Powstanie, rozwój i dzień dzisiejszy Bałtyku.

Bałtyk jest morzem śródlądowym, otoczonym lądem tylko jednego kontynentu. Jest też jednym z najmłodszych mórz Atlantyku.
Rozwój naszego morza związany jest z wytapianiem się lodowca w czasie ostatniego zlodo-wacenia północnopolskiego oraz ze wznoszeniem i obniżaniem się obszaru północnej Europy. Około 12 tys. lat temu wody roztopowe, zbierające się przed czołem lądolodu, utworzyły słodkowodne bałtyckie jezioro zaporowe, które w wyniku dalszego ocieplenia klimatu I top-nienia lądolodu uzyskało połączenie a Atlantykiem. W ten sposób ok. 500 lat później po-wstało zimne Morze Yolidowe. Zanikający przez setki lat lądolód skandynawski powodował podnoszenie się terenów Skandynawii, czego wynikiem była utrata połączenia morskiego z Atlantykiem i ponowne przeobrażenie się morza w słodkowodne jezioro Ancylusowe, co miało miejsce ok. 8 tyś. lat temu. Równocześnie obniżyło się południowe wybrzeże jeziora Ancylusowego, i powstało powtórne połączenie z Atlantykiem. Tak utworzyło się morze Li-torynowe. Miało ono większą powierzchnię i bardziej słone wody niż obecny Bałtyk.
Współczesny Bałtyk ukształtował się ok. 2 tyś. lat temu.
Bałtyk należy do Oceanu Atlantyckiego. Wypełnia zaklęsłość powierzchni Ziemi utworzoną na peryferiach Tarczy Bałtyckiej. Połączone jest z oceanem poprzez M. Północne i Skagerrak, za pośrednictwem cieśnin: Wielki i Mały Bełt, Sund oraz Kattegat.
Rozciąga się południkowo na długość ok. 1 300 km. Zajmuje powierzchnię 422 tyś. km2, a średnia głębokość wynosi 55 m. Bałtyk jest morzem stosunkowo płytkim, szelfowym. około 80% jego powierzchni leży na głębokości 50-100 m., tylko 2 % powyżej 200m. Na dnie wy-różnić można głębie oraz płycizny - ławice (Ławica Słupska, Bornholmska i Odrzańska). Jego maksymalna głębokość wynosi 459 m. - głębia Lansort na wschód od Gotlandii). Dno morza jest nierówne i dzieli się na baseny rozdzielone progami, np. Basen Bornholmski oddzielony progiem Rynny Słupskiej od Głębi Gdańskiej (118 m) i Basenu Gotlandzkiego.
Właściwości fizyczne i chemiczne morza są związane z cechami jego położenia i dużą izola-cją w odniesieniu do wód oceanu. Ciasne połączenie z M. Północnym nie sprzyja wymianie wód, stąd właściwie nie uwidacznia się tu zjawisko pływów, tak charakterystyczne dla Oce-anu Atlantyckiego. Podobnie odizolowanie Bałtyku wpływa na niskie wartości zasolenia jego wód. Do obniżenia zasolenia przyczynia się także niskie parowanie w klimacie umiarkowa-nym i duży dopływ słodkich wód rzecznych. Jego zasolenie jest stosunkowo niewielkie i re-gionalnie zróżnicowane. Zasolenie w Zatoce Botnickiej, Fińskiej wynosi zaledwie 2-3 pro-mile, u wybrzeży Polski w basenie środkowym średnio 7 ‰. Największe występuje w rejonie cieśnin duńskich, gdzie docierają słone wody oceanu podczas zachodnich wiatrów zwiększa-jąc zasolenie do 30 ‰, a podczas wschodnich zmniejszając do 10 ‰. Zasolenie zmniejsza się w kierunku północnym i wschodnim. Wzrost zasolenia postępuje wraz z głębokością- wody silniej zasolone zalegają głębiej.
Izolacja Morza Bałtyku wpływa też na termikę akwenu. Klimat Bałtyku jest bardziej konty-nentalny niż klimat otwartego Morza Północnego.
Ogólnie Bałtyk jest morzem chłodnym. Zimą temperatura na otwartym morzu wynosi 20C i obniża się w kierunku brzegów. Zaostrzanie warunków klimatycznych szczególnie widoczne jest w Zatoce Botnickiej, która zamarza regularnie. Latem temperatury wynoszą tam tylko 12-130C, ale w południowej części także nie są wysokie, średnio 170C.
Fale morskie Bałtyku są małe, a ich wysokość dochodzi do 3m. Przypływy i odpływy powo-dują wahania poziomu morza od 6-62 cm w cieśninach duńskich, a na południowych wybrze-żach od 1-11 cm. Występują lokalne prądy morskie tj. powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód, głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Mo-rza Północnego, dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych).
Powierzchnia zlewiska morza wynosi 17% powierzchni Europy. Ogółem wpada do Bałtyku 250 rzek. Główne rzeki to: Wisła, Newa, Odra, Niemen, Dźwina, Lule, Kemi i in.
Na Morzu Bałtyckim położonych jest wiele wysp, do największych należą: Fionia, Zelandia, Lolland, Falster, Bornholm, Rugia, Gotlandia, Olandia, Sarema, Hiuma, Uznam, Wolin oraz Wyspy Alandzkie.
Linia brzegowa Bałtyku jest bardzo urozmaicona - świadczą o tym liczne, głęboko wcięte zatoki, np. Botnicka, Fińska, Ryska, Gdańska i in.
Wybrzeże Bałtyku jest niezwykle zróżnicowane. Na wybrzeżach Szwecji, Finlandii w związ-ku z działalnością niszczącą lądolodu powstało wybrzeże szkierowe. W południowej części Bałtyku występuje typ wybrzeża mierzejowo-zalewowy z mierzejami: Wiślaną, Helską, Ku-rońską oraz typ wybrzeża klifowego. Wybrzeża Skandynawskie są skaliste, wysokie, połu-dniowe wybrzeża Bałtyku są w przeważającym stopniu niskie i piaszczyste.
Ważnym problemem związanym z M. Bałtyckim jest postępująca antropizacja jego cech po-legająca na przekształcaniu naturalnych cech morza działalnością człowieka. Składa się na to oddziaływanie skupisk ludzkich całego zlewiska morza, tj. ponad 150 mln mieszkańców, działalność gospodarki morskiej, turystyka, spływy fosforanów i azotanów z obszarów rolni-czych, oddziaływanie ośrodków przemysłowych. Skutkiem tego jest postępująca eutrofizacja morza, obecność pustyń azoicznych, wzrost stężeń zanieczyszczeń.
Problemem zanieczyszczenia morza zajmuje się szereg organizacji i konferencji zrzeszają-cych państw nadbałtyckie, np. Międzynarodowa Rada Badań Morza z siedzibą w Kopenha-dze, Bałtycka Komisja Ochrony Środowiska Morskiego, Konwencja Helsińska, Gdańska i inne. Polska aktywnie uczestniczy w tych organizacjach. Najważniejszym problemem dla państw położonych w zlewisku Bałtyku jest wdrażanie w życie postanowień i przestrzeganie wspólnych ustaleń.