Hasła programowe pozytywizmu oraz idee pozytywistyczne w twórczości polskich publicystów II poł XIX wieku

1. Nazwa epoki
Francuski myśliciel August Comte stworzył projekt filozofii pozytywnej zwanej później pozytywizmem. Ten kierunek filozoficzny mocno naznaczył światopogląd z połowy XIX wieku.

2. Pozytywizm w Polsce
a) Periodyzacja
- 1863-1864 r. powstanie styczniowe spowodowało zmiany w świadomości społecznej, w sztuce i literaturze
- data zakończenia jest trudna do ustalenia, ponieważ w latach 90 XIX wieku pojawiły się pierwsze dzieła polskich modernistów, ale nadal równocześnie tworzyli: Bolesław Prus (Faraon 1896 r.), Henryk Sienkiewicz Quo Vadis 1896 r.), i inni. Tak więc za granicą końcową można w przybliżeniu uznać ostatnie lata XIX wieku.

3. Ewolucjonizm
a) Materializm – uznanie materii za jedyny realny byt (Ludwig Feuerbach)
b) Scjentyzm – bezwzględne zaufanie do nauki z przekonania, że jest ona w stanie wyjaśnić wszystkie zagadki świata (Auguste Comte)
c) Determinizm – przekonanie o konieczności występowania zjawisk, które są uwarunkowane przyczynowo
d) Relatywizm – przekonanie o względności wszelkich poglądów
e) Agnostycyzm – religijny pogląd głoszący niemożność rozstrzygnięcia prawd religijnych, niekiedy przechodzący w radykalny ateizm
f) Ewolucjonizm – dostrzeganie w całym wszechświecie mechanizmu ewolucji (Norbert Spencer)
g) Utylitaryzm – użyteczność społeczna to kryterium oceny człowieka (John Stuart Mill)

Idee pozytywistyczne w twórczości polskich publicystów II połowie XIX wieku.
1. Darwinizm – teoria ewolucji Karola Darwina wyjaśniająca zmienność gatunków w ciągu milionów lat dobrem naturalnym i walką o byt.
2. Filozofia pozytywna – system filozoficzny Augusta Comte’a, który uważał, że przedmiotem badań powinno być wyłącznie to co jest dostępne ludzkiemu umysłowi. Celem zaś powinny być rozwiązania pożyteczne, które przyczyniają się do poprawy jakości życia.
3. Organicyzm – pogląd, który głosi, że społeczeństwo jest częścią przyrody i podlega tym samym prawom co organizmy żywe (Herbert Spencer).
4. Praca organiczna – działania podjęte w Polsce mające na celu pomnożenie sił ekonomicznych i kulturalnych narodu polskiego przez powolny, naturalny rozwój.
5. Praca u podstaw – działalność skupiająca się na szerzeniu oświaty wśród najniższych warstw, miała na celu zlikwidowanie barier pomiędzy klasami.