Jezuici

Założyciel zakonu św. Ignacy Loyola (1491-1556),
JEZUICI [Towarzystwo Jezusowe] -- skrót polski: TJ, łac.: SI [Societas Iesu] -- zakon w kościele katolickim, założony przez hiszpańskiego Baska, św. Ignacego Loyolę (1491-1556), a zatwierdzony przez papieża Pawła III w 1540 r. Rozwój Towarzystwa nastąpił niezwykle szybko przysparzając wiele dobra Kościołowi. W sposób wybitny zaznaczyli jezuici swoją obecność już na Soborze Trydenckim (1545-1563).
Od początku swego istnienia doceniali znaczenie pracy nad młodzieżą i zakładali coraz to nowe szkoły, które na tle epoki cechował wysoki poziom. Siecią swych placówek pokryli nie tylko Europę, ale podążyli także na inne kontynenty. Symbolem pracy misyjnej stał się pierwszy towarzysz św. Ignacego, św. Franciszek Ksawery (1506-1552), apostoł Indii i Japonii. Aby pozyskać tamte ludy jezuici starali się zaimponować im wiedzą matematyczno-astronomiczną, która w Chinach była szczególnie ceniona. Przykładem może być Jan Mikołaj Smogulecki (1610-1656), który zaznajomił Chińczyków z systemem kopernikańskim i logarytmami oraz Jan Adam Schall von Bell (1591-1666), urodzony w Nysie na śląsku, prezes Cesarskiej Akademii Matematycznej w Pekinie w 1645 r. Ożywioną działalność misyjną rozwinęli jezuici w Ameryce łacińskiej. Pracowali wśród czarnych niewolników, jak np. Piotr Klawer (1580-1654), który stał się "niewolnikiem niewolników" i w sposób heroiczny służył braciom-Murzynom występując w ich obronie. Wiele sławy przysporzyła Towarzystwu Republika Guaranów (XVI w.) w Ameryce Płd., pierwsze i jedyne państwo, które urzeczywistniło ideał: "od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb."
Rozchodząc się na cały świat jezuici położyli zasługi w dziedzinie językoznawstwa, opracowując dla potrzeb misjonarzy gramatyki, m.in. języków: japońskiego, chińskiego i sanskrytu. Jezuita Wawrzyniec Hervasy Panduro (1735-1809) przeanalizował np. 307 narzeczy malajskich i opracował 40 gramatyk, dając początek gramatyce porównawczej. Zakon wydał uczonych we wszystkich gałęziach wiedzy, wielkich teologów, doktorów Kościoła [Piotra Kanizego (1521-1597) i Roberta Bellarmina (1542-1621)], 44 świętych [wśród nich Polacy: Andrzej Bobola (?1591-16 57), Melchior Grodziecki (?1584-1619) i Stanisław Kostka (1550-1568)] oraz 137 błogosławionych.
Niepoślednią rolę odegrali jezuici w Polsce. Sprowadzeni przez kard. Stanisława Hozjusza w 1564 r. do Braniewa, otworzyli tutaj pierwsze w kraju seminarium duchowne. Dalszy rozwój placówek nastąpił szybko. Zakładali szkoły w centrach życia politycznego i kulturalnego. Ponad 60 kolegiów jezuickich, których koroną była Akademia Wileńska, stanowiło większość szkolnictwa wyższego i średniego w Polsce XVII i XVIII stulecia.
Ubogacili niezmiernie rodzimą literaturę religijną. Dzieła Piotra Skargi (1536-1612) i Jakuba Wujka (1541-1597) weszły do skarbca języka polskiego. W XVII w. stworzyli polską szkołę życia wewnętrznego [Kasper Drubicki (1590-1662), Mikołaj Łęczycki(1574-1653)]. Podnieśli na wyższy poziom nie tylko nauki teologiczne, ale również wiedzę świecką, dając niejednokrotnie podwaliny pod rozmaite jej gałęzie. Karol Malapert (1581-1630) oraz Marcin Poczobut (1728-1810) wzbogacili swoimi badaniami wiedzę astronomiczną; Michał Boym (?1614-1659) nakreślił cenione do dzisiaj mapy Chin; Grzegorz Knapski (1564-1639) i Karol Szyrwid (?1579-16 31) przez swoje słowniki zasłużyli się dla językoznawstwa; Maciej Sarbiewski ( 1595-1640) nie tylko był sławnym poetą piszącym po łacinie, ale dał również podbudowę pod teorię literatury: Bartłomiej Wąsowski i Stanisław Solski (1622-1701) zapoczątkowali polską literaturę architektoniczną: matematyk Adam Kochański (1631-1700) był ceniony przez najwybitniejszych uczonych ówczesnej Europy (m.in. Gottfrieda Leibniza Anastazego Kirchera), z którymi prowadził korespondencję naukową; Gabriel Rączyński (1664-1737) był pionierem polskiej literatury przyrodniczej; Kasper Niesiecki (1682-1744) dzięki opracowaniu herbarza szlachty polskiej przysłużył się historiografii. Oczywisty jest wkład jezuitów w odrodzenie kultury polskiej w epoce Oświecenia. Franciszek Bohomolec, Adam Naruszewicz i Grzegorz Piramowicz odegrali tutaj role pierwszoplanowe; Stefan Łuskina, Jan Albertrandi i Piotr Świtkowski zasłużyli się dla dziennikarstwa, Ignacy Nagurczewski -- dla historii literatury; Karol Wyrwicz -- dla geografii, Józef Rogaliński -- dla fizyki. Poza szkolnictwem i pracą naukową jezuici prowadzili misje ludowe, którymi rychło objęli cały kraj podnosząc w ten sposób zarówno moralność, jak i kulturę religijną w szerokich masach społeczeństwa. Misje trwały zazwyczaj po kilka tygodni i były wypełniane bogatym programem duszpasterskim. Na kazania i nabożeństwa gromadzono osobno dzieci, młodzież i dorosłych: uczono katechizmu i pieśni religijnych. Poznając przy okazji misji niedolę ludu polskiego, upominali się jezuici za krzywdzonym chłopem. Wielkie zasługi położyli tutaj Skarga i Marcin Śmiglecki (1564-1618).
W 1773 r. papież Klemens XIV, pod naciskiem wrogich Kościołowi i Towarzystwu dworów burbońskich, rozwiązał zakon. Dekret kasacyjny nie został jednak ogłoszony na ziemiach wcielonych do Rosji w pierwszym rozbiorze Polski, tam też kontynuował zakon swą działalność do chwili przywrócenia go w 1814 r.
Jezuici objęli siecią swoich wyższych uczelni i uniwersytetów glob ziemski od Tokio po Los Angeles. Najsławniejsze z nich -- to Uniwersytet Gregoriański w Rzymie, Instytut Biblijny oraz Instytut Orientalny. Z redakcji jezuickich wychodzą różnego rodzaju czasopisma. Od wybitnie specjalistycznych po najbardziej popularne, rozgłośnie radiowe z Radio Vaticana na czele emitują Dobrą Nowinę w kilkudziesięciu językach.
W Polsce warunki zewnętrzne w jakich znalazł się Kościół po II wojnie światowej sprawiły, że duża część jezuitów zatrudnionych jest w pracy parafialnej. Działalność ta nie stanowi jednak zasadniczego kierunku aktywności Zakonu.
Polem pracy o podstawowym znaczeniu, głęboko zakorzenionym w jezuickiej tradycji są ćwiczenia duchowe udzielane zarówno kapłanom i zakonnicom [rewizja zaangażowania duszpasterskiego osób w szczególny sposób wezwanych przez Boga do pracy apostolskiej], jak ludziom świeckim [podejmowanie ważnych decyzji oraz mobilizacja w kierunku oddziaływania na środowisko].
Wielu jezuitów poświęca się katechizowaniu w szkołach, apostolstwu rekolekcyjno-misyjnemu, głosząc słowo Boże w kościołach parafialnych na terenie całego kraju, pracy w stowarzyszeniach religijnych, przede wszystkim Wspólnotach Życia Chrześcijańskiego i Apostolstwie Modlitwy oraz w grupach Odnowy w Duchu Świętym, Ruchu Światło-Życie i Drodze Neokatechumenalnej.
Kilkanaście ośrodków duszpasterstwa akademickiego stanowi udział jezuitów w służbie na rzecz polskiej inteligencji. Wielu kapłanów Towarzystwa zajmuje się ludźmi, których doświadczyło cierpienie. Pełnią oni funkcję kapelanów w szpitalach i więzieniach oraz wykonują różnorakie posługi wśród niepełnosprawnych, docierają także do środowisk dotychczas duszpastersko zaniedbanych.
Obok duszpasterstwa bezpośredniego jezuici zajmuj ą się przygotowaniem intelektualnym i duchowym przyszłych kapłanów oraz pomagają ludziom świeckim w realizacji ich chrześcijańskiego powołania. Służbę tę urzeczywistniają przede wszystkim poprzez szkoły. W Gdyni prowadzą szkołę średnią, w Krakowie bursę dla młodzieży szkół zawodowych, Wydział Filozoficzny, a przy nim Instytut Kultury Religijnej [dwuletnie studium stopnia akademickiego mające na celu pogłębienie wiedzy religijnej wśród świeckich], w Warszawie Wydział Teologiczny, który daje formację intelektualną, zarówno przyszłym kapłanom, jak i świeckim nauczycielom religii.
Doceniając rolę słowa drukowanego, oprócz książek, wydają kilka czasopism: "Bobolanum", "Horyzonty Wiary", "Nadzieja", "Posłaniec Serca Jezusowego", "Przegląd Powszechny", "Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie", "Splot", "Życie Duchowe" oraz "Ćerheń" dla społeczności Romów w Polsce.
Duże zasługi w pracy nad zbawieniem dusz oddaje Kościołowi prowadzona przez jezuitów Radiostacja Watykańska. Jezuici polscy przygotowują tam emisje dla kraju. Również jezuitom Episkopat Polski powierzył pieczę nad katolickimi programami religijnymi w Polskim Radio oraz TV.
W Warszawie prowadzą dodatkowo Katolickie Biuro Informacji i Inicjatyw Europejskich oraz Punkt Konsultacyjny Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych, służący badaniom historycznym.