powstanie Prokuratorii Generalnej

Potrzeba zastępstwa procesowego, obrońcy zajmującego się ochroną interesów majątkowych państwa, a wcześniej także cesarskich i królewskich, jest dostrzegana w kulturze prawnej cywilizacji zachodniej już od dwóch tysięcy lat. Stopniowo zastępstwo to zostało wyodrębnione instytucjonalnie i proceduralnie, zajmując się ochroną i reprezentacją w sporach dotyczących odpowiednio majątku cesarskiego, królewskiego i państwowego (J. Stefanowicz, Instytucja Prokuratorii Generalnej, „Ius et Lex” 2005, Nr. 1, s. 99).
Zdaniem Z. Pałęckiego, pełniącego urząd Referendarza Prokuratorii Generalnej II Rzeczypospolitej Polskiej, za wzór instytucji Prokuratorii można uznać tak zwanych advocati fisci, istniejących w epoce starożytnego Rzymu Cesarskiego.
W XV wieku tacy szczególni prokuratorzy działali już w krajach austriackich, zaś ich główne zadanie polegało na obronie sądowej władcy w sprawach związanych z prawami majątkowymi bez względu na podstawę czy też tytuł prawny. We Włoszech istniała odrębna oraz niezależna instytucja prokuratora spraw majątkowych państwa, pełniąca zastępstwo prawne przez powołanych do tego pełnomocników. Z kolei we Francji prokuratorzy, występowali jako przedstawiciele majątkowych interesów panów feudalnych lub króla, dbając także o obronę prawną tych interesów (J. Stefanowicz, Instytucja Prokuratorii Generalnej, „Ius et Lex” 2005, Nr. 1, s. 101; M. Wąsowicz, Początki Prokuratorii Generalnej Królestwa Polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1977, T. 29, Z. 2, s. 143).
Geneza Prokuratorii Generalnej sięga do okresu konstytucyjnego Królestwa Polskiego. Wśród wielu urzędów powołanych do życia w tamtych czasach, znalazła się także Prokuratoria Generalna. Utworzona na mocy postanowienia królewskiego z dnia 11 października 1816 roku instytucja zajmowała się obsługą prawną Skarbu Królestwa oraz innych podmiotów własności publicznej. Była ona urzędem obrończym, zaś w jej składzie znajdowali się radcowie prawni na czele z prezesem, którego mianował monarcha, a od 1836 roku – Rada Administracyjna (M. Wąsowicz, Prokuratoria Generalna Królestwa Polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1979, T. 31, Z. 2, s. 109-111).
***
Prokuratoria Generalna została powołana do życia na mocy ustawy z dnia 31 lipca 1919 roku w przedmiocie utworzenia Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej, dalej zwanej u.p.g.r.p. (Dz. P. z 1919 r. Nr 65, poz. 390 z późn. zm.). Utworzono ją w celu obsługi prawnej skarbu państwa. Była ona podporządkowana hierarchicznie urzędowi centralnemu z siedzibą w Warszawie, któremu podlegały oddziały terenowe (T. Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 327).
Zgodnie z art. 1 u.p.g.r.p. Prokuratoria Generalna miała na celu obronę prawną i zastępstwo prawne prywatnych i publicznych interesów Państwa oraz podmiotów prawnych w zakresie okresie prawnej stojących na równi ze Skarbem Państwa, a także udzielanie opinii oraz porad prawnych na żądanie władz państwowych.
Zakres działania Prokuratorii Generalnej obejmował:
1) zastępstwo sądowe w zakresie spraw dotyczących interesów majątkowych państwa oraz podmiotów prawnych stojących na równi ze Skarbem Państwa;
2) zastępstwo sądowe w zakresie spraw dotyczących interesów publicznych, na żądanie odpowiednich organów administracji państwowej;
3) zastępstwo interesów majątkowych Skarbu Państwa oraz stojących na równi z nimi podmiotów prawnych, a także zastępstwo w zakresie wszelkich interesów administracji państwowej w postępowaniu przed sądami prawa publicznego i organami administracyjnymi;
4) wydawanie opinii prawnych w sprawach dotyczących interesów majątkowych państwa i podmiotów prawnych stojących na równi ze Skarbem Państwa oraz ważnych interesów administracji państwowej;
5) współdziałanie przy zawieraniu umów prawnych oraz przy sporządzaniu dokumentów prawnych dotyczących spraw majątkowych państwa, a także podmiotów prawnych stojących na równi ze Skarbem Państwa;
6) wydawanie opinii na żądanie Rady Ministrów bądź poszczególnych ministerstw, dotyczących aktów prawnych (projektów ustaw oraz rozporządzeń państwowych władz centralnych ze stanowiska ogólno-prawnego, organizacyjnego oraz techniki ustawodawczej, a także ze stanowiska publiczno-prawnych, administracyjno-prawnych lub prywato-prawnych interesów państwa) (Dz. U. z 1919 r. Nr 65, poz. 390 z późn. zm.).