Poglądy pedagogiczne Henryka Wernica

Rozwój myśli pedagogicznej w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX wieku dokonał się na podłożu gwałtownych przeobrażeń w stosunkach ekonomicznych, społecznych i politycznych. Rozpoczęła się walka o nowy system wykształcenia, dostosowany do potrzeb rozwoju gospodarczego.
Typowym przedstawicielem pedagogiki pozytywizmu jest Henryk Wernic ( 1839 – 1905). Autor kilku podręczników z dziedziny pedagogiki, szeregu artykułów oraz kilku książek dla młodzieży. Wychowany na pismach Bronisława Trentowskiego i Jana Paula, poszukiwał podstaw pedagogiki w etyce i psychologii. Twórczość pedagogiczna Henryka Wernica służy przede wszystkim potrzebom praktycznym, mianowicie wychowaniu w domu. Temu celowi poświęcone są dwie większe prace Wernica : „Przewodnik wychowania” z roku 1868 i „Praktyczny przewodnik wychowania” z roku 1891.
W dziełach tych rozpatruje Wernic różnorodne kwestie pedagogiczne, przy czym głównym ośrodkiem zainteresowania autora jest oddziaływanie wychowawcze środowiska rodzinnego (problem wychowania w szkole występuje jedynie ubocznie). Interesuje go przede wszystkim zagadnienie swoistych zadań wychowawczych domu w stosunku do dzieci i młodzieży uczęszczającej do szkoły.
Najistotniejszym czynnikiem wychowania jest według Wernica – miłość. „Miłość, posłuszeństwo i poczucie obowiązku - oto trzy główne czynniki czynu moralnego...”1. Budzenie w dziecku czynnej miłości najpierw w stosunku do otoczenia rodzinnego, następnie do wspólnoty narodowej i ogólnoludzkiej stanowi zasadniczy cel wychowania.
Usiłując przesycić całe wychowanie dziecka idealizmem, jednocześnie zdecydowanie podkreśla Wernic konieczność przygotowania młodzieży do praktycznego życia, bowiem w swoim „Przewodniku wychowania” wyraźnie podnosi rolę i wagę wykształcenia ogólnego. Ujawnia się tutaj wyraźna sympatia dla trzeźwych postulatów wychowawczych, formułowanych po roku 1863 przez pozytywistów warszawskich.
Szczegółowe zasady postępowania z dziećmi Wernic różnicuje w zależności od faz rozwoju psychicznego i wrodzonych właściwości charakteru dziecka. W tym celu podejmuje próbę typologii temperamentów dzieci i młodzieży biorąc za podstawę stopień aktywności. Są to cztery główne rysy usposobienia :
1. słabość charakteru ; 2. usposobienie do marzycielstwa ;
3. usposobienie do powierzchowności i zmienności ; 4. charakter siły i mocy.
Podkreśla również, że rozwój dziecka jest procesem naturalnego dojrzewania. Wychowawca nie może dziecku niczego narzucać, powinien być jedynie opiekunem, troszczącym się o naturalny i nieskrępowany rozwój sił fizycznych i psychicznych dziecka.
Na łamach „Przeglądu Pedagogicznego”, Wernic jako stały członek zespołu redakcyjnego, zamieszcza kilka większych rozpraw i mniejszych artykułów o charakterze instrukcyjno-metodycznym, poświęcone głownie zagadnieniom wychowania moralnego dzieci i młodzieży. W tych popularnych artykułach przeciwstawiał się Wernic przesądom wychowawczym, głosząc np. potrzebę upowszechnienia wychowania fizycznego zarówno wśród chłopców, jak i dziewcząt. Zwalczał społeczne niedomogi charakteru narodowego, za które uważał przede wszystkim lekkomyślność i lenistwo.
Wśród prac Wernica na szczególną uwagę zasługują wydawnictwa poświęcone zagadnieniu kształcenia praktykantów rzemieślniczych oraz propagowanie rzemiosła i wytwórczości przemysłowej. W broszurach tych Wernic występuje jako entuzjasta postępu gospodarczego, sławi tych, którzy na drodze przedsiębiorczości i wytwórczości dochodzą do majątku. Jego książka pt. „Znakomici rzemieślnicy i przemysłowcy” (Warszawa 1898) pomyślana jest jako zachęta do zdobywania majątku i znaczenia w świcie przemysłowym. Dla propagowania zajęć wytwórczych posługuje się Wernic rozpowszechnioną wówczas formą życiorysu. Dzieje życia przemysłowców i wynalazców miały zachęcać młodzież do zajęć przemysłowych i kupieckich, do włączania się w nurt walki konkurencyjnej.
Zasługi Henryka Wernica jako popularyzatora myśli pedagogicznej w Polsce XIX wieku docenił świat pedagogiczny skupiony wokół „Przeglądu Pedagogicznego”. Jednak jako przedstawiciel mieszczaństwa Wernic nie przejawiał bojowości i radykalizmu, który okazywali pozytywiści warszawscy podejmujący energicznie walkę ze szlacheckim światopoglądem. Być może, wpłynęła na to choroba wzroku praktycznie wyłączająca Wernica z czynnego życia. Wszystko to jednak nie zmniejsza roli, jaką odegrał Wernic w początkach przewrotu ekonomicznego w Królestwie Polskim. Wernic jest pierwszym pedagogiem mieszczańskim w Polsce, a jego prace pedagogiczne poświęcone zagadnieniom wychowania domowego dzieci i młodzieży są w naszej literaturze pedagogicznej pracami pionierskimi.
____________________________________
1 Henryk Wernic, Przewodnik wychowania. Warszawa 1868, s. 149.

LITERATURA:
R. Wroczyński, Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim.
Warszawa 1955, s. 24-25, s.36-41.
R. Wroczyński, Pedagogika pozytywizmu warszawskiego. Wrocław 1958,
s. XXIV – XXX, s. 3-18.