Najważniejsze dzieło Stanisława Reymonta – "Chłopi" to scenka rodzajowa z życia społeczności wiejskiej przełomu wieku XIX i XX. Społeczność tę tworzą chłopskie rodziny, których wizerunek z wieloma detalami jest doskonale pokazany w powieści. Możemy prześledzić w niej dokładny przebieg zajęć wieśniaków, poczynając od świtu, a kończąc na zmierzchu. Religijność, podporządkowanie porom roku i działaniom na to główne tematy Reymontowskich ,,Chłopów”. Jednym z wiodących motywów jest również życie rodzinne oraz zależności, jakie panują w tamtych czasach na wsi.
Zarówno rodzina Macieja Boryny, jak i Dominikowej Paczesiowej, stanowią podstawę do napisania tej pracy. Na podstawie tych rodzin, można zagłębić się w strukturę oraz relacjach panujących pomiędzy domownikami w ówczesnym czasie.
Rodzina Macieja Boryny ma charakter patriarchalny – mężczyzna stanowi głowę rodziny. Ojciec decyduje o przyszłości swych dzieci, utrzymuje je oraz decyduje o majątku.
Mając twardy grunt pod nogami, stary chłop traktuje własne dzieci z góry, wręcz jak parobków,
co nie trudno zauważyć, rzucając brutalnym i pogardliwym tonem: „głupiś jak ten baran”, „zamknij ty gębę, pókim dobry, bo pożałujesz” .
Jego dzieci biorą czynny udział w pracach na polu, pomagając przy oraniu czy wykopkach ziemniaków. Ojciec rodziny niewątpliwie wzbudza respekt domowników.
Żaden zaś z wyżej wymienionych bohaterów nie reprezentuje sobą postawy godnej podziwu i głębokiego poszanowania. Córka Magda jest zbyt bojaźliwa i uległa wobec ojca. Hanka – żona Antka, bardzo emocjonalnie podchodzi do życia, a jej chaotyczne zachowania irytują Brynę, którey jest panem domu.
Stosunki Boryny z synem i jego żoną również nie wyglądają najlepiej. Boryna jest silnym i stanowczym mężczyzną, dlatego pomimo nacisków ze strony Antka i innych dzieci nie ugina się i nie zapisuje dzieciom ani kawałka ziemi. Jest to powód wielu zatargów i kłótni w ich rodzinie. Dzieci bowiem mają do niego żal, że mimo podeszłego wieku, ie chce rozpisać między nie majątku. Wywołuje to awanturę i wzajemne oskarżenia. W tym coraz bardziej zaostrzającym się konflikcie zanikają relacje ojciec-syn, na przeciw siebie stoją dwaj obcy sobie ludzie. Do apogeum kłótni dochodzi w momencie, gdy Stary Boryna, jeszcze przed ślubem, postanawia przepisać swój majątek przyszłej małżonce – Jagnie.
Wiejskie małżeństwa nie były zawierane z miłości, zaś dla posagu i majątku jaki wnosiła dziewczyna do gospodarstwa. Życie chłopskich rodzin to ciągła walka o każdy chociażby najmniejszy i jałowy kawałek pola, i taka właśnie się zaczęła.
Antek z żoną i starsza córka Boryny przeciwstawiają się decyzji o małżeństwie ojca. Są świadomi, że ich rodzic jest najbogatszym i najbardziej szanowanym chłopem w Lipkach. Mają nadzieje, że ziemia zostanie przepisana w spadku - na zasadzie dziedzictwa oraz jako dowód wdzięczności za ich ciężką i jak dotąd niedocenioną pracę.
Dziećmi Boryny targają rożne uczucia w stosunku do ojca. Na początku są nieśmiali, pokorni, prawie zaszczuci. Podczas kłótni emocje wzrastają, a niepozorna i przestraszona dotąd Hanka zaczyna atakować z impetem. Jednak bardzo szybko wyłączyła się z kłótni, bojąc się narazić ojcu.
Po tej właśnie awanturze Boryna wyrzuca Antka i Hankę z domu, odtąd mieszkają u starego Bylicy. To wszystko składa się na obraz rodziny skłóconej, dla której najważniejsza jest ziemia i majątek. Każde z dzieci ciągnie w swoją stronę, chce zawłaszczyć dla siebie jak najwięcej
Jednak nie można zaprzeczyć istnieniu uczuć i więzi rodzinnych. Co prawda, jak wspomniałam wcześniej, Boryna wyrzuca z domu Antka i synową, mimo tego, nie odtrąca ich zupełnie. Kiedy więc Boryna spotyka Hankę, daje jej trochę pieniędzy, litując się nad synową. Według systemu wartości Boryny to właśnie silna i pracowita Hanka stanowi jego godną następczynię, dlatego też na łożu śmierci to pierworodnej przekazuje cały swój majątek.
Inny obraz przedstawia rodzina Dominiki Paczesiowej. Funkcjonuje na nieco innych zasadach. Od synów - Szymka i Jędrzycha, wymaga bezwzględnego posłuszeństwa. Synowie pomagają jej utrzymać rodzinę, pracując na roli. Inaczej natomiast traktuje swoją córkę – Jagnę. Otacza ją opieką i wspiera dobrymi radami. Rozpieszcza, słusznie licząc, że dobre zamążpójście pięknej córki zapewni całej rodzinie dobrobyt. Uważa również, że dla powiększenia gospodarstwa warto wydać Jagnę za mąż za Macieja Borynę. Interesuje ją przede wszystkim jego zapis dla młodej córki. Doskonale wie o tym, jak prowadzi się Jagna - uważa, że dopóki nie doszło do publicznego skandalu, nie należy się niczym przejmować. Po ślubie stara się dowodzić uczciwości córki Chce chronić ją przed plotkarstwem i obelgami ludzi.
Dominika Paczesiówna jest przedstawicielką starszego pokolenia. Jej pozycja w rodzinie jest taka sama jak pozycja Macieja Boryny.
Reymont w swym dziele ukazał obraz życia, w którym najważniejsza jest praca, dosłownie i w przenośni – rolka na ugorze. Rodzina schodziła na dalszy plan. Jak zmienił się jej obraz przez te sto lat? Być może więzi są głębsze, a uczucia okazywane chętniej i w otwarty sposób. Jeśli jednak chodzi o własność i rodzinne majątki to nie sądzę, żeby podejście rodziców diametralnie się różniło.
Powieść autora dostarcza dużo cennych uwag skłaniających do myślenia. Zwraca uwagę na relacje międzyludzkie i system wartości, choć uniwersalny, to jak bardzo różny...