luźnych ziaren mineralnych, głównie z frakcji piaszczystej zwykle kwarcowych, skąd jasna barwa większości plaż. Na Kubie występują białe piaszczyste plaże zbudowane z fragmentów koralowców, które mogą też zawierać fragmenty organiczne, np. pokruszone muszle. Gleby piaskowe, białe, z łac. arena (arenosole), to gleby słabo rozwinięte, powstałe z utworów piaszczystych, głównie eolicznych oraz zwietrzelin piaskowców.
Natomiast plaże czarne zazwyczaj występują wokół wysp pochodzenia wulkanicznego, są zbudowane z materiału wulkanicznego i dlatego mają ciemną barwę . Gleby czarne są ukształtowane z materiału wulkanicznego (pyły, popioły, tuf, pumeks), bogatego w szkliwo wulkaniczne, w składzie minerałów ilastych dominują alofany.

Wybrzeża mangrowe i koralowe.
Płaskie mangrowe wybrzeża są bagniste słodko- i słonowodne, występują w klimacie gorącym w strefie pływów morza o dużych amplitudach, ale o słabych falach. Porastają je bujne lasy, składające się z drzew mangrowych, których oddechowe korzenie tworzą plątaninę występującą ponad powierzchnię wody. W czasie przypływów lasy te są czasem zalewane aż po koronę drzew. Wybrzeża ciągle narastają, gdyż wśród roślinności gromadzą się nanoszone przez wodę osady .
Wybrzeża koralowe są wyjątkowe pod względem geomorfologicznym. Główną rolę w ich kształtowaniu odgrywają procesy biologiczne, a rola czynników mechanicznych związanych z oddziaływaniem falowania i prądów polega na przekształcaniu struktur pierwotnych biogenicznych. Na wybrzeżach koralowych występują zespoły form rzeźby litoralnej niespotykane gdziekolwiek indziej. Zasadnicza część budowli koralowych znajduje się pod wodą, a na powierzchni widoczne są tylko niewielkie fragmenty. Obecność raf koralowych stanowiących barierę oddzielającą strefę brzegową od otwartego morza powoduje także nieco inny przebieg procesów kształtujących linię brzegową. Powstawanie raf koralowych uzależnione jest przede wszystkim od termiki i zasolenia akwenu. Koralowce mogą rozwijać się w wodach ciepłych, gdzie temperatura nie spada poniżej 18ºC i nie przekracza 34ºC. Zasolenie wynosi 27 – 38%. Niezbędnym warunkiem jest także obecność planktonicznych larw koralowców, które przenoszone są przez prądy morskie .

Utwory glebowe w lasach i górach.
Na Kubie występują przeważnie skały osadowe, wapienie kredowe i jurajskie, piaskowce, łupki trzeciorzędowe wapienne i margle, lokalnie ultrazasadowe skały wylewne – serpentynity. Stara pokrywa wietrzelinowa na większej części terenu ulega zmywom, a produkty jej rozmycia zmieszane z mniej zwietrzałym deluwium skał o różnym składzie tworzą pokrywę deluwialnych i aluwialnych utworów czwartorzędowych na terenach podgórskich .
W przeszłości dominowała tu roślinność leśna, którą stanowiły głównie lasy tropikalne lub suche lasy sosnowe. Jednak obecnie tereny są wylesione i porośnięte antropogeniczną sawanną z zaroślami sukulentów .
Górski okrąg Andów północno-wschodnich i Gór Karaibskich charakteryzuje się następującymi utworami glebowymi: dolne piętro 1000 – 1500 m n.p.m. zajmują lasy górskie kserofitowe na glebach czerwonych fersialitowych i czerwonobrązowych. Wyższe piętra to lasy mezofilne i górskie lasy tropikalne na górskich glebach czerwonych fersialitowych i ferralitowych glebach próchnicznych. Powyżej 2000 m n.p.m. występują wilgotne lasy górskie na kwaśnych, silnie próchnicznie brunatnych leśnych glebach górskich .

Bagna.
Obszary zabagnione, potocznie nazywane bagnami, to obszary trwale nasycone wodą słonawą lub słodką . Powstają one tam, gdzie utrudniony jest odpływ wód opadowych lub wód gruntowych występujących na powierzchni w postaci wycieków, źródeł, wysięków i młak. Utrudniony odpływ wód jest spowodowany też ukształtowaniem terenu (tereny wklęsłe i płaskie), nieprzepuszczalnym podłożem albo na mniejszą skalę zniszczeniem urządzeń melioracyjnych. Bagna występują także na obszarach, gdzie zwierciadło wód podziemnych znajduje się blisko powierzchni terenu, powodując jego podtopienie . Rzeźba i litologia obszaru, na którym występuje bagno, wpływa na sposób jego alimentacji . W przypadku, kiedy uwilgotnienie bagna jest zmienne i dominuje w nim błotno-glejowy lub normalny proces glebotwórczy, to takie bagno staje się mokradłem . Mokradło to obszar zabagniony, w którym w przeciwieństwie do torfowiska dominuje błotno-glejowy lub normalny proces glebotwórczy prowadzący do powstawania osadów biogenicznych lub biogeniczno-mineralnych. Mokradła ze względu na stopień nasycenia gruntu i sposób występowania wody w siedlisku szczególnie w aspekcie pojawiania się zalewów i czasu ich utrzymania się dzielimy na stałe i okresowe .
Bagna na Kubie to obszar rozpościerający się na powierzchni większej niż 4000 km, pełen małych stawów, bagnistych kałuż, jezior cuchnącej zgniłej wody, gęstwin zarośli mangrowych, miliardów moskitów i wielu krokodyli. Bagna powstały jako jeden z bezpośrednich skutków zniszczenia wielkich starych lasów. Ta forma krajobrazu to rezultat rabunkowej gospodarki człowieka . Na początku XIX wieku w epoce trzciny cukrowej eksploatowano ziemię pod trzcinę, potem zaś potrzebowano opału dla cukrowni, co spowodowało masowe wycinanie lasów. Po wycięciu lasów woda deszczowa zmyła warstwy gleby, a muł pozatykał ujścia rzek i strumieni spływających do morza z półwyspu Zapata. Poziom wód gruntowych podniósł się więc znacznie, a zarośla mangrowe szybko wyparły inne formy szaty roślinnej .
Na południe od Hawany rozciągają się bagniste tereny prowincji Matanzas. Półwysep Zapata (Península de Zapata) pełen jest rozległych mokradeł, a tereny w okolicach Laguna Del Tesoro zostały objęte Narodowym Parkiem (Gran Parque National De Montemar). Część półwyspu wznosi się niewiele ponad poziom morza i w czasie pory deszczowej jest zalewana. Na Kubie występują mokradła stałe, czyli obszar podmokły, na którym w ciągu całego roku zwierciadło wody gruntowej nie spada poniżej 50 cm od powierzchni terenu. W czasie roztopów i wylewów rzek (w porze deszczowej) teren ten może być jednak zalewany przez dość długi okres. Zachodnia trójkątna część cypla jest całkowicie bezludna. Większość bagna porasta mech, w porze suchej przypominający materac, spod którego prześwituje miejscami wapienne podłoże, w którym woda wyżłobiła sieć jaskiń. Lasy półwyspu obfitowały niegdyś w twarde gatunki drzew, takich jak hebanowiec i mahoniowiec, ale dziewicza puszcza została niemal całkowicie wycięta przez stulecia, zaś rosnące obecnie drzewa są sadzone ręką człowieka .